از وزارت پست، تلگراف و تلفن تا ارتباطات و فناوری اطلاعات

به گزارش گروه اطلاع رسانی ایرنا؛ در دوره قاجار نخستین وزارتخانه ها در ایران تشكیل شدند هرچند هنوز از انگشتان دست بیشتر نبودند. در همین زمان تلگراف زیرمجموعه وزارت علوم و پست زیرمجموعه وزارت وظایف و دارالشوری بود تا اینكه در 21 اسفند 1255خورشیدی به دستور ناصرالدین شاه، علی قلی خان هدایت ملقب به مخبرالدوله به عنوان نخستین وزیر تلگراف ایران منصوب و در عمل وزارت ارتباطات تاسیس شد. همچنین در 1259خورشیدی تغییراتی در ساختار اداری كشور به خصوص اداره پست و چاپارخانه ها به وجود آمد و میرزا علیخان امین الدوله به عنوان نخستین وزیر پست منصوب شد.

با توجه به تشابه وظایف اداره تلگراف و پست در 1287خورشیدی هر 2 وزارت در هم ادغام و وزارت پست و تلگراف آغاز به كار كرد تا اینكه در 1308خورشیدی وزارت پست و تلگراف طی پیشنهادی به مجلس شورای ملی سهام شركت تلفن وقت كه در 1283خورشیدی در تهران شروع به كار كرده بود ، خریداری و وزارت پست و تلگراف و تلفن شكل گرفت.

با توجه به اضافه شدن فناوری اطلاعات به این حوزه، در 1383خورشیدی نام وزارت پست و تلگراف و تلفن با تصویب مجلس شورای اسلامی به وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات تغییر یافت تا با وظایف جدید این وزارتخانه تناسب بیشتری داشته باشد.

**محمد حسین اسلامی(1357-1358)
محمد حسین اسلامی متولد 1312خورشیدی در تهران است. وی از 1330 تا 1331 دوره مدرسه پست در آموزشگاه اختصاصی وزارت پست و تلگراف و تلفن را گذراند و سپس از دبیرستان دارالفنون تهران در رشته ریاضی در مقطع دیپلم فارغ التحصیل شد و در 1335 برای ادامه تحصیل در رشته الكترونیك و مخابرات به آلمان غربی رفت اما در 1343 به ایران بازگشت و و طبق تعهدات قبلی در وزارت پست و تلگراف و تلفن مشغول خدمت شد. اسلامی دكتری خود را از دانشگاه پلی تكنیك گرفت.

اسلامی در دولت موقت با سابقه حضور در این وزارتخانه حدود 9 ماه سكان این وزارتخانه را در دست گرفت و در فضای انقلابی كشور، شاید تنها كاری كه می‌توانست انجام دهد، اداره این وزارتخانه بود.

**سید محمود قندی(1358-1360)
سید محمود قندی در 1323 خورشیدی در تهران متولد شد و دوره مهندسی مكانیك را در دانشگاه تهران به پایان رساند و در 1350 دكتری خود را در رشته مهندسی برق و الكترونیك از آمریكا گرفت.

قندی به همراه 2 تن از دوستانش در زمان اوجگیری انقلاب اسلامی به دلیل فعالیت های سیاسی علیه رژیم پهلوی به زندان افتاد و با پیروزی انقلاب اسلامی به سمت ریاست دانشكده مخابرات و سپس از طرف شورای انقلاب به وزارت پست و تلگراف و تلفن منصوب شد.

قندی را باید پایه‌گذار تحقیقات و فناوری داخلی در بخش مخابرات پس از انقلاب اسلامی دانست. به این صورت كه مركز تحقیقات مخابرات كه از سال‌ ها قبل زیر نظر دانشگاه تهران فعالیت می‌كرد، در زمان وزارت او به وزارت پست و تلگراف و تلفن پیوست. قندی خود حداقل 2 بار در ماه از این مركز بازدید داشت تا از نزدیك در جریان پیشرفت تحقیقات قرار بگیرد. در دوره قندی، افرادی مانند محمدرضا عارف معاون شركت مخابرات و سید مرتضی نبوی معاون اداری و مالی شركت مخابرات در این وزارتخانه فعالیت داشتند كه مدتی بعد به عنوان وزیر انتخاب شدند.

قندی در هفتم تیر 1360 با انفجار بمب توسط گروهك منافقین در دفتر مركزی حزب جمهوری اسلامی به همراه 72 تن دیگر به درجه رفیع شهادت نایل آمد.

**سید مرتضی نبوی(1360-1364)
سید مرتضی نبوی متولد 1326خورشیدی در قزوین است. وی مدرك فوق لیسانس برق و الكترونیك را از دانشگاه تهران اخذ كرد. نبوی در دوران دانشگاه ضمن آشنایی با گروه های اسلامی به فعالیت سیاسی پرداخت و در همین ارتباط در1352 دستگیر و به مدت 2 سال زندانی شد.

نبوی بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در 1359و در روزهای نخست شروع جنگ تحمیلی به سمت معاونت مالی، اداری شركت مخابرات و سپس در كابینه محمدجواد باهنر به وزارت پست و تلگراف و تلفن منصوب شد و تا 1364خورشیدی در این سمت باقی ماند.

نبوی نیز مانند 2 وزیر پیش از خود، در دوران ناآرامی به وزارت رسید. جنگ، ترور، تحریم و… از ویژگی‌های این دوره بود كه كار او را در وزارت سخت كرد اما با اعتقاد خاص به فناوری بومی و اینكه اگر در داخل تولید می‌كنیم، استفاده كنیم، باعث شد تا بسیاری از مشكلات در این حوزه مرتفع شود.

در این دوره افرادی متخصص از وزارت پست، تلگراف وتلفن با حضور در تمامی حوزه های ارتباطی به جبهه ها سعی كردند تمام مشكلات رزمندگان را رفع سازند و با ایجاد خطوط تلفن صلواتی و نامه رسانی منظم با فوریت و سرعت بسیار بالا روحیه بالای آنها را همچون لحظه اعزام به جبهه ها حفظ كردند.

نبوی با میرحسین موسوی اختلاف نظر پیدا كرد. بیشتر اختلاف هم بر سر مسائل اقتصادی بود.‌‌ نبوی با چند وزیر دیگر همان زمان به امام نامه‌ای نوشتند و بیان كردند كه عده‌ای تمایل دارند دولت را مردمی كنند و عده‌ای تمایل دارند مردم را دولتی كنند و چون مهندس موسوی اعتقاد داشت اقتصاد عمدتا باید دولتی باشد و سرنخ همه چیز در دست دولت باشد با نبوی به مشكل برخورد اما تا سال ۱۳۶۴ نبوی در كابینه ماند و در ‌‌نهایت موسوی از او در كابینه دوم خود استفاده نكرد.

نبوی هم اكنون مدیرمسولی روزنامه رسالت را به عهده دارد و از اعضای مجمع تشحیص مصلحت نظام است.

**سید محمد غرضی(1364-1376)
سید محمد غرضی در 1320 خورشیدی در اصفهان متولد شد وی درجه فوق لیسانس در رشته الكترونیك را از دانشگاه تهران اخذ كرد و در سال های 1346 و 1347 برای گذراندن دوره های تخصصی انتقال و توزیع نیروی برق عازم فرانسه شد.

غرضی در 1350به دلیل مخالفت با برنامه های رژیم پهلوی به زندان افتاد و پس از آزادی در 1355برای ادامه مبارزه به خارج از كشور رفت و مدتی را در نجف اشرف به مبارزه ادامه داد و از آن پس تا هجرت امام(ره) به پاریس و بازگشت ایشان به ایران همراه امام(ره) بود.

وی پس از پیروزی انقلاب اسلامی سمت های مختلف در سپاه پاسداران، استانداری كردستان و استانداری خوزستان عهده دار شد و در 1360به عنوان وزیر نفت انتخاب و پس از آن در 1364سكان وزارت پست و تلگراف و تلفن را برعهده گرفت.

غرضی اعتقادی راسخ به توسعه داشت و در این راه هر چه می‌توانست انجام می‌ داد. به همین سبب در ابتدای ورود خود به وزارتخانه پست، تلگراف و تلفن، كاندیدای تصدی مدیرعاملی شركت مخابرات ایران شد تا كار توسعه را با سرعت بیشتری پیش ببرد اما به این مقام دست پیدا نكرد و بعد به وزارت رسید.

وی درصدد افزایش تعداد مشتركان تلفن بود. بر همین اساس ودیعه های(سپرده های) تلفن را از 14هزار به 100هزار تومان رساند. این نوع نگاه و شتابان شدن روند توسعه، كمبود زیرساخت‌ها در كشور را عیان كرد و همین امر باعث به وجود آمدن اختلاف‌ ها در وزارتخانه شد. از یك طرف عده ای معتقد بودند توسعه شبكه باید بر اساس توان داخلی باشد و از طرفی دیگر عده‌ای می گفتند كمبود در زیرساخت ها را باید با تكیه بر واردات جبران كرد. در همین زمان غرضی برای نخستین بار پس از پیروزی انقلاب اسلامی و برای توسعه بخشی قراردادهای بزرگی برای واردات كالاهای مورد نیاز از خارج منعقد كرد و سوئیچ‌ های آلمانی و خطوط انتقال ژاپنی شبكه را در اختیار خود گرفتند.

در آخرین ساله های ریاست جمهوری آیت الله هاشمی، تبلیغی از تلویزیون پخش می‌شد كه بی هیچ توضیحی می‌گفت ۵۵ = ۱. پس از مدتی توضیحاتی به همراه آن پخش شد كه بیان می‌كرد معنای این عبارت این است كه تعداد تلفن های واگذار شده در آن دولت ۵۵ برابر تعداد تلفن های واگذار شده تا سال ۱۳۵۷ بوده‌است.

همچنین در زمان وزارت غرضی نخستین و بزرگ‌ترین قرارداد سوئیچ با مركز تحقیقات مخابرات ایران منعقد شد.
در دوران وزارت غرضی، پست ‌بانك و فرودگاه پیام به منظور ارسال محصولات پستی، به ویژه پست هوایی، به مقصد كشورهای گیرنده یا دریافت آنها، تاسیس و مجوز شركت دیتا اخذ شد، هرچند این شركت آغاز به كار نكرد.

در دوره وزارت غرضی و در 1372خورشیدی تلفن همراه وارد ایران شد هرچند در ابتدا تنها برای مكالمه صوتی استفاده می شد. وزیر پست، تلگراف و تلفن همیشه با اختیار زیاد رییس مهم‌ترین زیرمجموعه‌اش یعنی شركت مخابرات ایران مشكل داشت زیرا وزیر تنها رییس مجمع شركت مخابرات بود كه سالی یك یا دو بار تشكیل می ‌شد و بقیه اختیارها با هیات رییسه و مدیرعامل بود. به همین سبب نیز وزرا برخی از اختیارها را به مدیرعامل شركت مخابرات ایران تفویض نمی‌كردند و برای خود نگه می‌داشتند. از این رو راهكار غرضی برای حل این مشكل، تاسیس شركت‌ های مخابرات استانی بود. از این رو بر اساس قانونی كه 1374خورشیدی برای شركت مخابرات ایران به تصویب رسید، انتصاب مدیران استانی مخابرات بر عهده وزیر گذاشته شد.

بعد از ارایه خدمات تلفن ثابت و پست كه تا آن زمان تنها خدمات ملموس‌این وزارتخانه بود، غرضی نخستین وزیری بود كه تلفن همراه را هم به سبد محصولات وزارتش افزود. البته ارایه خدمات ‌اینترنتی نیز به صورت محدود در آخرین روزهای فعالیت او ارایه شد.

در دوره دوم وزارت غرضی مجله صبح به سردبیری مهدی نصیری ضمن انتشار چند سند اظهار داشت كه فساد گسترده اقتصادی و مدیریتی در وزارت پست، تلگراف و تلفن وجود دارد. این اتفاق باعث شكایت وزیر از نصیری شد و غرضی به همراه 40 تَن از مدیران و كارمندان عالیرتبه وزارتخانه به دادگاه رفتند. هرچند دادگاه نصیری را از اتهام نشر اكاذیب و افتراء تبرئه كرد اما به‌ دلیل انتشار یك كاریكاتور موهن از وزیر، به پرداخت 300 هزار تومان جریمه نقدی محكوم شد.

سیدمحمد غرضی در طول 16 سال وزارت هیچگاه توسط نمایندگان مجلس استیضاح نشد و فقط در تمام این مدت به هشت سوال نمایندگان پاسخ داد تا اینكه در 1376خورشیدی و با روی كار آمدن دولت اصلاحات جای خود را به محمدرضا عارف داد.

غرضی از زمان تأسیس سازمان نظام مهندسی كشور یعنی در 1389خورشیدی در پنج دوره سه ساله، ریاست آن را بر عهده داشت و در نخستین دوره شورای اسلامی شهر، عضو شورای شورای شهر تهران بود و هم اكنون رییس هیات مدیره و مسوول مدیریت شركت مشانیر بزرگترین شركت مشاور وزارت نیرو است.

وی در انتخابات ریاست جمهوری 1392خورشیدی با شعار «دولت ضد تورمی» نامزد شد كه آراء لازم را برای این مقام كسب نكرد.

**محمدرضا عارف(1376-1379)
محمدرضا عارف متولد1330خورشیدی در یزد و دانش آموخته دكتری برق از دانشگاه استانفورد است. وی در دوران تحصیل در دبیرستان و دانشگاه دركنار نیروهای مسلمان و انقلابی ضمن فعالیت و مبارزات سیاسی به تبلیغ اندیشه های امام خمینی(ره) و توزیع رساله ایشان پرداخت و در 1352 توسط كمیته مشترك ضد خرابكاری ساواك دستگیر و پس از مدتی آزاد شد.

عارف پس از پیروزی انقلاب اسلامی و در سالهای 1359 تا 1360 به عنوان معاون طرح و توسعه شركت مخابرات انجام وظیفه كرد و سمت هایی را در وزارت فرهنگ و آموزش عالی عهده دار شد و در 1373 به عنوان رییس دانشگاه تهران انتخاب تا اینكه با پیروزی سیدمحمد خاتمی در انتخابات سكانداری وزارت پست، تلگراف و تلفن را برعهده گرفت.

عارف بر شفافیت و قانونمندی تاكید داشت و كاملاً قانونمند پیش می رفت. در این دوران تحول در بخش ارتباطات آغاز شد. در همین زمان برای نخستین بار بخش‌های پست و مخابرات از بودجه عمومی استفاده نكردند.

در اواسط 1378مركز دیتای وزارت پست، تلگراف و تلفن، ‌اینترنت به كاربران عادی ارایه كرد. هرچند كه تعداد‌ این كاربران در مقایسه با كاربران فعلی بسیار اندك بود.

سال پایانی وزارت عارف با شروع برنامه سوم توسعه همراه بود. از این رو نخستین گام‌ها برای آزادسازی و خروج از انحصار دولتی برداشته شد. ماده های 124 و 125 قانون برنامه سوم توسعه، آزادسازی در این بخش را قانونی می‌كرد و تنها برای اینكه آزادسازی با اصل 44 قانون اساسی در تضاد نباشد، تعریف شبكه‌ های مادر و غیرمادر ارایه شد.

بیشتر دوران سه ‌ساله وزارت عارف بر پست، تلگراف و تلفن به ساختارسازی گذشت تا اینكه از مقام خود استعفا كرد و نصرالله جهانگرد از خرداد تا شهریور 1379 خورشیدی به عنوان سرپرست این وزارت‌خانه منصوب شد كه نتوانست از مجلس رای اعتماد بگیرد و پس از او سید عبدالله میرطاهری از مهر 1379خورشیدی به عنوان سرپرست وزارت پست و تلگراف و تلفن انتخاب شد تا اینكه در ماه همان سال سید احمد معتمدی وزیر شد تا راه عارف را ادامه دهد.

**سید احمد معتمدی(1379-1382)
سید احمد معتمدی در 1332خورشیدی در تهران به دنیا آمد. وی فوق لیسانس و دكتری خود را در رشته الكترونیك دیجیتال و سیستم انفور ماتیك از دانشگاه پیر و ماری كوری فرانسه اخذ كرد. معتمدی در سال هایی كه در فرانسه تحصیل می كرد عضو اتحادیه انجمن های اسلامی اروپا و از مؤسسان انجمن اسلامی پاریس بود.

از جمله سوابق اجرایی معتمدی می ‌توان به معاونت فناوری وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و ریاست سازمان پژوهش ‌های علمی ‌و صنعتی ‌ایران اشاره كرد. او همچنین معاون پژوهشی وزارت علوم و دبیر شورای پژوهش‌های علمی ‌كشور از 1365 تا 1372بود و از 1362تا كنون نیز عضو هیات علمی‌دانشگاه صنعتی امیر‌كبیر است.

معتمدی در 1376با حكم عارف رییس كمیته خودكفایی مخابرات شد. این كمیته متشكل از چند تَن از معاونان و مدیران این وزارتخانه بود و به صورت مشترك با سازمان پژوهش های علمی و صنعتی ایران فعالیت می كرد تا اینكه پس از سرپرستی سید عبدالله میرطاهری در وزارت پست، تلگراف و تلفن به عنوان وزیر انتخاب شد.
آزادسازی مخابرات با مزایده اپراتور دوم تلفن همراه و چند مزایده دیگر آغاز شد و دوران جدید شكل گرفت.

در دوره وزارت معتمدی تلفن ثابت به 18 میلیون خط و تلفن همراه به 5.7 میلیون و كاربر اینترنت هم به هفت میلیون تَن رسید.
در دوره وزارت معتمدی و در 1381خورشیدی، تلفن همراه كه از 1372 وارد ایران شده بود توانست از فناوری ارسال پیامك نیز استفاده كند.

تا پیش از 1382خورشیدی اداره كل ارتباطات رادیویی زیر نظر معاون مخابراتی وزارتخانه فعالیت می‌كرد و نامبرینگ و فركانس بین زیرمجموعه‌های وزارتخانه توزیع می ‌شدند و اهمیت چندانی نداشتند اما با آزادسازی و آمدن اپراتورهای جدید این موضوع ها جدی ‌تر شدند و كمیسیون و سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی در قانون جدید به وجود آمدند.

نام «پست و تلگراف و تلفن» یادآور دورانی است كه ارتباطات به همین سه شیوه محدود می‌ شد و وزارتخانه متولی ارتباطات نیز تنها به مدیریت مراسله های پستی و ارتباطات تلگرافی و تلفنی می‌پرداخت تا اینكه با گسترش ارتباطات و ظهور وسایل و شیوه‌های ارتباطی نوین، بخش‌های تازه‌ای نظیر تلكس، فاكس، موبایل، ماهواره، اینترنت و ... به مجموعه وزارت پست و تلگراف و تلفن افزوده شد.

از این رو عده ای به این فكر افتادند كه نام وزارتخانه را متناسب با فعالیت‌ های جدید آن تغییر دهند. از این رو بحث‌های فراوانی درگرفت و نام‌های گوناگونی هم پیشنهاد شد كه مهم‌ترین آنها «وزارت ارتباطات» و «وزارت پست و مخابرات» بود. به این ترتیب در 1382خورشیدی با به اتمام رسیدن عمر تلگراف و ورود فناوری های جدید ارتباطی، این وزارتخانه جای خود را به «وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات» داد. به این صورت افزودن دنباله «و فناوری اطلاعات» به نام «وزارت ارتباطات» گویا برای تأكید بر وظایف جدید این وزارتخانه ضرورت داشته‌است.

در همین زمان در زمان در زمان و در راستای اجرای برنامه سوم توسعه و در جهت تحقق ماده 124برنامه مذكور و با هدف توسعه ارتباطات و مخابرات از طریق خصوصی‌سازی و سرمایه‌گذاری شركت‌های خارجی، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در مهر 1382اقدام به برپایی مقدمه برگزاری مزایده اپراتوری دوم تلفن همراه كرد. پس از انجام تشریفات مزایده و بررسی پیشنهادات شركت كنندگان، وزارت ارتباطات و فن‌‌‌‌آوری‌‌ اطلاعات در 27بهمن 1382كنسرسیوم ایرانسل را به عنوان برنده مزایده اپراتوری دوم تلفن همراه اعلام و سرانجام پس از تصویب قانون اجازه موافقتنامه پروانه شبكه و خدمات ارتباطات سیار توسط مجلس و شورای نگهبان و واریز مبلغ حق لیسانس از طرف ایرانسل، شركت خدمات ارتباطی ایرانسل در6 آذر 1384 موفق به دریافت پروانه شبكه خدمات ارتباطات سیار (جی اس ام) از وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات شد.

معتمدی در دولت یازدهم به عنوان مشاور وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در امور علمی و پژوهشی و عضو شورای راهبری این وزارتخانه بود و از 1393خورشیدی تاكنون ریاست دانشگاه صنعتی امیركبیر را برعهده دارد.

پژوهش9370**9131