والدین و معلم را نمی توان با موعظه از كتاب كمك درسی منع كرد

استفاده از كتاب های كمك درسی و توسل به انواع آزمون ها كه پیش از این و در دهه های 70 و 80 بیشتر به سال های آخر دبیرستان یا كل این دوره محدود می شد، امروزه به دوره های دیگر سرایت كرده و دانش آموزان و والدین از سال های اول دبستان باید در كنار كتاب های درسی از كتاب های كمك درسی یا حتی بعضی موارد پاسخنامه ها استفاده كنند.
روندی كه هم در وزارت آموزش و پرورش به عنوان نهاد اصلی تعلیم و تربیت در كشور و هم توسط كارشناسان برجسته این حوزه نقد می شود و هم ناگفته پیداست موجب سردرگمی و اتلاف وقت دانش آموزان و والدین شده و عواقب ناخوشایند زیادی برای نسل آینده ایران دارد.
وزیر آموزش و پرورش اخیرا در همایش تجلیل از مولفان كتب درسی گفت: ترویج كتاب های كمك درسی آثار تربیتی و پرورشی بسیار زیادی دارد؛ اینكه دانش آموز احساس كند نیاز به حضور چهره به چهره و در كنار همسالان قرار گرفتن ندارند زیرا شاه كلیدها با این كتاب ها در اختیار او قرار دارد نتیجه آن خواهد شد كه به جای اینكه میوه یادگیری در مدت 9 ماه به بار بنشاند در یك فضای گلخانه ای در مدت 20 روز تا یك ماه و به صورت فشرده به او آموزش داده می شود.
خبرگزاری ایرنا برای پی بردن به دلایل اقبال به این كتاب ها و باید و نبایدها در این زمینه، مجموعه گپ و گفت هایی را با ذی نفعان مختلف یعنی دانش آموزان، آموزگاران و مولفان كتاب های درسی و غیردرسی همچنین كارشناسان حوزه تعلیم و تربیت تدارك دیده است.
دكتر آمنه عالی در گفت وگو با خبرنگار حوزه آموزش ایرنا در مورد لازم و مفید بودن استفاده از كتاب های كمك درسی در كنار كتاب های درسی برای دانش آموزان گفت: بازار آزاد آموزش و كتاب های كمك درسی در بسیاری كشورها وجود دارد و در واقع منع قانونی برای چاپ و استفاده از این كتاب ها نیست؛ اما شرایط خاصی در جامعه ما حاكم است كه اقبال والدین و دانش آموزان را به آموزش خصوصی بیشتر می كند.
وی با اشاره به وجود تقاضای افراطی برای این نوع مواد آموزشی غیررسمی افزود: باید دلایل تقاضا را بررسی كرد؛ نه اینكه وجود بازار غیررسمی آموزش را منع كنیم. در یك چرخه طبیعی عرضه و تقاضا، اگر كتابی كه منتشر می شود با اقبال روبرو نشود به خودی خود طرد می شود و به همین شكل اگر از آموزشی كه در آموزشگاه ها ارائه می شود استقبال نشود، آموزشگاه بعد از مدتی از گردونه خارج می شود.

***تقاضا برای كتاب های كمك درسی باید از بین برود، نه عرضه
استادیار دانشكده روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه علامه طباطبایی با اشاره به سطح متفاوت از استعداد و توانایی در یادگیری میان دانش آموزان گفت: حدی از این تقاضا منطقی است؛ ممكن است دانش آموزی به ساعات بیشتر آموزش نیاز داشته باشد یا به كتاب های دیگر، كه این امر پذیرفتنی است. اما آنچه قابل پذیرش نیست عرضه بیش از حد و تبلیغات گسترده رسانه ای آن است كه به دلیل وجود تقاضا، تداوم یافته است. بنابراین باید تقاضا را تعدیل كرد تا عرضه این مواد نیز متعادل شود.

*** آموزش رسمی با آموزش های آزاد دو نوع ارتباط دارد
وی اضافه كرد: این تقاضای كاذب متأثر از دو رابطه دردسرساز بین نظام آموزش رسمی و این مجموعه نشر و آموزش غیر رسمی است. رابطه اول، رابطه نظارتی و تأییدی است؛ مرسوم شده است كه مهرهای تایید شده ای روی این كتاب های كمك درسی می زنند با عنوان سازمان های زیر نظر آموزش و پرورش مانند سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزش یا دفتر انتشارات و تكنولوژی آموزشی، این امر به ناشران اجازه می دهد كتاب های خود را در رسانه ها راحت تر تبلیغ كنند و هم خانواده ها و هم مدارس كتاب ها را بپذیرند.
این كارشناس تعلیم و تربیت با تاكید بر ضرورت نظارت دقیق و علمی گفت: با اینكه این نظارت ها وجود دارد نمی دانیم واقعا نظارت می شود یا خیر؛ زیرا بعضی كتاب ها اشكالات عمده آموزشی دارند، برای نمونه كتاب های كمك درسی در پایه اول دبستان وجود دارد كه اشكال دارد اما اگر اعتراض شود مهرهای تایید را نشان می دهند. ناظران در آموزش و پرورش یا واقعا نمی توانند آنها را به خوبی ارزیابی كنند یا اصلا سیستم نظارت و ارزیابی دركار نیست؛ اگر نظارت درست و دقیق نباشد بهتر است حذف شود.
دكتر عالی با اشاره به بخش دیگری از این روابط تاكید كرد: نوع دوم رابطه، استفاده از این آموزش ها به ویژه كتاب های كمك درسی در آموزش رسمی است. وقتی این كتاب ها به عنوان یك منبع اصلی در طراحی سوالات آزمون های سرنوشت ساز مانند آزمون سراسری، امتحانات نهایی مدارس، آزمون های مدارس استعداد درخشان و دیگر آزمون های رایج در مدارس، استفاده می شوند، مسلما تقاضا افزایش می یابد.
وی اشاره كرد: با موعظه نمی توان والدین و معلمان را از گرایش به این كتاب ها منع كرد، وقتی موفقیت تحصیلی دانش آموزان و استخدام و آینده شغلی فارغ التحصیلان نظام آموزشی ما به نتایج آزمون ها وابسته است، عقل سلیم حكم می كند كه آموزش ها هم مبتنی بر همین منابع باشد.

***معامله مدارس با ناشران در زمینه كتاب های كمك درسی
«بسیار هم دیده می شود مدارس با ناشران جزئی تر وارد معامله می شوند؛ كتب آنها را با تخفیف تهیه می كنند اما با قیمت پشت جلد به دانش آموزان می فروشند و كار با این كتاب ها را به معلم و دانش آموز تحمیل می كنند».
دكتر عالی در پاسخ به این سوال كه چطور می توان در شرایطی كه آزمون ها همچنان سرنوشت ساز هستند، روند را به كاهش استرس روی دانش آموزان و اقبال نسبت به این كتاب ها تغییر داد، گفت: بحث پیچیده ای است، به عنوان مثال در خصوص آزمون های مدارس استعداد درخشان، دردسر اصلی این است كه آموزش های پیشرفته در این مدارس با امكانات بیشتر و از بودجه عمومی انجام می شود، بنابراین مردم حق دارند برای این آموزش ها سرودست بشكنند.
عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی افزود: هر چند متاسفانه دستاوردهای این آموزش های پیشرفته معمولا به عنوان كالایی آماده و با عناوین دانش آموز مدرسه تیزهوشان، استعداد درخشان، افراد برتر كنكور یا دانش آموزان موفق در المپیادها بیشتر نصیب كشورهای دیگر می شود و نفعی از آن به مردم نمی رسد.
وی ادامه داد: در حالیكه وظیفه غایی آموزش رسمی، پرورش اكثریت رشد یافته است نه اقلیت نخبه و اكثریت رشد نایافته؛ مسلما در چنین جامعه ای ارتباط سازنده بین گروه های مردمی برقرار نمی شود.
دكتر عالی با تاكید بر ضرورت تشخیص استعدادها گفت: باید دید دستاورد این امر با توجه به بودجه عمومی كه صرف آن می شود، چیست.
این استاد دانشگاه در مورد تاكید بر مهارت محوری در آموزش و پرورش به ویژه در سال های اخیر گفت: مهارت محوری به ویژه در كتاب های دبیرستان و هنرستان تا حدی نفوذ كرده است، در مواردی تصنعی و از كشورهای دیگر الگو گرفته شده است. اما امیدی به موفقیت این برنامه نیست؛ زیرا همه اجزای سیستم آموزشی باید در راستای این هدف تنظیم شود تا اثربخشی ممكن شود؛ معلم هم باید بتواند مهارت را آموزش دهد، موفقیت تحصیلی و قبولی در آزمون ها هم باید وابسته به مهارت آموزی باشد. در غیر اینصورت دانش آموز زیر بار یادگیری مهارت نمی رود، خانواده به آن ارج نمی گذارد و معلم آموزش نمی دهد.
علمی**9157**1440