براساس اعلام مسئولان اورژانس بیش از 40 نفر به علت مصرف الكل تقلبی از ابتدای مهرماه جاری جان خود را از دست دادند و تعداد بستری شدگان نیز افزون بر 300 نفر اعلام شده است.
این رویداد در استان های مختلف از جمله هرمزگان، خراسان شمالی، البرز، فارس و كهگیلویه و بویراحمد گزارش شده بود.
**این آسیب را ببینیم
مصرف مشروبات الكلی آن هم از نوع تقلبی كه تعداد زیادی فوتی با خود به ارمغان می آورد نشان می دهد آسیب مصرف این نوع نوشیدنی ها چه از نوع تقلبی چه غیرتقلبی در كشور وجود دارد و در قامت یك آسیب اجتماعی باید آن را دید.
اگر زمانی حتی بیان نام این آسیب تابو بود، اما امروز همه صاحبنظران علوم اجتماعی در همه بخش ها اتفاق نظر دارند كه با كتمان آن و ارائه نكردن آموزش های لازم به افراد نه تنها صورت مساله پاك نمی شود بلكه مشكل ممكن است روز به روز عمیق تر هم شود.
در این گزارش خبرنگار ایرنا به دنبال واكاوی چرایی رشد تمایل به مصرف مشروبات الكلی در جامعه از منظر جامعه شناختی و نیز روانشاختی است كه در مصاحبه با یك انسان شناس، یك آسیب شناس و نیز یك روانشناس موضوع را بررسی كرده است.
در این زمینه نخستین پرسشی كه مطرح می شود این است كه چرا مصرف الكل رواج یافته؛ شاید پرسش مهمتر نیز این باشد كه چرا باید جامعه ای كه والاترین آموزه های فرهنگی و مذهبی را در دل خود جاداده باید به سمت چنین رویكردهایی گرایش پیدا كند و هزینه هایی سنگین در نتیجه این نوع آسیب ها بپردازد؟
**نگاهی آسیب شناسانه و جمعی
شاید بتوان در رویكردی سطحی، مصرف الكل را عملی فردی، غیراخلاقی و هنجارشكنانه نیز تعبیر كرد و با این رویكرد مساله شناسی و پیگیری كرد اما آیا نباید ریشه های اجتماعی و دلالت های فرهنگی شكل گیری این آسیب را مورد واكاوی قرار داد؟
دكتر جبار رحمانی، انسان شناس و دارای دكترای مردم شناسی با اشاره به فوت تعدادی از افراد در استان های مختلف به علت مصرف مشروبات الكلی گفت: كوتاه ترین و رایج ترین تفسیر درباره این رویداد آن است كه این عده تخلف كرده اند و هزینه اش را هم داده اند اما این نگاه ساده بدیهی، بیش از آنكه بخواهد مساله ای را روشن كند سبب ابهام و پنهان شدن مساله می شود.
به گفته وی وقتی از این نگاه های سطحی و بدیهی بگذریم می توان پرسید چرا مصرف الكل این همه رواج دارد و مهمتر آنكه چرا باید یك جامعه چنین هزینه های سنگینی برای مصرف آن بپردازد.
عضو هیات علمی پژوهشكده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری ادامه داد: می توان در نگاهی كوته بینانه، مصرف الكل را به عملِ فردیِ غیراخلاقی و هنجارشكنی تقلیل داد اما مساله اصلی آن است كه ریشه های اجتماعی و دلالت های فرهنگی مصرف این نوشیدنی غیرمجاز چیست؟
وی افزود: مصرف الكل پدیده ای جمعی در قالب گروهی دو یا چند نفره برای ایجاد فضایی از خوشی، تفریح و به عبارت دیگر رهایی از رنج های گسترده زندگی- به زعم این افراد- است كه به سمت مصرف جمعی الكل می روند تا علاوه بر كاهش رنج های ذهنی شان، حدی از شادمانگی جسمی (ناشی از پیامدهای بیولوژیك الكل) و شادمانی اجتماعی (به واسطه حضور در جمع بی ریای دوستان) را تجربه كنند.
رحمانی تاكید كرد: الكل نزد بخشی از جامعه ما قبل از هرچیز بر رهایی بخشی و ایجاد شادی كاذب دلالت دارد و گستردگی مصرف و شبكه های توزیع آن نیز نشان می دهد این پدیده فراگیرتر از آن است كه بتوان آن را به امری فردی و گروهی كوچك تقلیل داد.
به گفته وی مصرف این مواد، بسته به قشربندی اجتماعی، دلالت های مختلفی دارد؛ در اقشار فرودست جامعه و گروه های مردم عادی، دو ماده الكل و مواد مخدر در شرایطی كه دچار رنج های اجتماعی بیشتری هستند، بیشتر نیز مصرف می شود.
وی در ادامه با بیان اینكه مهمترین خصلت این دو ماده آن است كه ذهن را تخدیر می كند و به فرد امكان خروج از فضای زندگی سرشار از رنج هایش را می دهد اظهارداشت: برای فرودستان جامعه كه زندگی آنها پر از بحران ها و فشارهای ناشی از بی عدالتی، رنج های فردی و محرومیت های گسترده است (به زعم خودشان) مصرف الكل و مواد مخدر راهی برای تسكین موقتی آنهاه به شمار می آید.
رحمانی افزود: در اقشار بالادست جامعه نیز علاوه بر كاركردهای فوق، می توان مصرف تفننی را اضافه كرد و مصرف تفننی عموما زمانی رخ می دهد كه افراد صرفا برای شادكامی و از سر فراغت و رفاه، این مواد را برای ایجاد شادی های كاذب بیشتر در زندگی شان مصرف می كنند.
وی توضیح داد: در گروه ها و اقشار بالادست جامعه همچنین می توان گفت این مصرف نوعی مكانیسم جبرانی برای تولید معنا و حس خوب شادمانی در زندگی یكنواخت روزمره آنها به شمار می رود و به همین دلیل مصرف الكل در ایران یك مساله اجتماعی به شمار می رود.
به گفته رحمانی تبدیل هر پدیده به مساله ای اجتماعی سبب می شود بخشی از مردم زندگی شان مختل شود و آسیب ببینند؛ مهمتر از همه آنها روند كیفیت زندگی اجتماعی جامعه را نیز دستخوش تغییر و تخریب قرار می دهند.
وی تاكید كرد: وقتی مساله ای اجتماعی باشد ریشه های اجتماعی و ساختاری هم دارد كه نهادهای اجتماعی و سیاستگذاری های فرهنگی و ناكارآمدی حكمرانی زمینه ساز آنها شده اند.
عضو هیات علمی پژوهشكده مطالعات فرهنگی و اجتماعی گفت: این گزاره كه الكل مساله ای اجتماعی است به معنی آن نیست كه منشا آن در افراد مصرف كننده الكل است زیرا وقتی امری به مساله اجتماعی بدل می شود جامعه مسئول پیدایش، رواج و حتی درمان آن است، لذا این گزاره به آن معناست كه مساله اجتماعی الكل محصول جامعه و نهادهای آن است.
وی تصریح كرد: در شرایطی كه جامعه و بحران های آن، زندگی روزمره را سرشار از احساس ها و عواطف ناخوشایند كرده و نه تنها به آینده نمی توان خوشبین بود بلكه ناكارآمدهای سیاستی نیز سبب شده به آینده بدبین باشیم، به طور قطع مصرف مواد تخدیر كننده كه عقل را برای دوره ای كوتاه از رنج ها رها می كند رواج خواهد یافت.
به گفته این جامعه شناس وقتی هنجارشكنی گسترده رخ می دهد كه جامعه نتواند در قالب هنجارهای موجود زندگی قابل قبولی را برای مردم فراهم كند لذا نظام های هنجاری و ارزشی مشروعیت خودشان را از دست می دهند و الكل در كنار مواد مخدر و تمام مكانیسم های شادمانگی تخدیری و آرامش های كاذب مقطعی ناشی از سیطره احساس های منفی و محتوای رنج در زندگی آدم ها قرار می گیرد.
به گفته وی الكل در جامعه ما بیش از آنكه ناشی از سرخوشی باشد ناشی از فقدان آرامش و شادی است و برای همین افراد برای رسیدن به این دو حس خوب شادمانه، در شرایطی كه فضاهای عمومی امكانی برای رهایی بخشی و آرامش روحی و جسمی مقطعی ندارند، به اندرونی ها پناه می برند و در نتیجه همه این شكل های هنجارشكنانه رسیدن به لذت، شادمانی و آرامش كاذب نیز رواج پیدا می كند.
*چرا و چگونه
در همین زمینه دكتر احمد بخارایی جامعه شناس و آسیب شناس اجتماعی نیز در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهارداشت: الكل و مشروبات الكلی از دو زاویه شامل اینكه چرا مصرف وجود دارد و اینكه مصرف چگونه است قابل تحلیل است.
وی خاطرنشان كرد: در این زمینه در ایران با پدیده ای خاص مواجهیم؛ میزان بالای مصرف این مشروبات حتی در ایام محرم كه انتظار می رود بنا بر سنت ها روند نزولی داشته باشد اما ندارد، یك واقعیت است.
بخارایی با اشاره به اینكه براساس گزارش های غیررسمی مصرف مشروبات الكلی بالاست و واردات آن از خارج نیز یك صنعت و تجارت به شمار می رود افزود: از سوی دیگر هم میزان ساخت مشروبات الكلی در داخل و هم مصرف آن در میان زنان، مردان و نوجوانان زیاد است.
*چرا مشروبات تقلبی
وی با بیان اینكه مصرف مشروبات الكلی در كشورهای خارجی حد مشخصی دارد و اینگونه نیست كه فردی در یك وعده به طور افراطی از مشروبات الكلی استفاده كند یادآور شد: در ایران نوع مصرف افسارگسیخته و چارچوب شكنانه به معنای مصرف بیش از حد است.
عضو هیات علمی دانشگاه پیام نور ادامه داد: افراد به واسطه اینكه از توانایی مالی خوبی برخوردار نیستند به مواد دست ساز و نامناسب داخلی روی می آورند و با توجه به اینكه میزان ساخت مشروبات الكلی در داخل سه تا چهار برابر مشروبات وارداتی است، این مواد وارداتی گران تر از نوع دست ساز و داخلی است و فقر، افراد را به مصرف مشروبات دست ساز داخلی سوق می دهد.
وی تصریح كرد: افرادی كه مشروبات داخلی می سازند از آنجاكه تعهدی ندارند در ساخت آن از مواد سمی نیز استفاده می كنند كه عواقبی به دنبال دارد و تنها بخشی از آن به گوش ما می رسد چراكه ممكن است افراد آسیب هم ببینند و به مراكز درمانی نیز مراجعه كنند اما این موضوع در فضای عمومی مطرح نشود.
*در جست و جوی شادی
بخارایی در ادامه به چرایی مساله اشاره و بیان كرد: در سطح خرد هر انسانی لذت طلب و به دنبال لذت است و حتی فردی كه غذایی را دوست دارد نیز لذت را دنبال می كند بنابراین این مساله در خصوص مصرف مشروبات الكلی نیز صدق می كند.
وی با طرح این سوال كه چرا این مساله در ایران جنبه افراطی پیدا می كند اظهارداشت: این امر به دلیل ناكافی بودن احساس رضایت در جامعه است و همین امر افراد را به جمع های خصوصیِ هم مشرب كه می توانند با هم هم پیاله شوند سوق می دهد؛ به بیان دیگر همه چیز از سطح جامعه به محفل های خصوصی سوق داده می شود.
این استاد دانشگاه خاطرنشان كرد: افراد به جای آنكه بخشی از لذت و نشاط را از جامعه بگیرند و به طور طبیعی لذت بگیرند و بخشی از آن به بخش خصوصی منتقل شود، بخش بزرگی را به محافل خصوصی منتقل می كنند.
وی با بیان اینكه این مساله در سطح كلان و نظام اجتماعی نیز قابل بررسی است افزود: نظام اجتماعی نیز نظامی نیست كه انسان ها از بودن و زندگی خود احساس خوبی داشته باشند و زمانی كه افراد احساس كنند موجود مثبتی نیستند با بحران هویت مواجه می شوند.
بخارایی یادآورشد: مسائلی از جمله بیكاری نیز به این مساله دامن می زند و وضعیت نابسامان اقتصادی، بحران هویت را افزایش می دهد و از سوی دیگر اهرم های بازدارنده مذهبی نیز كمرنگ شده است.
*چه باید كرد؟
این جامعه شناس با اشاره به آنكه این مسائل معلول است اظهارداشت: البته این امر علت های بیرونی دارد و عمدتا علت ساختاری در سطح كلان در این نوع رفتارها و الگوهای مصرف تعیین كننده است؛ زمانی كه در جامعه با مشكلات ساختاری مواجهیم تعارض بین خواست درصد قابل توجهی از مردم و خواست نظام سیاسی حاكم به وجود می آید و هرچه این تضاد افزایش پیدا كند میزان آسیب های اجتماعی نیز زیاد می شود.
وی با اشاره به اینكه سیاستگذاری های مختلفی كه طی سال های اخیر در حوزه اجتماعی انجام شده موثر نبوده است گفت: نمی توان از این اقدامات و سیاست ها نتیجه خوب گرفت زیرا سرچشمه آلودگی از منبع است و این اقدامات نمی تواند آلودگی های مسیر را از بین ببرد.
این جامعه شناس با اشاره به سرعت تحولات تصریح كرد: افراد با همه دنیا در ارتباط هستند و همه الگوها مقابل چشم هاست بنابراین دوره تحكم گذشته است.
*چه افرادی بیشتر به این سمت می روند
دكتر مجید صفارنیا روانشناس نیز در گفت و گو با خبرنگار ایرنا با بیان اینكه مصرف مشروبات الكلی در جامعه به دلیل كاهش حیا و اخلاقیات رو به افزایش است اظهارداشت: عده ای از الكل به عنوان مُسكّن، آرامبخش و عده ای برای تفریح، ایجاد نشاط و خوشحالی استفاده می كنند.
وی ادامه داد: به دلیل تابو بودن مصرف الكل سعی شده مصرف و درمان را به طور كلی انكار كنیم و به همین دلیل مطالعات جدی در این زمینه انجام نشده است.
این استاد دانشگاه پیش بینی كرد كه افراد دارای والدین الكلی یا میزان بالاتری از افسردگی و اضطراب، گرایش بیشتری نسبت به مصرف الكل داشته باشند.
صفارنیا با تأكید بر اینكه باید در زمینه پیشگیری و ترك اقدامات این معتادان، پژوهش هایی انجام شود یادآور شد: یكی از مفاهیمی كه در حوزه مصرف الكل و اعتیاد در دنیا دنبال می شود پیشگیری از دوران كودكی است.
به گفته وی اگر كسی نسبت به مصرف الكل یا موادمخدر نگرش مثبت داشته باشد این نگرش در 20 سالگی شكل می گیرد و امكان تغییر آن بسیار دشوار است.
*پیشگیری از كودكی
این روانشناس با بیان اینكه كار پیشگیری باید از دوران كودكی دنبال شود ادامه داد: باید با بهره گیری از مفاهیم و مولفه هایی از طریق آموزش به كودكان نگرش منفی آنان درباره مصرف مواد الكلی ایجاد كنیم.
وی با اشاره به اینكه میزان مصرف الكل در كشور با برخی كشورهای اروپایی برابری می كند افزود: در كلینك های روانشناسی مشاهده می شود این پدیده مرسوم شده، گرایش به مصرف الكل بالاست و هرچه جلوتر می رویم این نگرش افزایش پیدا می كند.
صفارنیا با بیان اینكه این امر در حال تبدیل به یك سبك زندگی فارغ از سطح و طبقه اقتصادی است، گفت:یكی از دلایل این امر افزایش ضریب نفوذ اینترنت، ماهواره و نیز نبود كانال های تخلیه هیجان است.
این روانشناس با بیان اینكه برنامه های آموزشی برای فرزندان والدینی كه اعتیاد دارند ضرورت دارد تصریح كرد: حتی در دنیا برنامه هایی اجرا می شود كه نشان می دهد در یك كلاس كدام كودك ریسك بالایی برای مصرف الكل دارد.
وی تأكید كرد: گرچه می توان این برنامه ها را به برنامه های ملی و ایرانی تبدیل كرد اما حمایت چندانی از این امر صورت نمی گیرد.
به گزارش ایرنا در شرایط كنونی به نظر می رسد ابتدا تابوشكنی در توجه به این نوع از آسیب اجتماعی و سپس برنامه ریزی علمی برای پیشگیری و ارائه آموزش های لازم باید هرچه سریعتر در دستور كار متولیان قرار گیرد تا شاهد هزینه های بیشتری نباشیم.
گزارش: عاطفه نژاد سالاری
تهرام/9353/ 1008
تهران- ایرنا- طی چند هفته اخیر آمار جانباختگان ناشی از مصرف مشروبات الكلی تقلبی در برخی استان های كشور خبرساز شده است.