احیای دانش بومی، راهكار موثر مدیریت بحران آب در كشور

به گزارش خبرنگار گروه علمی ایرنا، تالار خیام خانه اندیشمندان علوم انسانی شامگاه دیروز -یكشنبه- میزبان نشستی تحت عنوان «نگاه تاریخی به دانش و فناوری آب در ایران» بود، نشستی كه به همت انجمن ایرانی تاریخ اجتماعی علم و فناوری و با مشاركت اندیشكده تدابیر آب ایران و خانه اندیمشندان علوم انسانی برگزار شد.
تأثیر شرایط هیدرولوژیكی بر تولید دانش و فناوری آب در ایران، رابطه تاریخی دانش و فناوری آب با نظام اجتماعی ایران و همچنین چگونگی رابطه دانش و فناوری مدرن با دانش و فناوری بومی و تاریخی آب در ایران از جمله موضوعات مورد بحث در این نشست بود.

**دانش بومی یك سیستم است
«دكتر سعید نوری نشاط» كارآفرین اجتماعی در این نشست با ایراد سخنانی در خصوص دانش تاریخی بومی آب و چالش‌های امروز استفاده از آن، یكی از دغدغه های خود را در طول سال های اخیر شناخت دانش بومی عنوان و تاكید كرد: دانش بومی در حقیقت یك سیستم است.
وی افزود: در واقع در ایجاد دانش بومی یكسری آدم هایی نقس دارند كه طبق یك روابط اجتماعی با یكدیگر در ارتباط هستند و داشته های علمی خود را سینه به سینه منتقل می كنند، مانند قنات كه یك دانش بومی قوی است چرا كه از پشتوانه یك سیستم قدرتمند و نظام اجتماعی و نگهدارنده برخوردار است.
این كارآفرین اجتماعی همچنین با اشاره به تولید و رونق انواع و اقسام داروهای گیاهی در كشورمان اظهار داشت: به طور حتم این داروها دارای مشخصه دانش بومی است حال اگر در جایی هم از بین رفته باشد به دلیل از بین رفتن سیستم ها و نظام اجتماعی بین نسلی است.
به گفته وی، در حال حاضر یك پلتفرم غیردولتی در سازمان یونسكو در حوزه دانش بومی ایجاد شده است و از ایران هم نماینده دارد و بخش كوچكی از كار آن شناسایی دانش بومی در دنیا است.
وی افزود: در طول سه چهار سال اخیر این بخش كارهای خوبی انجام داده و علاقمند هستند كه در ایران نیز حداقل در حوزه دامداری و قنات مطالب آموزشی و دانش بومی را جمع آوری كنند.
این پژوهشگر بهترین راهكار برای برون رفت از شرایط فعلی در حوزه آب را احیای دانش و مدیریت بومی، توجه به جوامع محلی و همچنین تغییر نقش دولت از مجری گری به پایشگری دانست.

** گفت و گو راه كشف و انطباق حقیقت
دكتر هادی خانیكی دكترای علوم ارتباطات نیز كه با موضوع آب زمینه‌ای تاریخی برای گفتگوی اجتماعی ایرانیان در این نشست حضور یافته بود، در سخنانی تحقق گفت گو و پرداختن به ساز وكارهای آن در موضوعات مختلف از جمله آب را یكی از دغدغه های خود در طول سال های گذشته عنوان كرد.
وی از گفت و گو به عنوان راه كشف و انطباق حقیقت در همه عرصه ها حتی در مسائلی كه متعلق به فهم در حوزه كنش و هم ادراك است، نام برد و افزود: با گفت و گو است كه باید یك فهم تازه ایجاد شود و معانی مشتركی بین گروه های مختلف شكل گیرد كه بتوانند به وضعیت اجتماعی سر و سامان دهند.
این عضو موسسه بین المللی گفت و گوی فرهنگ ها و تمدن ها در ادامه ضمن تحلیل خود از گفت و گو در كشورمان گفت: این موضوع بسیار تحت تاثیر شرایط سیاسی است به طوری كه بعد از مطرح شدن گفت و گوی تمدن ها یك آرایش سیاسی در كشور شكل گرفت، اگر كسانی از گفت وگو حرف می زنند طرفداران اصلاحات هستند و كسانی كه از گفت و گو حرف نمی زنند، مخالف آن هستند و همین نگاه سیاسی گفت و گوی تمدن ها را در دنیا قربانی كرد.

**وقتی گفت و گوی تمدن ها قربانی نگاه سیاسی شد
خانیكی در ادامه با انتقاد از سیاسی كردن مسئله گفت و گوی تمدن ها در كشور اظهار داشت: اگر خواسته باشیم در این جهان چهار پنج كشور را نام ببریم كه گفت و گو را جدی نگرفت حتما یكی از آن كشورها ایران است كه از آن صدای گفت وگو تمدن ها بلند شد.
این عضو موسسه بین المللی گفت و گوی فرهنگ ها و تمدن ها در ادامه افزود: چرا كه این مسئله به فهم سیاسی تنزل پیدا كرد و به یك مسئله تزئینی و حاشیه ای تبدیل شد و همان انگی كه همواره به روشنفكرها زده می شود كه آنها تنها حرف می زنند و برنامه ای برای اقدام ندارند، به این طرح نیز زده شد.
وی تاكید كرد: به طور حتم گفت و گو نباید محدود به حرف زدن با یكدیگر باشد بلكه این سخنان بایستی در زمانی به مرحله عمل نیز برسد.

**مكانیزم قنات بر پایه گفت وگو شكل گرفته است
دكتر خانیكی در ادامه اظهار داشت: از دانش و فناوری قنات می توان نوعی مناسبات و رفتار مشاركتی را استخراج كرد كه این خود امكان گفت وگو را فراهم می كند چراكه به میزان مشاركت، استفاده از توان جمعی و توانمند سازی جمعی و خرد جمعی نیز وجود دارد.
وی گفت: وضعیت تاریخی دانش و فناوری كه بر قنات بنا شده است برخلاف دانش و فناوری آبیاری به وسیله رودخانه ها و سدها در واقع به گفت وگو منتهی شده است.
این دكترای علوم ارتباطات ادامه داد: قبل از اینكه ما مسئله قنات را تكنولوژی بدانیم باید آن را حاصل توافق جمعی و در درون یك نظام اجتماعی بدانیم، نظام اجتماعی كه قدرت بر مناسبات عرضی استوار است به طور حتم با نظام اجتماعی مبتنی بر روابط بالا به پایین، متفاوت است.
وی گفت: مكانیزم های حل اختلاف چه حقوقی و چه اجتماعی و اقتصادی در سیستم آبی مبتنی بر قنات وجود دارد و به همین دلیل در نظام معیشتی قنات كمتر امتناع گفت و گو دیده می شود.
خانیكی با بیان این كه، آب واسطه ای برای شكل گیری همبستگی، همكاری و انتقال تجربیات عمیق مدنی است گفت: قنات در واقع سبب توسعه مشاركت و تعامل اجتماعی است لذا بر اساس آن سازمان اجتماعی مناسبی برای ایجاد و نگهداری و مدیریت منطقی آب ایجاد شد.
وی ادامه داد: این در حالی است كه استفاده و حفر گسترده چاه ها در كشور نیز كه شروع استفاده از آن به دوران رضاه شاه باز می گردد، به طور حتم حاصل شكست گفت و گوها بوده است.

**دانش بومی چست؟
دكتر محمد فاضلی معاون پژوهشی مركز بررسی‌های استراتژیك ریاست جمهوری و استادیار جامعه شناسی دانشگاه شهید بهشتی در سخنانی پرداختن به مسئله دانش بومی را در ابتدا مستلزم تعریف این دانش دانست و گفت: هنگامی كه از واژه بوم و بومی استفاده می شود معنای محدوده در ذهن تداعی می شود بعنوان مثال هنگامی كه گفته می شود بوم نقاشی یا زیست بوم یعنی یك محدوده ای كه در آن نقاشی و زیست صورت می گیرد.
وی اظهار داشت: امر بومی یعنی آن چیزی كه محدود به یك حدودی است و آن حدود نیز در گستره تاریخ، جغرافیا، مناسبات و نهادهای اجتماعی، نهادهای سیاسی، تجربه محلی، ارزش ها، نگرش ها و رفتارهای محدوده خاص تعریف می شود.
فاضلی گفت: امر بومی در معنایی كه من بكار می برم یعنی امر محدود، امر محدود كه گفته می شود امری كه بواسطه حیطه های مختلفی حدود آن مشخص شده است و زیست انسانی البته فارغ از محدودیت نیست و در حال حاضر وسیع ترین محدوده ای كه می توان برای زیست انسانی قائل شد كره زمین است یعنی این كره آخر محدوده ای است كه ما با آن سر و كار داریم اما در دنیای واقعی محدوده های ما خیلی تنگ تر از كره زمین است.
استادیار جامعه شناسی دانشگاه شهید بهشتی افزود: در واقع می توان گفت كه دانش بومی یعنی دانش محدود و معنی محدود دانش اندك و ناقص نیست كه معنای ناچیز بدهد بلكه دانشی است كه در نسبت با تاریخ، جغرافیا و نمادها و فرهنگ های خاص كار می كند. برای دانش محدود وصف ناتوان نمی توان بكار برد و دانشی است كه توانایی آن در یك محدوده خاص و با به رسمیت شناختن یك عقلانیت ثابت شده است.
وی ادامه داد: هنگامی كه از دانش بومی به معنای دانش محدود استفاده می كنیم یعنی قدیمی و سنتی بودن یا از گذشته آمدن هیچ فضلی برای این دانش ایجاد نمی كند بلكه فضل این دانش بومی ابتدا از شناختن محدودیت ها و دیگر از كاركردن آن ناشی می شود.
استادیار دانشگاه شهید بهشتی افزود: دانش بومی یعنی اینكه با آن كاری انجام داد كه مطلوب است و از پایداری و همچنین سازگاری و عقلانیت برخوردار است.

**دانش بومی امروز هم قابل تولید است
دكتر فاضلی در ادامه با اشاره به این كه مدرن بودن فضلی برای دانش ایجاد نمی كند، گفت: دانش ممكن است در نهادهای مدرن دانشگاهی با ابزارها و پیچیده ترین آزمایشگاه ها تولید شود اما به تحقق ارزش ها كمكی نكند و حتی تخریب هم داشته باشد.
وی گفت: بنابراین دانش بومی به معنای دانش بومی می تواند امروز هم تولید شود و الزامی ندارد كه حتما قدیمی باشد و با ابزارهای پژوهش های مدرن نیز می تواند تولید شود و دانشی است كه خودش را محدود به حدودی می كند و حیطه عمل خود را می شناسد و نسبت خود را با جغرافیا، زمان، مكان و انسان های كاربر خود مشخص می كند و به این معنا محدود به یك جغرافیا، زمان و یك تاریخ و نهادهای خاصی است.
وی گفت: حالا هر قدر كه ارتباطات انسانی تاثیرپذیری و تاثیرگذاری اجتماعی وابستگی های سیاسی، فرهنگی و اقتصادی بیشتر شود این معنای دانش محدود، اهمیت بیشتری پیدا می كند.

**قنات یك فناوری محدودیت شناس است
فاضلی در ادامه با تاكید بر اینكه مسئله و ارزش آب به شدت به عواملی همچون موقعیت انسانی، اجتماعی، فرهنگی، جغرافیایی و اقتصادی، نظام های حقوقی، مناسبات اقتصادی و نگرش ها و رفتارهای مردمی مرتبط است، افزود: لذا آب نیازمند دانش محلی به معنای دانش بومی است كه محدود به یك جغرافیا، تاریخ و ساختار خاص باشد.
این استاد دانشگاه اظهار داشت: در واقع آب با اقتصاد سیاسی كشورها پیوند خورده و از این جهت با الزاماتی برای دانش محدود مواجه است.
وی با اشاره به الزامات این بحث و معنای محدود برای دانش بومی گفت: قدیمی بودن نیز خود به خود برای دانش بومی ارزش نیست بلكه همچون قنات دانشی است كه در طول دو سه هزار سال ثابت كرده است كه كاركردی دارد و كارآمدی آن ثابت شده است و با عقلانیت سازگار دارد.
به گفته فاضلی، قنات یك فناوری محدودیت شناس است كه قدیمی بودن آن راز خوب بودن آن نیست بلكه دانش و فناوری است كه در حیطه جامعه و اقلیم ایران محدودیت هایی را از جمله محدودیت میزان بارش، محدودیت دما و هوا و تبخیر و محدودیت توزیع نامتوازن آب در محدوده های جغرافیایی مختلف، به رسمیت شناخته است.
وی ادامه داد: به عنوان مثال در شیركوه یزد مناطقی وجود دارد كه با بارش مواجه هستیم اما در چند كیلومتری اطراف آن هیچ بارشی وجود ندارد این یعنی توزیع آب نامتوازن است بنابراین با استفاده از قنات بارش از جایی به جایی دیگر منتقل می شود و این توزیع نامتوازن قنات را به رسمیت می شناسد و قنات در زیستی است كه بارش نامتوازن است.
وی با اشاره به این كه، قنات توزیع نامتوازن بارش ها در طول سال را هم به رسمیت می شناسد گفت: به طوری كه در پاییز و زمستان كه در مقایسه با بهار وتابستان با بارش بیشتری مواجه هستیم، قنات این بارش فصلی را به یك جریان دائمی تبدیل می كند.
فاضلی با اشاره به این كه قنات به مرور زمان حتی كمبود انرژی را نیز به رسمیت می شناسد افزود: این یعنی قنات همه محدودیت هایی را كه تمدن ایرانی با آن مواجه بوده است، یعنی كمبود بارش، توزیع نامتوازن بارش ها و كمبود انرژی، شناسایی كرده و با آن كنار آمده است.
این پژوهشگر جامعه شناس اظهار داشت: در واقع قنات به یك سیستم تبدیل شده است كه محدودیت ها را به رسمیت شناخته و نهادهایی دور خود شكل داده است، به طوری كه برای قنات نهاد سنجش آب، نظام های تقسیم كار یعنی لایروبی قنات و نظام تقسیم هزینه و نگهداری چاه ها و تعمیر شكل گرفته است.
وی همچنین با تاكید بر این كه قنات حریم ها را نیز به رسمیت شناخته است، افزود: قنات نهادهای ناظر ایجاد كرده و با نظام های حقوقی ناظر بر حریم ها پیوند خورده است به طوری كه در حریم قنات نمی شود چاه زد یا آلودگی آب خلق كرد بنابراین قنات یك سیستم شده است كه هم محدودیت ها را به رسمیت می شناسد وهم حریم خلق كرده است.

**قنات و منطق سازگاری با كم آبی
دكتر فاضلی در ادامه با بیان این كه قنات در مسیر تاریخی خود كه محدود به جغرافیا و اقلیم خاص است، با نظام اجتماعی و حقوقی خاص سازگار شده است افزود: این سیستم حامل منطقی شده است كه می توان اسم آن را منطق سازگاری با كم آبی گذاشت.
وی گفت: فناوری قنات و دانش كه دستاورد تمدن ایران است حتی در نظام اجتماعی از منظر عدالت اجتماعی پیوند ایجاد كرده است به طوری كه برای كوچكترین مالك و خرده مالك نیز سهم ایجاد كرد مثلا سهم یكی 20 ساعت است و دیگری دو ساعت یا چند دقیقه، به این ترتیب قوام بخش نظام اجتماعی نیز شده است.
فاضلی با تاكید بر این كه قنات باعث شكاف اجتماعی نمی شود بلكه موجد نظم اجتماعی نیز هست، افزود: قنات همچنین متناسب خود مناسكی مانند عروس قنات نیز ایجاد كرده است. در اصل قنات محدودیت جفرافیا، اقلیم، نظام حقوقی و نظام خرده مالكی را به رسمیت می شناسد.

** اخلاق محدودیت و توهم فراوانی
اما دكتر فاضلی در ادامه با تاكید براینكه امروزه دانش بومی به معنای محدودیت با اخلاق محدودیت پیوند خورده است گفت: بنده اخلاق محدودیت را در مقابل توهم فراوانی قرار می دهم به طوری كه اخلاق محدودیت و توهم فراوانی در مقابل یكدیگر قرار می گیرند.
وی با اشاره به این كه قنات اساسا بر اخلاق محدودیت استوار است، افزود: اخلاق محدودیت معنای دانش بومی است یعنی پذیرش اینكه خیلی چیزهای ما محدود است.حالا با این تصویر كه از دانش بومی ترسیم شد می توان گفت الزامات آن برای مسئله آب در ایران چیست.
به گفته فاضلی، می توان گفت دانش بومی در حوزه آب دانشی است كه محدودیت های مختلف را از جمله محدودیت مقدار آب در دسترس، محدودیت مقدار سرمایه در دسترس و محدودیت سایر نیازها، محدودیت زمان و محدودیت ارزش ها و محدودیت فناوری، به رسمیت بشناسد.
وی گفت: در طول 50 سال گذشته سه تكنولوژی شامل تكنولوژی موتور پمپ، تكنولوژی سد و اخیرا تكنولوژی انتقال آب مطرح شده اند كه هر سه به این معنا غیر بومی هستند كه مبتنی بر توهم فروانی و اخلاق ضد محدودیت و دانش نامحدود هستند.
وی گفت: آیا با انتقال آب خلیج فارس به مركز كشور پایداری و تامین نسل بعدی فراهم می شود؟ آیا می توان برای رسیدن به چنین هدفی از حجم سرمایه گذاری مورد نیاز برای سایر نیازمندی ها همچون آموزش و پرورش و بهداشت چشم پوشی كرد؟ این یعنی دانش بومی قنات محدودیت توانایی را برای ارزش های بزرگ تر به رسمیت می شناسد.

**مشكل امروز بروز تفكرات بدون حدود است
به گفته فاضلی، دانش محدود قنات و فناوری دانش بومی را در قیمت آب بازتاب داده است و یك اخلاق محدودیت ایجاد كرده است.
وی با بیان این كه مشكل امروز كشورمان بروز عقلانیت و تفكراتی است كه دیگر حد و حدود نمی شناسد گفت: در صورتی كه در حوزه توانایی و دانایی و همچنین دانش انسانی حریم دار باشیم می توانیم دانش بومی را امروز هم داشته باشیم.
فاضلی ادامه داد: در اصل آنچه از دانش بومی برای ما مهم است دو اصل نرم افزاری و عقلانی است كه دانش بومی بر آن بنا شده است یكی دانشی كه خود را در حیطه خاصی محدود می كند و قابل تعمیم نیز نمی تواند باشد دوم دانش بومی كه بر حریم داری و نه حریم دری بنا شده است.
وی گفت: امروز دانش و تكنولوژزی های بسیاری بر مبنای حریم دری ایجاد و تولید شده اند، به این معنا اگر می خواهیم به سمت دانش بومی برویم بایستی محدودیت ها را به رسمیت بشناسیم.

**نبود انجمن ها و نهادهای مدنی، مانعی در برابر پیشرفت
سخن از تاریخ آب به قدمت عمر بشر برمی گردد و تامین این ماده حیاتی از اساسی ترین دغدغه و استراتژی های بشر برای بقا و تامین رفاه بوده است و به لحاظ مدیریت آب، امروز كشورمان در یكی از حساس ترین گذرگاه های تاریخی خود قرار دارد كه به طور حتم شناسایی و تبیین صحیح این مسئله نیازمند نگاه تاریخی به ابعاد مختلف آن است.
در واقع تاریخ می تواند به ما بگوید كه چگونه در یك شرایط جغرافیایی به وضعیت ناگوار فعلی رسیده ایم و در ادامه چگونه از این وضعیت نامطلوب كه در نظام اجتماعی ما به طور حتم تاثیر گذار خواهد بود، خارج شویم و در این مسیر نیازمند چه ابزارهایی هستیم.
تاریخچه سیاسی و اجتماعی دانش و فناوری آب موضوعی است كه از دید مهندس سید احمد آل یاسین بسیار مهم و تاثیرگذار است و از نگاه وی، بررسی و واكاوی تفاوت وضعیت امروز ایران با دو هزار سال پیش به طور حتم بسیاری از مسائل را روشن خواهد كرد.
وی كه دارای سوابق مدیریتی توسعه عمرانی و زیربنایی از جمله حوزه آب و شبكه آبیاری در پیش از انقلاب در كشور است، بخش عمده ای از مشكلات كشور از جمله حوزه آب را كه در سده های گذشته ایجاد شده است، ناشی از نبود مولفه هایی همچون نظم، اخلاق حرفه ای، مسئولیت پذیری و وظیفه شناسی مردم دانست.
آل یاسین در نشست نگاه تاریخی به دانش و فناوری آب در ایران با اشاره به سابقه كاری یكساله خود در سال 1338 برای یكی از شركت های پیمانكاری ایران در جاده قزوین - رشت گفت: در آن یك سال تجارب تلخی را در روش های اجرای كار از جمله بی انضباطی و نبود رعایت اخلاق حرفه ای مشاهده كردم كه با آموزه های اخلاقی كه تحت آموزش اساتید بزرگ دانشگاه فرا گرفته بودم تفاوت داشت.
این پژوهشگر و كارشناس محیط زیست ادامه داد: پس از یكسال فعالیت در سد دز، استخدام شدم و در نتیجه در یك مجتمع ایتالیایی- آمریكایی به مدت سه سال انجام وظیفه كردم كه این مدت در زندگی ام بسیار تاثیرگذار بود به طوری كه با نظم، مسوولیت پذیری، وظیفه شناسی و انجام درست كار آشنا شدم.
وی گفت: در طول 58 سال گذشته یكی از دغدغه های اصلی ام پرداختن به دلائل عقب ماندگی و عدم پیشرفت كشور بوده است و اینكه گیر اصلی كشور ما كجاست و همین موضوع سبب شد كه هشت سال پیش دو كتاب تحت عنوان «تاریخچه برنامه ریزی توسعه در ایران» و همچنین «ایران و شاخص های جهانی توسعه» را به نگارش درآورم.
این كارشناس حوزه آب بیان داشت: در واقع هدف از نگارش این كتاب ها این بود كه نشان دهم اگر برنامه ریزی هم گاهی در كشور داشته ایم اما توسعه اتفاق نیافتاده است به طوری كه شاخص های جهانی بیانگر آن است كه ما در بین همه كشورهای جهان از یك جایگاه پایین برخوردار بوده ایم.
وی گفت: به دلیل اینكه رشته ام آب بود بیشتر وقت خود را صرف كردم از زوایای تاریخ به عقب ماندگی كشور بپردازم و استنباطم آن است كه مردم ما در طول سال های گذشته به دلیل نداشتن انجمن ها، نهادهای مدنی قوی و ضعف در برابر دولت ها نتوانسته اند از اقتصاد قوی و ثروتمندی برخوردار شود.

** با مهندسی معكوس تخت جمشید زوایای تاریك روشن می شود
این عضو پیشكسوت كانون فنی مهندسان دانشگاه تهران در ادامه با بیان این كه در طول سال های گذشته مردم ما مجبور بوده اند كه با معیشت تنگ زندگی كنند كه این نیز از پیشه ها و كشاورزی تامین شده است، افزود: هنگامی كه به نوشته های ابن خلدون، ناصرخسرو یا دهخدا مراجعه می كنیم مشاهده می شود پیشه های ایرانی ها همه برای رفع مایحتاج و زندگی روزمره و ادامه بقا و حیات بوده است و هیچكدام برای پیشرفت جامعه و توسعه اقتصادی نبوده و یكی از این بخش ها آب بوده است.
به گفته آل یاسین، در تمام حكومت های تاریخ گذشته ایران از زمین برای كنترل و تسلط بر مردم استفاده می كردند و همواره زمین در اختیار پادشاهان و سلاطین و خوانین بوده است و معیشت كشاورزان همواره به دلائل مختلف از جمله وجود شرایط جغرافیایی خاص و همچنین حملات خارجی ها مردم ایران قادر به كشاورزی تولیدی با ارزش افزوده نبوده اند.
وی با اشاره به چگونگی ساخت تخت جمشید در دو هزار سال پیش گفت: بنده از اساتید دانشگاه درخواست كردم كه با تحلیل معكوس مطالعه كنند كه ایرانی ها در طول دو هزار سال گذشته به لحاظ اقتصاد كشاورزی در چه سطحی بوده اند آیا اقتصاد برای زنده ماندن بوده است یا رقابتی، و این نكته تاریكی است كه ما در مدیریت آب كشاورزی در كشور داریم كه تا این مساله روشن نشود ریشه این گرفتاری ها مشخص نخواهد شد.
این پژوهشگر و كارشناس محیط زیست افزود: طبق شواهد تاریخی، ایران تا قرن 12 میلادی از اروپا جلوتر بوده است و ایرانی ها بیش از هر كشور دیگری به فرهنگ و تمدن دنیا كمك كرده اند و علمای تربیت شده در قرن سوم، چهارم و پنجم هجری پایه گذاران علم و دانش جهان امروز هستند.
علمی ** 1836 **2017