به گزارش پنج شنبه خبرنگار گروه دانشگاه ایرنا ، این جمله بخشی از اظهارات رضا صمیم استادیار پژوهشكده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم است كه در نشست «علم و فرهنگ عمومی در ایران» مطرح شد.
كرسی ارتباطات علم و فناوری یونسكو با مشاركت انجمن ترویج علم در ایران این نشست را برگزار كرد.
این نشست در دانشكده ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی برگزار شد. مقصود فراستخواه، رضا صمیم و هادی خانیكی نیز به طرح دیدگاه‌های خود پرداختند.
صمیم در این نشست گفت : علم برای ما ابزار مرتبط شدن به منابع ثروت است. شرایط تولید دانش فاصله زیادی با نقطه عالی دارد. در سه -چهار سال گذشته متوسط توقف دانشجویان تا مهاجرت 4-5 سال بود اما این عدد الان به یك ماه رسیده است. علت این مساله را سیاسی نمی‌دانم و به باور من، مساله‌ای جامعوی است. ما در تاریخ معاصر سه حكومت كاملا متفاوت مشروطه، پهلوی و جمهوری اسلامی را تجربه كرده‌ایم اما در هر سه دوره شاهد فاصله مردم با نظام‌های دانش بودیم.
وی در خصوص مفهوم «اجماع معرفتی» گفت: تا اجماع معرفتی وجود نداشته باشد دانش به وجود نمی‌آید، وقتی از دانش حرف می‌زنیم باید از آموزش و به وجود آوردن دانش هم سخن بگوییم. وضع ما در آموزش و ترویج قابل قبول است و حتی در تولید دانش، آمارهای مبتنی بر علم سنجی وضع ما را بد گزارش نمی‌كند هرچند مقداری از این وضعیت ناشی از مقاله سازی‌هاست كه این سال ها دنیا سخت‌گیرتر شده است.
این جامعه شناس در تشریح نظام‌های دانشی در تولید تاریخ گفت: دانش در سه نظام اجتماعی، آموزش داده و تولید می‌شود. یكی نظام های پیشامدرن و سنتی است كه در آن همبستگی و پیوند افراد مبتنی بر خون و خانواده است. در این نظام‌ها همزمان با استقرار نظام آموزش، فرآیند تولید نیز اتفاق می‌افتد. در این نظام‌ها آموزش دانش مبتنی بر منطق آموزش خانوادگی است. در این نوع نظام، میانجی اجتماعی خانواده آموزش دهنده دانش است و آموزش دانش امری خصوصی و تولید دانش هم مبتنی بر نهاد خانواده است.
وی در ادامه گفت: در منطقه سنتی آموزش دانش، لحظه به وجود آمدن دانش، «اجماع معرفتی» رخ می‌دهد و این اجماع در سطح كلان جغرافیایی اتفاق می‌افتد. در این نظم توافق آموزش دیدگان و نخبگان ایجاد می‌گردد.
صمیم در بیان مشكلات نظام سنتی دانش گفت: یكی از دلایل ناكارآمدی این شكل از تولید دانش، تصادفی وغیرقابل پیش بینی بودن آن است. تولید دانش در آن، مبتنی بر لحاظات عاطفی و هیجانی است كه نظم مدرن نمی‌تواند آن را بپذیرد.
امروزه دیگر آموزش به میانجی خانواده شكل نمی‌گیرد بلكه در عصر جدید، این نهادهای مدنی هستند كه نقش میانجی‌گری تولید دانش را بازی می‌كنند. به بیانی ساده، نظام اجتماعی جدید تولید و ترویج دانش، دانشگاه‌ها هستند.
وی این باره به تاریخ معاصر ایران اشاره كرد و یادآور شد: دارالفنون مبتنی بر منطق سنتی عمل می‌كرد. حدود 80 درصد از كسانی كه در دارالفنون درس می‌خواندند از خانواده نخبگان بودند اما مدارس رشدیه به طور كل متفاوت بودند. در مدارس رشدیه تقریبا همه این فرصت را دارند كه از آموزش بهره مند بشوند.
صمیم ادامه داد : علم در گذشته برای همه دستیافتنی نبوده است به همین دلیل مقدس دانسته می‌شده است.
وی به «لحظه گذار به نظام جدید در ایران» اشاره كرد و درباره آن این طور گفت: اگر نفت كشف نمی‌شد هیچ وقت ایران به نظام جدید تولید دانش ورود پیدا نمی‌كرد. سال 1312 بازنگری در قرارداد دارسی انجام می شود و پول نفت افزایش چشمگیری پیدا می‌كند. دولت این امكان را پیدا می‌كند تا نظامی جدیدی از آموزش را به وجود بیاورد و ما شاهد هستیم كه دانشگاه تهران 1313 تاسیس می‌شود.
این جامعه‌شناس سپس با اشاره به صاحب نظران و نسل اول اساتید دانشگاه تهران گفت: دعواهای درونی اینها برآمده از تقابل نظم گذشته تولید دانش با اشكال جدید تولید دانش است. به عقیده من، توانایی خلاقیت این افراد درون دانشگاه كاهش پیدا می‌كند. دانشگاه در ایران بیشتر خود را بر آموزش دانش متمركز كرده است. ما با دانشگاه وارد فرآیند جدید تولید دانش می‌شویم. در نظم جامع دانش، آموزش اولویت دارد.
وی همچنین در خصوص تعارضات میان نظام سنتی تولید دانش و جریان های متاخر تولید و ترویج دانش گفت: كنكور ما را دارای نوعی نهاد مدنی در قالب نظم جدید تولید دانش می‌كند. 75 درصد از خانواده‌های ایرانی ترجیح می‌دهند فرزندانشان در شهرخودشان درس بخواند؛ این نشان از مقاومت شكل سنتی تولید دانش در برابر اشكال نوین آن است.
صمیم با اشاره به تحولات فضای مجازی و دنیای دیجیتال گفت: سومین شكل دانش، با میانجی شبكه‌های اجتماعی است. این شبكه‌ها آزادی فوق العاده غیرقابل تصوری را به وجود آورده است. ما اكنون با این نظام دانش روبرو هستیم در حالی كه هنوز مراحل قبل را به درستی عبور نكرده‌ایم.
«نظام الگوریتمی دانش، نظام دیجیتال تولید دانش كلاس درس را بی معنا كرده است؛ در كشور ما هنوز نظم قبلی مستقر نیست و اما با پیامدهای نظام دیجیتال تولید دانش روبرو هستیم. این وضعیت ناسازگار ناهمزمانی دو نظام تولید دانش در ایران، فجایعی را به بار آورده است. در نظام الگوریتمی دانش، همه حضور دارد و توده‌های مردم می توانند از دانش تغییر دهد. »
این جامعه شناس یادآور شد: فردی كه آموزش می دهد باید خود را با مخاطبانش تطابق دهد و استاد دیگر مدرس نیست بلكه یك سلبریتی است و مساله او نمایش دادن خودش هست. نظام سنتی دانش در ایران همیشه با سیاست‌گذار چالش داشته است . منتها نظام الگوریتمی دانش سیاست را دور می‌زند چرا كه امكان تسلط مالی وجود ندارد.
وی در پایان گفت: ما به لحظه تولید و خلق دانش نرسیده ایم. هرچه تولید می كنیم شكل دست دومی از تولیدات است. برای تولید باید یكی از این نظام ها را مستقر كرده و وارد كنیم.
** خانیكی: ارتباطات جدید علم مبتنی بر تعامل
هادی خانیكی به عنوان آخرین سخنران این نشست، در سخنانی كوتاه گفت: شفیعی كدكنی (محمدرضا ، نویسنده و شاعر متولد 1318) نقدی را به ساختارها مطرح می‌كند، او می پرسد چه چیزی در دوره طلایی اسلامی وجود داشت كه از آن عارفان و شاعران و متفكران دست اول بیرون می‌آمدند كه همه اینها در سطح جهانی در فراز هستند.
«وی در نهایت می‌گوید، باید ببینیم اینها ذیل چه ساختار بزرگتری قرار داشتند كه همه این نیروها را به ترازی بالاتر می برد. چون ساختارها در اوج بودند، لذا محصولات آنها هم در اوج قرار می‌گرفتند.»
وی ادامه داد: ساختار، ساختارها آزادی خرد و قدرت عقل بود. وقتی ابوریحان بیرونی می خواهد ببینید زمرد چشم اژدها را كور می كند یا نه، این كار به تجربه به آزمون می‌گذارد.
این استاد دانشگاه سپس به تشریح دوران قاجاریه پرداخت و گفت : منابع و متونی كه در گزارش‌های علمی در دوره قاجار نوشته می‌شدند، بیشتر مبتنی بر گفته‌های سوم شخص غایب یا گمان و خواب است. یعنی این گفته‌ها استوار بر خرد نیست.
وی سپس به طرح یك مساله و ایده پرداخت و گفت: باید بپرسیم علم چگونه در جامعه عمومیت پیدا می‌كند؟ سیاستگذاری علم چگونه است؟ چرا استادی كه با نهادهای مدنی ارتباط دارد، شان و مرتبه علمی اش بالا تلقی نمی‌شود؟ چرا استادی كه این رفتار و مواجهه را با حوزه افكار عمومی داشته باشد، متهم به ژورنالیسم می شود.
این استاد ارتباطات در ادامه گفت: اگر بخواهیم علم در جامعه محترم شمرده شود باید این تعاملات گسترده تر شود. ارتباطات جدید علم مبتنی بر گفت و گو و تعامل است؛ ارتباط گران علم مترجم علم هستند. با جامعه كمتر انتقادی برخورد می كنیم و باید نقد شود تا كالای خرد در جامعه موضوعیت داشته باشد. دانشگاهی شدن جامعه به سمت تفكر و نقد برود.
**ب.ل**1601**
تهران-ایرنا- نظام دیجیتال تولید دانش كلاس درس را بی معنا كرده است؛ دركشور ما، هنوز نظم قبلی مستقر نیست، اما با پیامدهای نظام دیجیتال تولید دانش روبرو هستیم.