فاصله توسعه با یك مساله ملی و دغدغه عمومی در ایران

به گزارش خبرنگار اقتصادی ایرنا، از سالیان بسیار دور با افزایش سطح دانش و فهم بشر، كیفیت و وضعیت زندگی او همواره در حال بهبود و ارتقا بوده است.
پس از دوران رنسانس و متعاقب آن انقلاب صنعتی، موج پیشرفت‌های پرشتاب غربی ها آغاز شد.
متاسفانه در همین دوران، كشورهای شرقی روند رو به رشدی را تجربه نكرده و حتی برخی از این كشورها سیری نزولی طی كردند. البته در برخی موارد حركت‌های مقطعی و موردی در این كشورها صورت گرفت، اما از آنجا كه با كلیت جامعه و فرهنگ عمومی تناسب كافی نداشت، حمایت نشد. اقدام های «محمد تقی خان» ملقب به «امیركبیر» در ایران، نمونه‌ای از این دست است.
به گزارش ایرنا، بیستم دی ماه همزمان با سالروز تولد و شهادت امیركبیر شماری از پژوهشگران و پویشگران توسعه در مراسم نمادین «روز ملی توسعه»‌ در باغ فین كاشان گردهم آمدند و به هم اندیشی پرداختند.
فاصله توسعه از یك مساله ملی و دغدغه عمومی، بی توجهی به دستاوردها و بی اعتنایی به آینده پژوهشی به جای آینده نگاری، تقویت ناخواسته قدرت از سوی روشنفكران و ایستادگی در برابر توسعه یافتگی و فناوری از جمله مواردی بود كه دلیل ناكارآمدی حركت به سوی توسعه از سوی نخبگان اقتصادی و توسعه كشور در این مراسم عنوان شد.

** توسعه به دغدغه عمومی ایرانیان تبدیل شود
«محسن رنانی» عضو هیات علمی دانشگاه اصفهان، یكی از سخنرانان این مراسم به طرح این پرسش پرداخت كه «چرا ما اینجاییم؟ چون باید اینجا باشیم و البته نیم قرن دیر به اینجا آمده ایم. ما 70 سال است در حال برنامه ریزی و اجرای برنامه های توسعه هستیم اما هنوز مجمعی از نخبگان برای هم افزایی اندیشه توسعه نداریم.»
وی ادامه داد: در این سال ها ما همه حوزه ها را رونق دادیم، انواع جشنواره های فرهنگی و هنری و ورزشی را راه اندازی كردیم، جشنواره كتاب، جشنواره سینما،‌ جشنواره صنعت،‌ جشنواره های ورزشی و نظایر آنها داریم اما در حوزه توسعه كه این همه برای آن هزینه كرده ایم و بخش اعظم منابع ملی خود را برای رسیدن به آن نابود كرده ایم، هیچ رویداد ملی نداریم.
رنانی تاكید كرد متاسفانه نتوانسته ایم مساله توسعه را به یك مساله ملی و یك دغدغه عمومی تبدیل كنیم.
وی بیان داشت: آگاهی و دانش عمومی جامعه نسبت به مفهوم، مولفه‌ها و پیش نیازهای توسعه پایین است و در سطح كلان نیز فاقد گفتمان ملی و یك نظریه اجماعی در مورد توسعه بوده ایم.
«این ناشی از كم كاری، همكاری نكردن و گفت ‌و گو نكردن بین نخبگان اندیشگی ما بوده است.»
نویسنده كتاب «چرخه‌های افول اخلاق و اقتصاد» گفت: در غیاب نخبگان فكری توسعه، دولت‌ها آمدند و برای خودشان برنامه توسعه نوشتند؛ برنامه هایی كه فاقد تئوری توسعه بود و هر دولت آرزوهای خود و منویات مقامات را در برنامه های توسعه گنجاند و مصوب شد، منابع ملی را صرف آن كرد و حاصل این شد كه ما نه تنها هنوز داریم در جا می زنیم، بلكه با توسعه‌ای نامتوازن و در هم ریخته روبرو شده ایم.
این استاد دانشگاه گفت: امروز ما اینجاییم تا اعلام كنیم پراكنده اندیشی در حوزه توسعه بس است. برای توسعه به شكل‌گیری گفتمان ملی توسعه نیازمندیم و برای این، لازم است نخبگان فكری ما با هم تعامل و همفكری داشته باشند.
وی ادامه داد: نخبگان فكری ما تك تك حرف های بسیاری در حوزه توسعه دارند اما هنوز نتوانسته ایم به یك نظریه یا چارچوب تحلیلی اجماعی در توسعه دست پیدا كنیم و اتفاق نظری در حوزه توسعه حاصل نكرده ایم.
رنانی ادامه داد: بنابراین، دولت ها هم دیدگاه های نخبگان را نادیده گرفته و راه خود را رفته اند اما امروز كه دیگر منابع نفتی كفاف درآمد مورد نیاز دولت ها را نمی دهد، دیگر دولت ها نمی توانند نقش خود را به عنوان متولی توسعه بازی كنند و این فرصتی است برای پژوهشگران،‌ كنشگران و اندیشه ورزان حوزه توسعه كه دست در دست هم بگذارند و جامعه را به سمت و سوی فرایندهای توسعه آفرین سوق بدهند.
وی افزود: بدون گفت ‌و‌گو، تعامل و همگرایی روشنفكران و اندیشمندان كشور، ما همچنان در سرگردانی قدم خواهیم زد. ما دستمان از ادعا و اختلاف و الگوهای متعارض پر است.
رنانی تاكید كرد ما باید به این ناتوانی پایان دهیم و در یك فرایند گفت ‌وگوی بین نخبگانی، به یك همگرایی در حوزه توسعه دست یابیم.
«بدون شكل دهی گفتمان ملی توسعه، دولت‌ها همچنان به اسم توسعه و به نام برنامه های توسعه، منابع ملی ما را نابود خواهند كرد.»

** الگوهای برنامه ریزی ما توسعه را نابود كرد
«نعمت الله اكبری» عضو هیات علمی دانشگاه اصفهان و رئیس سازمان مدیریت و برنامه‌ ریزی این استان، نیز گفت: وقتی خبر محاكمه 2 پزشك اصفهانی را از تلویزیون شنیدم كه به سبب كاربرد ایمپلنت تقلبی در ستون فقرات و بدن بیماران محاكمه شده بودند، با خود گفتم «ما اقتصاددانان، برنامه ریزان و جامعه شناسان چقدر ایمپلنت تقلبی و پروتزهای غلط در‌ پیكره اجتماع گذاشتیم كه كسی متوجه نیست و مابه ازای عینی ندارد و بابت آن محاكمه نیز نمی شویم».
وی افزود: مشكلی كه ما اقتصاد دانان، سیاستگذاران و برنامه ریزان داشته ایم، این است كه به دستاوردها توجه نمی كنیم. ما دانشگاهیان، نخبگان، جامعه شناسان، عالمان سیاسی و سازمان ها، متهمان ردیف نخست هستیم.
اكبری با تاكید بر اینكه بسیاری چیزها كه افتخار ما بویژه علوم اجتماعی‌ها بود، امروز دردسرساز شده است، گفت: همه الگوهای برنامه ریزی ما توسعه را نابود كرد.
وی با تاكید بر لزوم تقویت «پویش فكری توسعه» كه اكنون به همت برخی دانش‌آموختگان جوان علوم اجتماعی و انسانی راه اندازی شده است، افزود: توسعه در گرو آینده پژوهی است. ما باید دست از آینده‌ نگاری برداریم و به آینده پژوهشی روی بیاوریم.

** روشنفكران ما برای تبیین راه توسعه، از امیركبیر نیز باید عبور كنند
«تقی آزاد ارمكی» عضو هیات علمی دانشگاه تهران، نیز از نقش روشنفكران در یك صد سال اخیر انتقاد كرد و گفت: روشنفكران ما ناخواسته به جای آنكه جامعه مدنی را تقویت كنند، قدرت را تقویت كرده‌‌اند.
وی افزود:‌ آنان بدون توجه به اینكه تا جامعه توانمند نشود، هیچ اصلاحی در حوزه سیاست بادوام نخواهد بود و به جای آنكه همت خود را مصروف تقویت جامعه مدنی كنند، همه توجه خود را به نقد قدرت معطوف كرده اند و صاحبان قدرت همواره در واكنش به نقد آنان، بر سركوب خود افزوده اند و بهانه ای برای بستن بیشتر و سركوب بیشتر پیدا كرده اند.
آزاد ارمكی ادامه داد: در واقع، شیوه برخورد ما با اصحاب قدرت موجب شده است آنان فرصت پیدا كنند دشمنان خیالی بتراشند و برای مبارزه با این دشمنان به سركوب و محدودسازی جامعه مدنی دست بزنند.
این استاد جامعه شناسی گفت: امیركبیر نه چنان قهرمان بود كه همه چیز را در او خلاصه كنیم و نه چنان سركوب ‌گر بود كه بخواهیم به او حمله كنیم. امیركبیر یك تلاشگر توانمند و خلاق در مسیر توسعه بود و روشنفكران ما برای تبیین راه توسعه، از امیركبیر نیز باید عبور كنند.

** با مطالعه تاریخ در راه توسعه گام برداریم
«فریدون الهیاری» عضو هیات علمی دانشگاه اصفهان، در این جلسه گفت: دوران قاجار، غروب دیوانسالاری ایران بود و در این دوره، ناكارآمدی سیاسی نمود پیدا كرد كه بازخوانی تاریخ با نگاهی متفاوت، ضرورت جست و جوی توسعه نیافتگی كشور را پس از آن زمان مشخص می كند.
وی ادامه داد: نوسازی و اصلاحات در كشور از زمانی آغاز شد كه متوجه شدیم توانایی ایستادگی در برابر توسعه یافتگی و فناوری را نداریم. همان زمان گروهی مخالفت با توسعه را به بهانه لطمه وارد شدن به دین در پیش گرفتند، گروهی الگوگیری از غرب و توسعه حتی به بهانه از دست دادن دین را پیگیر بودند و برخی مانند امیركبیر نیز فناوری و توسعه همراه با دین و سنت را معنی می كردند.
«امیركبیر با آگاهی از آماده سازی بستر اجتماعی، در راه توسعه گام برداشت و راه اندازی دارالفنون از جمله این بسترسازی بود.»
الهیاری به كم توجهی ها در شناساندن شخصیت ها اشاره كرد و افزود: امیركبیر، جهان و ایران را می شناخت و این آگاهی، دلیل دید و اندیشه توسعه یافتگی در وی بود؛ ما نیز با مطالعه تاریخ و شناخت این شخصیت های برجسته می توانیم در راه توسعه گام برداریم.

** محوریت توسعه، بسترساز بروز خلاقیت و نبوغ بشری است
«عباس عصاری» عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس، نیز گفت: محور قرار گرفتن توسعه، بسترساز بروز خلاقیت و نبوغ بشری است كه این مهم را امیركبیر 200 سال پیش درك كرده بود.
رییس پژوهشكده اقتصاد دانشگاه تربیت مدرس افزود: دانایی و دانشی كه در انسان تجلی پیدا می كند، به خلاقیت منجر می شود و تمدن جدید، توسعه را به وجود می آورد كه در 2 سده گذشته در این مسیر تلاش های بسیار انجام و حتی جان هایی نیز فدا شده است كه یكی از بزرگ ترین فداكاری ها و جوانمردی ها، حركت میرزا محمدتقی خان فراهانی مشهور به امیركبیر بود.
وی بیان داشت: مفاهیم متفاوتی در این سال ها از توسعه شكل گرفته و حركت هایی كه در آن نقطه آغازین مشاهده می شود، همچنان بر تارك این كشور می درخشد.
«برای پی بردن به اهمیت امیركبیر، فقط راه اندازی دارالفنون كافی است كه 289 نفر از دانش آموختگانش در اثر نهالی كه امیركبیر كاشت، به صدارت رسیدند كه 28 نفر آنها وزیر آموزش و پرورش بودند.»
برپایه این گزارش، بیستم دی ماه سالروز تولد و شهادت امیركبیر است.
این روز از سوی جمعی از اندیشه‌ورزان حوزه توسعه به عنوان «روز ملی توسعه» انتخاب شده است كه امسال مراسم رونمایی از لوح یادبود آن در باغ فین كاشان برگزار شد.
مركز «پویش فكری توسعه» و پژوهشكده «اقتصاد دانشگاه تربیت مدرس» با همكاری و مشاركت كمیسیون ملی یونسكو و میراث فرهنگی كاشان این آیین را برگزار كردند.
همچنین تمبر ویژه روز ملی توسعه كه از سوی شركت پست جمهوری اسلامی منتشر شده است، با حضور مسئولان شركت پست رونمایی و به دست اندیشمندان حاضر در آیین امضا شد.

اقتصام*3065*1961*