با گسترش پدیده مهاجرت، افرادی كه برای كار و یا تحصیل به كشورهای دیگر مهاجرت می‌كنند، افزایش می‌یابد. این افراد همواره در مورد نحوه انتقال پول به وطنشان دغدغه دارند. انتقال پول بین كشورها در گذشته بسیار سخت و با هزینه‌های بسیار و به‌روش‌های سنتی توسط صرافی‌ها صورت می‌گرفت، اما امروزه با توسعه فناوری اطلاعات و همچنین استفاده از این فناوری‌ها در حوزه مالی این نقل و انتقال بسیار ساده شده و ابزارهای جدیدی به‌وجود آمده كه كار انتقال پول بین كشورهای مختلف را آسان كرده‌اند.
**پدیده‌ای به نام رمیتنس
امروزه 232 میلیون مهاجر بین‌المللی در جهان وجود دارد كه این جمعیت در كشورهای مقصد به كار یا تحصیل مشغول هستند. زمانی كه كارگران و دانشجویان در یك كشور بیگانه می‌خواهند بخشی یا همه درآمد خود را به وطنشان بفرستند، به این پول رمیتنس می‌گویند.
**اهمیت رمیتنس برای كشورها
طبق آمارهای بانك جهانی، حجم رمیتنس جهان در سال 2017 مبلغی در حدود 466 میلیارد دلار بوده و پیش‌بینی می‌شود در سال‌های آینده این شاخص از حجم سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی (FDI) كه 500 میلیارد دلار است، پیشی گرفته و به رقم 598 میلیارد دلار برسد. برای مثال در پاكستان حجم رمیتنس برابر با كل حجم صادرات آن و 20 میلیارد دلار است. در منطقه آسیا و اقیانوسیه نزدیك به 400 میلیون نفر یعنی یك نفر از هر 10 نفر، به‌صورت مستقیم تحت تأثیر رمیتنس است؛ چه به‌عنوان ارسال‌كننده و چه دریافت‌كننده. با توجه به محدودیت برخی كشورهای درحال‌توسعه در دسترسی به منابع مالی، آمارها نشان‌دهنده میزان اهمیت این منابع است. جالب است بدانید حجم این رمیتنس‌ها سه برابر میزان كمك كشورهای توسعه‌یافته به كشورهای در حال‌توسعه است.
مطابق با آمارهای بانك جهانی، كشورهای شرق آسیا و اقیانوسیه با 128، جنوب آسیا با 111 و آمریكای لاتین با 78 میلیارد دلار به ترتیب بیشترین حجم ورود رمیتنس را‌دارند و در این میان، كشورهای هند و چین پیشتاز دریافت یا ورودی هستند.
از منظر تولید هم كشورهای آمریكا، عربستان و امارات متحده‌ی عربی به‌دلیل حجم بالای نیروی كار مهاجر، بیشترین حجم تولید را دارند؛ یعنی بیشترین مبالغ رمیتنس از این كشورها ارسال‌شده است.
** استارت آپ‌های جدید در بخش مالی
در دنیای امروز، فناوری در تمامی سطوح زندگی انسان نفوذ كرده است. به‌ویژه در زمینه‌های مالی، بانكی و نقل و انتقال پول، با نصب یك برنامه روی تلفن همراه هوشمند، رایانه یا تبلت خود به‌راحتی می‌توانید برای بستگان یا دوستان خود در كشور دیگر پول ارسال كنید. یكی از موفق‌ترین نمونه‌ها در این زمینه استارت آپ ورد رمیت (World Remit) توسط اسماعیل احمد (آفریقایی) است. او كه اكنون از مشاوران طرح‌های توسعه‌ی سازمان ملل در زمینه رمیتنس نیز هست، ایده اصلی این طرح را در زمان تحصیلش در مدرسه كسب‌وكار لندن و در پی نیاز شدید برای انتقال پول به كشورش گرفته است.
در حال حاضر در این نرم‌افزار، دوستان و خانواده افرادی كه از ورلد رمیت استفاده می‌كنند، حتی می‌توانند پول فرستاده شده را به روش‌های مختلفی دریافت كنند. مثلاً در حساب بانكی آن‌ها واریز شود و یا به‌صورت نقدی درب منزلشان دریافت كنند. این شركت هم‌اكنون به مردم 50 كشور دنیا خدمات ارسال ارائه می‌دهد و به 120 نقطه دنیا در اروپا، آسیا، آفریقا، استرالیا و آمریكا پول می‌فرستد و بیش از یك‌سوم نقل و انتقال پول در جهان را به‌دلیل مزیت ارزانی و سرعت، به خود اختصاص داده است.
نمونه دیگر شركت زوم است كه بیشتر توسط مهاجران و كارگران چینی و هندی استفاده می‌شود. این شركت نیز امكان ارسال پول از آمریكا به 33 كشور همچون چین، هندوستان و دیگر كشورها را فراهم می‌كند.
** آمار ایران چگونه است؟
در میان كشورهای خاورمیانه، ایران با 1.7 میلیارد دلار (0.003 از كل حجم اقتصاد ایران) كمترین آمار را دارد و از نظر حجم، تقریباً مشابه كشور سوریه است. این امر می‌تواند ناشی از ضعف امنیت سرمایه و ثبات در اقتصاد كشور باشد. برای مثال، كشوری همچون امارات با حركت در مسیر سهولت كسب‌وكار و ایجاد جذابیت و امنیت برای سرمایه‌گذاری مهاجران، نه‌تنها باعث افزایش حجم رمیتنس تولیدی برای مهاجران شده، بلكه با جذب سرمایه‌گذاران خارجی به رشد و توسعه اقتصاد خود و یك بازی برد-برد پرداخته است.
**تركیب متفاوت مهاجران ایرانی
یكی از دلایل آمار پایین ایران می‌تواند این باشد كه اكثر ایرانیانی كه مهاجرت كرده اند، مثل كارگران ایرانی كه به ژاپن می روند، تنها برای كار و كسب درآمد نرفته اند؛ بلكه خیلی ها به خاطر مسایل سیاسی و اجتماعی و به صورت خانوادگی رفته اند و لذا دیگر نمی توان انتظار داشت كه به وطن پول بفرستند.
** تحریم و عدم‌دسترسی به سویفت، مانع دیگر ورود رمیتنس
عدم‌دسترسی ایران به شبكه‌های بانكی بین‌المللی مثل سویفت در اثر تحریم‌های آمریكا و سخت‌تر شدن هر چه بیشتر نقل و انتقال پول برای كشور باعث شده رقم چندانی وارد كشور نشود. طبق آمارهای سازمان جهانی مهاجرت، تعداد افرادی كه به ایران مهاجرت كرده‌اند، رقمی در حدود 2 میلیون و 700 هزار نفر است كه عمدتاً از كشورهای افغانستان، عراق، پاكستان، آذربایجان و ... و به‌دلایل متعددی چون ناامنی، مشكلات اقتصادی مثل بیكاری و یا عدم امكان تحصیل صورت می‌گیرد. طبق آمار وزارت كشور در سال 1395 تعداد مهاجرین شاغل در كشور حدود 540 هزار نفر است كه این تنها آمار مهاجران رسمی است و طبق آماری كه همان مسئولان وزارت كشور ارائه می‌دهند، تعداد مهاجران غیررسمی افغانستان برای مثال به دو میلیون نفر می‌رسد. بر اساس گزارش منتشر شده توسط سازمان جهانی پناهندگان در زمینه وجوه ارسالی توسط افغانستانی‌ها در سال 2008، خروج مبلغ حیرت‌انگیز 500 میلیون دلار از ایران گزارش‌شده است. البته این گزارش با استفاده از تحقیق روی 1500 خانوار افغانستانی ساكن در 10 شهر ایران و نیز تعداد زیادی از مهاجران غیرقانونی دیپورت شده از ایران انجام‌گرفته و عدد آن به‌صورت تقریبی و تخمینی بیان‌شده است.
**یك پدیده متفاوت در ایران
نكته دیگر ظهور یك پدیده جدید در ایران است كه از جمله ناشی از آمار بالای دانشجویان ایرانی در خارج از كشور است؛ از این رو خیلی‌ها در ایران كار می كنند و برای فرزندان و خانواده خود دلار می فرستند و به نوعی به خروج سرمایه دامن می زنند.
** اقدام در جهت سهولت یا پیشگیری؟
در حال حاضر به‌دلیل روابط بانكی محدود ایران، مهاجران برای ارسال پول‌های خود به كشورشان عمدتاً از صرافی‌ها یا افراد مورد اعتماد استفاده می‌كنند. این روش‌های انتقال دو مشكل اساسی برای ایران و مهاجران در پی دارد: اول آن‌كه هیچ اطلاعی از میزان، دلایل و روش‌های انتقال برای نهادهای نظارتی ایران وجود ندارد و دوم این‌كه مهاجران نیز با پرداخت كارمزد بالا در حال متضرر شدن هستند. بنابراین، راه‌اندازی خط اعتبار و پیمان دوجانبه پولی بین بانك‌های دو كشور تا حدود زیادی می‌تواند این مشكلات را حل كند. هرچند عده‌ای معتقدند دولت باید بر رمیتنس‌ها مالیات وضع كند، چون به هر صورت این درآمدی است كه با استفاده از ظرفیت‌ها و منابع كشور به‌دست‌آمده و باید برای رشد و توسعه كشور هزینه شود و جلوی خروج بی‌رویه آن از كشور را باید گرفت. پاسخ به این مسئله به نوع نگاه ما به این پدیده بستگی دارد.
گزارش از امیرحسین گنجی مراد
اداره كل اخبار چندرسانه ای ایرناپلاس*
تهران- ایرناپلاس- گسترش مهاجرت و رفت و آمد در جهان و از جمله ایران، مسئله جدید نحوه انتقال پول به وطن را ایجاد كرده كه نیازمند مدیریت صحیح است.
