یوسف اباذری: به جای دولت مقتدر باید دنبال دولت خردمند بود

در جلسه دفاع پایان نامه ای كه با عنوان «نقدی بر اندیشه محافظه كاری در ایران، با تاكید بر اندیشه جواد طباطبایی» در دانشكده ی علوم اجتماعی تهران برگزار شد، سپیده طیری به دفاع از پایان نامه خود پرداخت.

او با ترسیم خط پیوندی كه جریان اعتدال را به اندیشه ایرانشهری وصل میكند به نقد اجتماعی اندیشه طباطبایی پرداخت و بیان داشت كه اساس پیوند این دو اندیشه در منطق مواجهه یكسان آن‌ها با نظم سیاسی اجتماعی نهفته است.
او در ادامه توضیح می‌دهد كه اندیشه‌ی ایرانشهری با بركشیدن مولفه‌های هویت‌ساز از دل تاریخ، در صدد برساختن تاریخ است. به این معنا، طباطبایی سعی دارد در تدوین این اندیشه، كهن بودن مفاهیم مركزی آن را اثبات كند.
این دانشجو از قول طباطبایی نقل می‌كند كه در مورد ایران «واقعیت مقدم بر مفهوم است». یعنی به زعم طباطبایی «ایران» به عنوان یك نظم سیاسی- اجتماعی در گذشته وجود داشته، اما مفهوم آن بعدتر به وجود آمده است. او نهایتا با بحث اینكه طباطبایی از سویی موقعیت كنونی را به تاریخ فرا می افكند و از سوی دیگر واقعیت موجود را آلترناتیو ممكن جا می زند، اندیشه او را محافظه كار می داند و ویژگی های اندیشه محافظه كار را بر میشمرد.

**ایرانشهری، اندیشه‌ای محافظه‌كارانه
از نظر خانم طیری اندیشه‌ی ایرانشهری اندیشه‌ای محافظه‌كارانه است. به این دلیل كه نه سنت‌گرا و نه اتوپیایی، بلكه اندیشه‌ای است كه نقطه‌ی عزیمت خود را بر خلاف ادعایش، امر ممكن قرار می‌دهد. به این معنا كه با مدد جستن از نهادهای تثبیت‌شده‌ی موجود در صدد صورت‌بندی نظریه‌ی اجتماعی- سیاسی خود برمی‌آید و البته تاریخ‌سازی و رجوع به گذشته از لوازم این رویكرد برای قدیم جلوه‌ دادن اموری است كه مطلقا جدیدند. همچنین او اشاره می‌كند كه اندیشه‌ی ایرانشهری به این معنا محافظه‌كارانه تلقی می‌شود كه تلاش دارد واقعیت موجود را عقلانی‌سازی كند. ...
در این نشست یوسف اباذری نیز به نقش محمد قوچانی و نشریات او در هژمونیك كردن ایده بازار آزاد در ایران اشاره كرد و گسترش ایده ایرانشهری در سطح جامعه را نیز مرهون تریبونی دانست كه نشریات قوچانی در اختیار سید جواد طباطبایی قرار داده‌اند.
او با تاكید بر تعارض بنیادین بازار آزاد و ایدئولوژی‌های شوونیستی از جمله ایده ایرانشهری، تبلیغ این دست ایدئولوژی‌ها در نشریات قوچانی را ناشی از ضعف نظری و تناقضات فكری این دو نحله در ایران دانست. اباذری هم‌چنین ایرانشهری و باستان‌گرایی رایج را تفكراتی اقتدارگرا و تداوم جریان ایران‌پرستی بعد از مشروطیت دانست كه نمود سیاسی آن احزاب سومكا و پان‌ایرانیست بوده و تجلی آن در دوران شاه سابق تابلوی مشهور شاه-خدا-میهنی بود كه سركار استوارها بالای سر خود آویزان می‌كردند.
به‌گفته اباذری این تفكر روایتی مخدوش و ناصحیح از تاریخ ایران به دست می‌دهد كه با بسیاری واقعیات تاریخی ناخواناست و در بسیاری موارد از جمله «منشور حقوق بشر كوروش» مبتنی بر فرافكندن مفاهیم و تصورات مدرنی مثل فردگرایی و حقوق بشر به دوران باستان است كه در آن چنین مفاهیمی معنایی نداشته‌اند.
استاد علوم اجتماعی دانشگاه تهران، هم‌چنین به تعاملات فرهنگی میان ایران و سایر كشورها و نیروهای قومی و منطقه‌ای در طول تاریخ اشاره كرد كه روایات باستان‌گرایانه نسبت به آن‌ها بی‌اعتناست. اباذری سویه دیگر حسرت و تفاخر نسبت به «عظمت» و «شكوه» ایران در دوران هخامنشی و ساسانی را آرزوی تشكیل دولتی «مقتدر» خواند و تاكید كرد كه به‌جای چنین آرزویی باید در پی همه‌گیر شدن خواست تشكیل دولتی خردمند بود كه تمامی اقلیت‌ها را به رسمیت بشناسد و به تكثر قومی و زبانی پایبند باشد.
اباذری به آرای میزس اشاره كرد كه با رد مفهوم دولت-ملت كه آن را واحدی مصنوعی معرفی می‌كرد، بنیان‌های طبیعی تشكیل جامعه بشری را قومیت، مذهب و زبان می‌دانست كه مستقلا قادر به مشاركت در بازار جهانی هستند و تحت‌الحمایه آن قرار می‌گیرند. او با اشاره به تلاش‌های اسكاتلند برای استقلال از بریتانیا، بازار آزاد را زمینه‌‌ساز امكان عینی جدایی اقوام و گروه‌های ناراضی یا محروم و تجزیه كشورها دانست و با توجه به درهم‌آمیختگی اقوام گوناگون در جغرافیای ایران و شدت یافتن احساسات قوم‌گرایانه، نسبت به بروز خشونت و درگیری قومی هشدار داد.
به‌گفته اباذری، برای پایان دادن به چرخه خشونت و جلوگیری از شكل‌گیری تقابل‌های خونین در آینده، یگانه راه دوستی و به رسمیت شناختن حقوق متقابل و هم‌یاری و تعامل و تبادل فرهنگی نه فقط در میان اقوام مختلف ساكن ایران، كه میان تمامی ملل و اقوام و گروه‌های زبانی و دینی و مذهبی خاورمیانه نگون‌بخت است كه چهل سال است در آتش جنگ و خشونت می‌سوزد.
اباذری با برجسته كردن مشكلات زیست‌محیطی خاورمیانه، بر ضرورت تعامل برای حل این مشكلات و فراهم كردن امكان تداوم حیات در این منطقه كه یكی از مهم‌ترین مهدهای تمدن بشری است تاكید كرد و افزود: شوونیسم و بازار آزاد مهم‌ترین موانع این راه‌حل عقلانی هستند.

اداره كل اخبار چندرسانه ای*ایرناپلاس