به گفته جانشين فرمانده نيروي انتظامي، در سال 97 بيش از يك ميليون جرم در كشور ثبت شده كه 91 درصد آن مربوط به سرقت بوده است. اين در حالي است كه در سال‌هاي گذشته سالانه حدود 200 هزار جرم رخ مي‌داد. در اين ميان نكته جالب توجه آن است كه رئيس پليس آگاهي كل كشور ابراز اميدواري كرده جذب نيرو با ميزان جرايم همراه باشد تا با مشكل مواجه نشوند! به نظر مي‌رسد تنها راه حل نيروي انتظامي در اين روزهاي بحراني و جرم خيز، كمبود نيرو براي جمع كردن اين افراد از سطح جامعه است و معلوم نيست حل معضل جرم خيزي بر عهده كدام نهاد، سازمان و مسئولي است و اصلا اين مشكل بزرگ اجتماعي مسئول و متولي دارد يا نه!
به گفته جانشين فرمانده نيروي انتظامي، در سال 97 بيش از يك ميليون جرم در كشور ثبت شده كه 91 درصد آن مربوط به سرقت بوده است. اين در حالي است كه در سال‌هاي گذشته سالانه حدود 200 هزار جرم رخ مي‌داد. در اين ميان نكته جالب توجه آن است كه رئيس پليس آگاهي كل كشور ابراز اميدواري كرده جذب نيرو با ميزان جرايم همراه باشد تا با مشكل مواجه نشوند! به نظر مي‌رسد تنها راه حل نيروي انتظامي در اين روزهاي بحراني و جرم‌خيز، كمبود نيرو براي جمع كردن اين افراد از سطح جامعه است و معلوم نيست حل معضل جرم‌خيزي برعهده كدام نهاد، سازمان و مسئولي است و اصلا اين مشكل بزرگ اجتماعي مسئول و متولي دارد يا نه!
وقتي از جرم و بزه حرف مي‌زنيم، شايد بلافاصله بسياري از ما همان جرم‌هاي كلاسيك و معمولي كه به شنيدن نام‌شان عادت كرده‌ايم، به ذهن مان مي‌رسد؛ مثلا اولين جرمي كه ممكن است به ذهن ما برسد دزدي است؛ حالا در شكل ها و ابعاد مختلف آن. يا در نهايت قتل و البته در سال‌هاي اخير تجاوز و تعرض به كودك و نوجوان و جوان هم به اين جرايم كلاسيك اضافه شده و از شدت تكرار مي‌رود كه اين جرايم هم به رده جرم‌هاي كلاسيك بپيوندند.
اما واقعيت اين است كه امروز و در ابتداي هزاره سوم، تمام جهان درگير جرم‌هاي نوپديد هم هستند. جرم‌هايي كه بايد براي هم جلوگيري از آن ها و هم تنبيه و مجازات‌شان، راه كارها و قوانين جديد انديشيده شود. براي بسياري از اين جرم‌هاي نوپديد، هنوز در كشور ما قوانين بازدارنده و تنبيهي خاصي انديشيده نشده و دستگاه قضا در برخورد با چنين جرم‌هايي سعي مي‌كند از ميان قوانين و ماده‌ها و تبصره هاي قديمي، ماده و تبصره جديدي بيرون بكشند. كه معمولا هم بازدارنده نيست. در واقع لازم است به اين نكته مهم توجه كنيم كه هيچ قانون و مجازات، حتي سخت ترين و اشد آن‌ها نتوانسته است از ميزان جرم كم كند. و اين بايد هم جامعه شناسان و نيز قانون گذاران را متوجه اين مسئله مهم بكند كه تا معضلات اجتماعي چون فقر اقتصادي و عاطفي، ناكامي و ناامني شغلي، پرخاشگري، حادثه‌جويي و محيط اجتماعي نامناسبي كه توليد كننده فقر مادي و فرهنگي است، بر جامعه و زندگي مردم حاكم است، عملا هم‌چنان كه آمار نشان مي‌دهند، ما با افزايش جرم مواجه هستيم و خواهيم بود ولاغير.
بيكاري، طبقاتي بودن جامعه و نابرابري هاي اجتماعي، شهرنشيني و زاغه نشيني مهاجرت به شهرها و... بسترهاي بالقوه و بالفعلي هستند براي جرم‌خيزي. و تا اين بسترها وجود دارد، صحبت از افزايش نيرو براي دستگيري مجرمان و انباشتن زندان‌ها، راه كار مسكني است كه با گذراندن دوران محكوميت و آزادشدن مجرم، دوباره آن دور باطل آغاز مي‌شود: مجرم بيشتر+ نيروي بازدارنده و قهري بيشتر.
** افزايش جرم و چراها
باقر ساروخاني،جامعه شناس در بررسي علت هاي وقوع جرم مسائل مختلفي را مطرح مي‌كند:«با توجه به آمارهاي موجود در زمينه جرايم، ميزان جرم و جنايت در ايران طي سال‌هاي گذشته افزايش داشته است. بنابراين، بررسي و شناسايي عوامل به وجود آورنده جرم در ايران براي جلوگيري از رشد آن بايد مورد توجه قرار گيرد.عوامل اقتصادي يكي از مهم‌ترين عوامل وقوع جرم هستند، و براي بررسي علل افزايش وقوع جرم بايد رويكردهاي اقتصادي به شناسايي مؤلفه هاي اقتصادي اثرگذار بر جرم و جنايت داشته باشيم.»
سرقت و دزدي هم از لحاظ عرفي و هم از لحاظ قانوني يك آسيب جدي محسوب مي‌شوند. هر چند عوامل متعددي در بروز اين مشكل شناخته شده اند مثل فقر و بيكاري، اعتياد و شيوه هاي تربيتي، اما ساروخاني عوامل ديگري را نيز در اين زمينه مطرح مي‌كند:« بررسي رابطه ميان جرم و بيكاري حكايت از ارتباط مستقيم اين دو عامل دارد؛ با افزايش بيكاري درميان جوانان بالاي 16 سال، نرخ جرم در جامعه هم افزايش مي ياد و هم‌جهت با اين عامل، نقش درآمد در ارتكاب جرم نشان مي‌دهد در سطوح درآمدي پايين، احتمال ارتكاب جرم زياد است؛ چرا كه هزينه احتمال دستگيري افرادي كه درآمد اندكي دارند، بسيار پايين است. به عبارتي، احساس اين افراد اين است كه نه تنها دريافتي هاي قانوني شان پايين است؛ بلكه هزينه فرصت زمان صرف شده براي فعاليت هاي مجرمانه يا بودن در زندان نيز پايين است. او مدتي در زندان مي‌ماند و دوباره آزاد مي‌شود.
** يك مورد تكراري: فقر و مشكلات معيشتي
در ميان علل و عوامل بزهكاري و ارتكاب انحرافات اجتماعي، عامل فقر و مشكلات معيشتي و اقتصادي از جايگاه ويژه اي برخوردار است. عدم بضاعت مالي خانواده‌ها و ناتواني در پاسخگويي به نيازهاي طبيعي و ضروري مانند امكان ادامه تحصيل حتي در مقطع متوسطه، تأمين پوشاك مناسب، متنوع و متناسب با سليقه و روحيه جوانان و... زمينه‌ساز بروز دل‌زدگي، سرخوردگي، ناراحتي‌هاي روحي، افسردگي و انزواطلبي را در فراهم مي‌سازد.
ساروخاني چنين ادامه مي‌دهد:«اين امر موجب مي‌شود تا اين افراد براي التيام ناراحتي هاي ناشي از مشكلات خود مستقيم و يا غيرمستقيم، دست به كارهاي مجرمانه بزنند. مسئله مهم ديگر فشارها و مشكلات اقتصادي، باعث شده دو شغله بودن يا اشتغال نان آور خانواده يا دوشغله باشد و يا در مشاغل كاذب يا غيرمجاز مشغول باشد. پس توجه والدين به جوانان و نيازهاي عاطفي و اقتصادي شان كم مي شود و جوانان درگير اين بي توجهي ها خود را رها شده احساس مي كنند و از اين جا، زمينه هاي وقوع جرم توليد مي‌شود.
** تنهايي، شبكه‌هاي مجازي و آسيب هاي نوپديد
با پيشرفت روز افزون علم و تكنولوژي، جوامع مختلف درگذر از جامعه سنتي به جامعه پيشرفته علاوه بر حفظ بسياري از آسيب‌هاي اجتماعي كلاسيكي كه از قبل وجود داشته، با آسيب هاي اجتماعي جديدي هم مواجه مي‌شوند كه به خاطر نداشتن سابقه و پيشينه در جوامع انساني به آن ها «آسيب‌هاي اجتماعي نوپديد» مي‌گويند.
آسيب هاي نوپديد، آسيب هاي مرتبط با فناوري جديد ارتباطي است؛ آسيب هاي ناشي از استفاده از ماهواره، بازي هاي كامپيوتري، فضاهاي مجازي، تلفن همراه و اينترنت در اين مجموعه قرار مي‌گيرند.
براي بسياري از جرم‌هاي نوپديد، هنوز در كشور ما قوانين بازدارنده و تنبيهي خاص انديشيده نشده و دستگاه قضا در برخورد با چنين جرم‌هايي سعي مي‌كند از ميان قوانين و ماده ها و تبصره هاي قديمي، ماده و تبصره جديدي بيرون بكشند كه معمولا هم بازدارنده نيست
ساروخاني تاكيد بسياري بر زمينه هاي جرم‌خيزي اينترنت و شبكه هاي مجازي براي جوانان دارد:«با رواج استفاده آسان و هميشه در دسترس اينترنت و شبكه هاي مجازي و نيز افزايش استفاده از اسمارت فون ها حريم خصوصي كم كم از بين رفته و امنيت اطلاعات مبادله شده با چالش هايي مواجه شده و سلامت اخلاقي و حتي جسماني كودكان و نوجوانان در جامعه به مخاطره افتاده است. به دو دليل خيلي مهم: اول اين كه اكثر والدين به دليل عدم آشنايي، يا آشنايي كم با اينترنت و ظرفيت هاي آن و شبكه‌هاي اجتماعي مجازي و فناوري هاي نوين ارتباطي، از رفتارهاي آنلاين فرزندان‌شان در فضاي مجازي اطلاعي ندارند.
همين ناآگاهي راه را براي صيادان اينترنتي باز مي‌كند تا راحت‌تر بتوانند طعمه هاي خود را از ميان افرادي انتخاب كنند كه دچار انواع آسيب هاي اجتماعي هستند و بدون در نظر گرفتن تهديدات و معايب اين فضا به‌دنبال تفريح در آن هستند. و مورد دوم اين‌كه فضاي مجازي فضايي محدود به افكار كاربران آن است كه به دليل ناشناس بودن فرستنده و گيرنده پيام، امكان سوءاستفاده طرفين از هم افزايش مي‌يابد.»
** جرايم نوپديد چيستند؟
جامعه ما هم مانند اغلب جوامع درگير عوارض پيشرفت تكنولوژي و ظهور جرايم نوپديد است. استفاده از تكنولوژي و فناوريهاي روز باعث شده شرايط ارتكاب جرم براي مجرمين معمولي سخت‌تر شود، اما آنان كه در استفاده از تكنولوژي سايبري . اينترنتي يد طولايي دارند، جرم و بزه را وارد مسير تازه‌اي كرده‌اند. انواع كلاهبرداري هاي اينترنتي، شبكه ها و كانال‌هاي مجازي خريد و فروش بدون آدرس معتبر، سايت‌ها و كانال‌هاي قمار قرعه كشي، پيشگويي و فال بيني، سايت هاي همسر و دوست يابي و حتي سايت‌ها و كانال هايي كه ادعاي برگزاري تورهاي مسافرتي دارند و... زمينه هاي جرم‌خيز درفضاي مجازي هستند كه بيشتر جوانان ما را تهديد مي‌كنند. در كنار همه اين‌ها، بايد به باندها و دسته هاي جنايي و بزهكاري در پوشش عقايد انحرافي نيز اشاره كرد كه از ناآگاهي و ساده دلي نوجوانان و جوانان نهايت استفاده را براي رسيدن به اهداف شوم خود مي‌كنند.
مسئله نگران كننده در مورد جرم‌هاي نوپديد سايبر انتشار سريع اطلاعات است، مثلاً در زمان كوتاهي قسمتي از اطلاعاتي كه مي‌تواند به طور بالقوه مورد سوءاستفاده قرار گيرد كشف مي‌شود. در فضاي سايبر براي جست وجو و پيدا كردن اين جرايم مشكلات پيچيده‌تر مي‌شود. در دنياي واقعي دزدي از بانك كاملاً مشخص است چرا كه بعد از سرقت در خزانه بانك پولي موجود نيست؛ ولي در تكنولوژي كامپيوتري شدن يك خزانه مي‌تواند بدون هيچ علامتي خالي شود.
** فضاي مجازي و شكاف بين نسلي
باقر ساروخاني معتقد است فضاي سايبري، به طرز شگفت آوري باعث جدايي افراد خانواده ازيكديگر و نيز پديد آمدن نوعي شكاف عميق در بين فرزندان و خانواده شده است:« اينترنت شكاف ميان نسل‌ها را بيشتر كرده است؛ اكنون شكاف ميان نسل دوم و سوم علاقه مند به اينترنت خود را به وضوح نشان مي‌دهد، حالا مشكل اين است كه اين دو نسل گاهي اصلا زبان ديگري را نمي‌فهمند.
قطع ارتباط با افراد خانواده، يعني تنهايي و تنهايي يعني به دنبال كسي گشتن در فضاي مجازي كه طبعا ناامني‌هايي هم در خود دارد. كافي است اين روزها نيم نگاهي به آمار جرم‌هايي كه به‌واسطه حضور بي محاباي جوانان در فضاي مجازي اتفاق مي‌افتد بيندازيم تا متوجه شويم چرا آمار جرم تا اين حد افزايش يافته است. جرم امروز ديگر به معناي بالا رفتن از ديوارو شكستن قفل و دزدي يا حتي قتل در معناي مصطلح آن نيست. جرم‌هاي نو پديد بيش از 50 در صد آمار جرايم در جامعه را به خود اختصاص داده‌اند. گاهي حتي ردپاي يك قتل يا يك سرقت و كلاهبرداري را تنها مي‌توان در فضاي سايبري جست‌وجو كرد و نه در فضاي واقعي. و اگر قرار است نيروي انتظامي يا هر نهاد ديگري چاره‌اي در اين مورد بينديشد بايد پيش از هر كاري بنا به گفته ساروخاني بداند و به اين درك مهم برسد كه يك جوان امروزي چگونه فكر مي‌كند و چه انتظاراتي از جامعه خود دارد.
منبع: روزنامه توسعه ايراني؛ 1397،12،22
گروه اطلاع رساني**9117**2002
تهران- ايرنا- امروز و در ابتداي هزاره سوم، تمام جهان درگير جرم‌هاي نوپديد هم هستند. جرم‌هايي كه بايد براي هم جلوگيري از آن‌ها و هم تنبيه و مجازات‌شان، راه كارها و قوانين جديد انديشيده شود. براي بسياري از اين جرم‌هاي نوپديد، هنوز در كشور ما قوانين بازدارنده و تنبيهي خاصي انديشيده نشده و دستگاه قضا در برخورد با چنين جرم هايي سعي مي‌كند از ميان قوانين و ماده‌ها و تبصره‌هاي قديمي، ماده و تبصره جديدي بيرون بكشند.