سه عضو اروپایی طرف برجام در این بیانیه ضمن روشن كردن چارچوب تبادل مالی با ایران، بر تعهد خود برای توسعه بیشتر این ابزار پشتیبان كه «اینستكس» نامیده می‌شود، تأكید كردند. محمدجواد ظریف، وزیر خارجه ایران و همچنین فدریكا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در حالی به استقبال عملیاتی شدن این راهكار رفتند كه اروپایی‌ها در قبال آن می‌كوشند امكان تجارت شركت‌های اروپایی با ایران را بدون نیاز به استفاده از مجاری متعارف مالی فراهم سازند. شركت‌هایی كه روابط خود با كشورمان را به خاطر تحریم‌های امریكا محدود كرده‌اند. اگرچه اروپا گام نخست خود در چارچوب عملیات نجات برجام را با تأخیر برداشت با این حال این تلاش‌ها از منظر نتیجه بخشی گفت‌وگو برای رفع نگرانی و طرح‌ریزی راهكارهای اثبات‌كننده پایبندی دو طرف توافق، تجربه‌ای قابل اتكا به شمار می‌آید. تجربه‌ای برای حفظ یك توافق كه حاصل ارزشمند مذاكراتی سخت بوده و گرچه از سوی هیأت حاكمه ایالات متحده امریكا به‌عنوان یكی از 7 كشور حاضر در مذاكرات با عهد شكنی رو به رو شده، اما دیگر كشورها كوشیده‌اند تا آن را از عهدشكنی‌‌ها و بهانه‌جویی‌های طرف امریكایی در امان نگه دارند.
** «اینستكس» چگونه كار می‌كند؟
نهادی كه قرار است مبادلات مالی و تجاری میان شركت‌های اروپایی و بخش خصوصی و دولتی ایران را تسهیل كند و از پیامدهای تحریم‌های امریكا دور نگه دارد «اینستكس» (INSTEX) نامیده شده است. این نام مخفف عبارت (Instrument for Supporting Trade Exchanges) یعنی ابزار حمایت از مبادلات تجاری است. پیشتر این سازوكار ویژه مالی «اس پی وی» نامیده می‌شد و این در حالی است كه این تغییر نام صرفاً برای طرح عنوانی دقیق‌تر از شركتی صورت گرفته كه قرار است تحت عنوان «اینستكس» در فرانسه آغاز به كار كند. برای اجرایی كردن این پروژه پنجشنبه گذشته (31 ژانویه) شركتی با سرمایه 3 هزار یورو در فرانسه، تأسیس و به ثبت رسید. هدف اصلی از ایجاد این كانال مالی ویژه، دادن امكانات به شركت‌های كوچك و متوسط اروپایی است تا بتوانند مجاری متعارف مالی خود با ایران را حفظ كنند. بر پایه این سازوكار قرار است پرداخت‌های ایران با اروپا و صادرات و واردات ایران وارد این سازوكار مالی بشود و از طریق این سازوكار تبادلات دو طرف صورت بگیرد.
همچنین قرار است تا سازوكار مشابهی هم به این منظور در ایران تشكیل شود تا بتوانند تبادلات ریالی را برای طرف‌های ایرانی ساماندهی كند. این سیستم در واقع قرار است همانند صندوقی تحت حمایت اتحادیه اروپا باشد كه پول نفت ایران از سوی شركت‌های خریدار به آن واریز می‌شود. واردات ایران از اروپا هم از محل منابع این صندوق تأمین می‌شود.
اینكه انتقال این پول به ایران چگونه صورت می‌گیرد رأساً از سوی این كانال مالی خواهد بود كه مشابه بانك عمل می‌كند. این در حالی است كه مرحله فوری در آغاز تبادلات بر اساس این سازوكار به كالاهای اساسی، بهداشتی و كشاورزی اختصاص داده شده اما هدف آن بسیار وسیع بوده و تمام حوزه تبادلات مشروع را در بر می‌گیرد.
** بیانیه سه كشور اروپایی چه می‌گوید؟
فرانسه، آلمان و انگلیس، در راستای تعهد راسخ و تلاش‌های ادامه‌دار خود برای «حفظ برنامه جامع اقدام مشترك» (برجام) كه به تأیید قطعنامه شماره 2231 شورای امنیت رسیده، ایجاد «ابزار پشتیبان مبادلات تجاری» را اعلام می‌كنند. این ابزار، كانال ویژه‌ای برای تسهیل تجارت مشروع میان عاملان اقتصادی اروپا و ایران است. سه كشور اروپایی بار دیگر تأكید می‌كنند كه تلاش‌ها برای محافظت از مفاد اقتصادی مندرج در برجام، به اجرای كامل تعهدات مرتبط هسته‌ای از سوی ایران، از جمله همكاری‌های كامل و بموقع با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مشروط است. «ابزار پشتیبان مبادلات تجاری» با تمركز روی ضروری‌ترین بخش‌ها برای مردم ایران - از قبیل اقلام دارویی، كالاهای پزشكی و كالاهای كشاورزی و غذایی- از تجارت مشروع با ایران حمایت خواهد كرد. ابزار پشتیبان مبادلات تجاری در دراز مدت قصد دارد به روی فعالان اقتصادی از كشورهای ثالث كه مایل به تجارت با ایران هستند گشوده شود. سه كشور اروپایی كماكان نحوه تحقق این هدف را بررسی می‌كنند. ایجاد ابزار پشتیبان مبادلات تجاری، اولین گام مهمی است كه سه كشور اروپایی امروز برداشتند. عملیاتی كردن ابزار پشتیبان مبادلات تجاری بر اساس رویكردی گام به گام خواهد بود:
- سه كشور اروپایی در كنار ابزار پشتیبان به كار روی جزئیات ملموس و عملیاتی جهت مشخص كردن نحوه فعالیت این شركت ادامه خواهند داد. - سه كشور اروپایی برای ایجاد نهاد مؤثر و شفافی كه برای عملیاتی كردن ابزار پشتیبان ضروری است با ایران همكاری خواهند كرد. فعالیت ابزار پشتیبان مبادلات تجاری، با بالاترین معیارهای بین‌المللی در زمینه مبارزه با پولشویی، مبارزه با تأمین مالی تروریسم (AML/CFT) و تبعیت از تحریم‌های اتحادیه اروپا و سازمان ملل منطبق خواهد بود. در همین راستا، سه كشور اروپایی از ایران انتظار دارند فوراً تمامی عناصر برنامه اقدام FATF را اجرا كند. سه كشور اروپایی بر تعهد خود در زمینه توسعه بیشتر این ابزار پشتیبان با همكاری كشورهای علاقه‌مند اروپایی تأكید می‌كنند تا بتوان با پیروی از گام‌های مشخص‌شده در بالا از مبادلات تجاری با ایران حمایت كرد.
** چه زمانی اجرایی می‌شود؟
سفیر ایران در لندن درباره زمان اجرای سازوكار مالی اروپا و ایران می‌گوید: «در این رابطه، یك سلسله مسائل فنی و حقوقی وجود دارد و بایستی نهاد همتایی در ایران تشكیل شود كه بحث‌های آن در حال انجام شدن است». حمید بعیدی‌نژاد توضیح داد كه باید مشورت‌های نزدیكی با سه كشور داشته باشیم تا این نهاد بتواند با نهاد همتای خود در ایران در هماهنگی كامل قرار داشته باشد و این تبادلات را انجام دهد. پیشتر هم سید عباس عراقچی، معاون وزیر خارجه ایران زمان اجرای این سازوكار مالی را از سه هفته تا یكی دو ماه ارزیابی كرده بود.
** دلیل راه‌اندازی كانال مالی ایران و اروپا چه بود؟
پس از خروج امریكا از برجام و بازگشت مرحله دوم تحریم‌های هسته‌ای از روز 13 آبان (4 نوامبر) كه مقام‌های امریكایی كوشیدند با واردكردن فشار مالی و اقتصادی بر ایران، عواید نفتی آن را كاهش دهند، كشورهای اروپایی اعلام كردند اقدامات مقابله‌ای را در برابر احیای تحریم‌های هسته‌ای ایران به اجرا در می‌آورند. در امتداد چنین هدفی بود كه شركای باقی مانده در توافق برجام با هدف ترغیب ایران به باقی ماندن در این توافق و برخوردار نگه داشتن كشورمان از مزایای اقتصادی رفع تحریم‌ها، توافق كردند كه كانال مبادله مالی با ایران را تأسیس كنند. وزیران خارجه آلمان، بریتانیا، چین، روسیه و فرانسه و مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا كه برای شركت در اجلاس سالانه مجمع عمومی سازمان ملل در شهریور ماه سال‌جاری به نیویورك سفر كرده بودند، تصمیم خود را طی یك بیانیه برای ایجاد این كانال مالی ویژه اعلام كردند كه هدف از آن بی‌اثر كردن تحریم‌های امریكا علیه ایران است.
حال اروپایی ها اولین گام در این مسیر را برداشته اند و باید منتظر ماند و دید كه در اجرا این سازوكار می تواند به اهداف خود دست یابد؟
** رئیس كیست؟
«پر فیشر»، ریاست كانال پرداخت مالی كه از سوی سه كشور اروپایی راه‌اندازی شده است را عهده دار خواهد شد. فیشر كه یك كارشناس با سابقه آلمانی و رئیس سابق «كومرتس بانك» بوده است، به مدت 6 ماه ریاست اینستكس را بر عهده خواهد داشت. بی‌تردید از جمله عواقب عهده دار شدن این مسئولیت برای این مسئول آلمانی، رو به رو شدن با تحریم‌های امریكایی خواهد بود. همچنین انگلیس هم رئیس هیأت نظارت است و از هر كدام از این كشورها(آلمان، فرانسه و انگلیس) هم یك نفر از وزارت امور خارجه حضور خواهد داشت. به گزارش اشپیگل از آلمان «میگوئل برگر» رئیس بخش اقتصادی وزارت خارجه، از فرانسه «ماری گوردو مونتانه» سفیر پیشین این كشور در پكن و از انگلیس نیز «سر سایمون مك دونالد» دبیر اجرایی و رئیس خدمات دیپلماتیك در وزارت خارجه افراد حاضر در این هیأت هستند.
** چه كشورهایی عضو «اینستكس» هستند و مقر آن كجاست؟
مرحله نخست در روند اجرای تبادلات مالی بر پایه «اینستكس» با مدیریت سه كشور آلمان، فرانسه و انگلیس به‌عنوان سه عضو و سهام‌دار اصلی این ساز و‌كار خواهد بود، سپس در گام بعدی كشورهای اروپایی می‌توانند به آن اضافه شوند. در مرحله بعدی كشورهای غیراروپایی از جمله چین و روسیه و سپس هر كشوری كه علاقه‌مند به تبادلات اقتصادی با ایران باشد می‌تواند در این سازوكار شركت كند. بر اساس اعلامیه ثبت این شركت كه در روزنامه رسمی دولت فرانسه منتشر شده، آدرس شركت اینستكس همان آدرس وزارت دارایی فرانسه است.
** «اینستكس» درباره «اف‌ای تی اف» چه می‌گوید؟
بیانیه سه كشور اروپایی، موفقیت در اجرای سازوكار ویژه مالی ایران و اروپا را منوط به پیوستن ایران به نهاد بین‌المللی «اف‌ای‌تی‌اف» دانسته است. این كشورها در‌بندی از بیانیه خود اعلام كرده‌اند كه مكانیزم یاد شده بر اساس قوانین مالی سازمان ملل و اتحادیه اروپا، قوانین ضد پولشویی و تأمین مالی تروریسم (سی‌اف‌تی) عمل خواهد كرد. بر این اساس كشورهای اروپایی از ایران خواسته‌اند هر چه سریع‌تر نسبت به اجرایی كردن برنامه «اف‌ای تی اف» اقدام كنند.
** واكنش امریكا چه بود؟
امریكا در واكنش به راه‌اندازی كانال ویژه تجارت اروپا، كشورهای تعامل‌كننده با ایران را تهدید به مجازات اقتصادی كرد. وزارت خارجه امریكا در بیانیه‌ای اعلام كرد: «به دقت گزارش‌ها را درباره كانال ویژه مالی دنبال می‌كنیم تا جزئیات بیشتری درباره ساز و كار آن به دست بیاوریم. همان‌طور كه رئیس جمهوری روشن كرده، سازمان‌هایی كه وارد فعالیت‌های قابل تحریم با ایران شوند خودشان را در معرض پیامدهای جدی از جمله دسترسی به نظام مالی امریكا و توان تجارت با ایالات متحده یا شركت‌های امریكا می‌كند». در ادامه این بیانیه آمده است: «انتظار نداریم این كانال‌های ویژه به هیچ نحوی بر كارزار فشار حداكثری ما علیه ایران اثرگذار باشند».
جوزف گیوردون شولتز، سخنگوی سفارت امریكا درآلمان نیز با اشاره به احداث سازوكار ویژه مالی اروپا با ایران گفت:« نهادهایی كه به اشتغال در فعالیت‌های تحریمی با ایران ادامه دهند، ریسك عواقب سختی را به جان می‌خرند كه می‌تواند باعث قطع دسترسی‌شان به سیستم مالی امریكا شود و توانایی دادوستد با امریكا و شركت‌های امریكایی را از آنها بگیرد.»
** مقام‌های ایران درباره «اینستكس» چه گفتند؟
وزیر امور خارجه ایران پس از اعلام ثبت ساز و كار مالی ویژه اروپا با ایران طی پیامی در توئیتر این اقدام را گام اول بسیار با تأخیر توصیف كرد اما نوشت كه ایران آماده تعامل سازنده در شرایط برابر و احترام متقابل با اروپا است. محمد جواد ظریف در این توئیت نوشت: «ایران از INSTEX (ساز و كار ویژه مالی اروپا و ایران)-گام بسیار پرتاخیر اول- در اجرای تعهدات می2018 اعضای اروپایی برجام برای حفظ برجام با تضمین بهره‌مندی ایرانیان از مزایای این توافق پس از اعمال مجدد تحریم غیرقانونی امریكا استقبال می‌كند». ظریف افزوده است:«ما برای تعامل سازنده با اروپا با شرایط برابر و احترام متقابل آماده هستیم». بهرام قاسمی، سخنگوی وزارت خارجه كشورمان نیز ضمن استقبال از اعلام ساز و كار مالی اتحادیه اروپا، خواهان اجرایی شدن كامل تمامی تعهدات این اتحادیه در كوتاه‌ترین زمان ممكن شد و گفت كه این گام اول است.. حمید بعیدی‌نژاد، سفیر ایران در لندن نیز ثبت سازوكار ویژه مالی ایران و اروپا را نشان دهنده این دانست كه سه كشور اروپایی بعد از ماه‌ها تأخیر قدم اول را بالاخره برداشتند. به گفته بعیدی‌نژاد این‌یك نشانه خوب است اما انتظار می‌رود این سازوكارهرچه زودتر عملیاتی شود». مشاور رئیس جمهوری ایران نیز كانال مالی در شكل فعلی خود را اقدامی دیرهنگام و اندك در مسیر تعامل اقتصادی اروپا با ایران در شرایط خروج امریكا از برجام دانست. به گفته حسام‌الدین آشنا این كانال صرفاً آغازی آزمون پذیر برای بررسی میزان انگیزه و توانایی دولت‌های اروپایی درحمایت از شركت‌های خود برای تجارت آزاد تلقی می‌شود.
با این حال محمدجواد لاریجانی با انتقاد از تأخیر اروپا، به باشگاه خبرنگاران گفت كه این كانال مالی بسیار محدود است، اگر بنابود در رابطه با اقلام دارویی و غذایی حساس بحث كنیم كه این منافع ما از برجام نیست؛ چراكه این موضوعات در قطعنامه‌های سازمان ملل استثنا شده است. وی افزود: تمام این موارد نسیه است و هیچ كدام نقد نیست، در مورد همه آنها باید دوباره سیستم عمل كند، راه بیفتد و بعد ببیند كه چه می‌شود، در واقع روی كاغذ متنی را در وزارت دارایی فرانسه درست كردند كه اصلاً معلوم نیست چیست و سر و ته ندارد.
** جهان به ثبت كانال مالی ویژه ایران و اروپا چه واكنشی نشان داد؟
فدریكا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا با بیانیه‌ای از ساز و كار ویژه مالی با ایران استقبال و آن را گامی مهم در تعهد اروپا به برجام عنوان كرد. موگرینی در این بیانیه گفت كه «این سازوكار مالی را بسرعت گسترش خواهیم داد و از همه كشورهای اروپایی خواستار همكاری فعال هستیم». جرمی هانت، وزیر خارجه بریتانیا، نیز گفت:«امروز ما قدم چشمگیری در اجرای تعهد خود در توافق هسته‌ای ایران برداشتیم تا رفع تحریم‌ها را برای مردم ایران حفظ كنیم». ژان ایو لو دریان، وزیر خارجه فرانسه هم ثبت كانال مالی تازه را اقدامی سیاسی در خصوص حمایت از شركت‌های اروپایی طرف مبادله با ایران دانست. «میشائیل كلور برشتولد» سفیر آلمان در تهران نیز طی پیامی در توئیتر به زبان‌های انگلیسی و فارسی نوشت:«SPV خلق شد و INSTEX نام دارد و نشانگر ابزاری براي حمایت از مبادلات تجاري است و تجارت مشروع با ایران را تسهیل خواهد كرد.» همچنین «میخاییل اولیانوف»، نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی در وین اعلام كرد: «مسكو با كشورهای اروپایی برای موفقیت سازوكار مالی ویژه اروپا با ایران موسوم به INSTEX به‌صورت فعال همكاری خواهد كرد». گنگ شائونگ، سخنگوی وزارت امور خارجه چین نیز در استقبال از این رویداد گفت:«به طور راسخ از طرف اروپایی به منظور تداوم همكاری با ایران، ارتقای هرچه سریع‌ترعملیات سازوكار و بازگشایی این سازوكار به روی طرفین حمایت می‌كند تا بتوان میان جامعه بین‌المللی و ایران همكاری‌های تجاری عادی صورت بگیرد.»
مولود چاووش اوغلو، وزیر امور خارجه تركیه هم آغاز سازوكار مالی ویژه اروپا با ایران را مثبت ارزیابی كرد و گفت: «باور داریم كه با مذاكره و همكاری بیشتر این مشكلات حل خواهد شد. چنین تحریم‌هایی در تجارت نه تنها ایران بلكه كشورهای اروپایی و ژاپن و تمام دنیا را تحت تأثیر قرار می‌دهد.»
یك سخنگوی اتحادیه اروپا هم با بیان اینكه ساز و كار مالی «اینستكس» علیه امریكا راه‌اندازی نشده و تحریم‌های این كشور را دور نمی‌زند، به ایرنا گفت: «اما اتحادیه اروپا تحریم‌های برون‌مرزی امریكا علیه ایران را به رسمیت نمی‌شناسد.» به گفته وی، هدف كلی اینستكس این است كه به صادركنندگان و واردكنندگان اروپایی كمك كند تا بر اساس قوانین اتحادیه اروپا و قوانین بین‌المللی و ساز و كارهای مرتبط داخلی به تجارت مشروع با ایران بپردازند.
خبرگزاری رویترز نیز به نقل از یك دیپلمات اروپایی اعلام كرد كه«این یك پیام سیاسی مهم به ایران است كه نشان می‌دهد ما مصمم به حفظ توافق جامع اقدام مشترك هستیم. همچنین این پیام را به امریكا انتقال می‌دهد كه ما با وجود تحریم‌های فرامرزی از منافع خود دفاع می‌كنیم».
نشریه ایتالیایی «ائوروپاتودی» نیز با اشاره به راه‌اندازی مكانیزم اروپایی برای دور زدن تحریم‌های امریكا علیه ایران نوشت: «اروپا با دور زدن تحریم‌های واشنگتن علیه ایران به ترامپ سیلی زد.»
منبع: روزنامه ایران؛ 1397،11،13
گروه اطلاع رسانی **1699**2002
تهران- ایرنا- برلین، لندن و پاریس پنجشنبه شب گذشته با قرائت بیانیه‌ای ثبت كانال ویژه مالی برای حفظ توافق هسته‌ای با ایران را اعلام كردند تا صف‌بندی خود را در برابر مخالفان برجام مشخص‌تر كرده باشند.
