عملیات نجات برای مطبوعات كاغذی

به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش های خبری ایرنا، مطبوعات كاغذی از جمله روزنامه ها و مجلات این روزها با توسعه رسانه های الكترونیك و فضای مجازی شمار قابل توجهی از مخاطبان خود را از دست داده اند و لاجرم تیرازشان را كم كرده اند. در همین حال و با وجود آنكه برخی كارشناسان حتی از پایان عمر مطبوعات كاغذی سخن می گویند، ارایه مجوز تاسیس روزنامه در سال های گذشته روندی صعودی داشته است.
در همین باره به تازگی «محمد خدادی» معاون مطبوعاتی وزارت فرهنگ و ارشاد در نشست خبری با اصحاب رسانه های خوزستان گفته است كه تیراژ كل روزنامه‌ های كشور زیر یك ‌میلیون نسخه است در حالی كه قبلا یك روزنامه به تنهایی 500 هزار نسخه تیراژ داشت.

** مجوزهایی كه به بازار مطبوعات رونق نبخشید
در سال های اخیر هیات نظارت بر مطبوعات اقدام به ارائه گسترده مجوز برای راه اندازی رسانه های مكتوب كرده است. گفته می شود در این مسیر حتی اشخاصی كه تاكنون هیچگونه ارتباطی با كار رسانه ای نداشته اند، مجوز راه اندازی روزنامه گرفته اند و برخی از آنان با وجود داشتن مجوز، هنوز روزنامه ای را تاسیس نكرده اند و تنها از یارانه هایی اعطایی وزارت ارشاد بهره برده اند.
در همین پیوند، معاون جدید مطبوعاتی وزارت ارشاد، در سخنان اخیر خود بر لزوم ساماندهی مجوزهای ارایه شده برای تاسیس روزنامه ها تاكید كرده و گفته است: در كشور 200 روزنامه مجوز دارند در حالی كه تنها 20 روزنامه فعال است و مجوزها باید ساماندهی شود و هر كسی كه مجوز رسانه ‌ای را دارد باید فعالیت داشته باشد.
آسان گرفتن مسوولان در ارایه مجوز تاسیس رسانه در سال های اخیر اگرچه به منظور ایجاد تكثر و بازتر شدن فضای رسانه ای صورت گرفت اما به نظر می رسد این رویكرد تاكنون كمكی به تنوع رسانه ای و ارتقای سطح كیفی رسانه های كشور از جمله رسانه های مكتوب نكرده است. در حال حاضر روزنامه ها تنها در شرایطی می توانند دوام بیاورند كه حرفه ای عمل كنند، از ارایه خبر صرف فاصله گرفته و به سمت و سوی تولید فراخبر حركت كنند و تغییرات متناسب با زمان از جمله تغییر در شكل صفحه بندی و چیدمان داشته باشد.
در همین ارتباط چندی پیش «سیدوحید عقیلی» مدرس علوم ارتباطات و مطالعات رسانه در گفت وگویی كه با ما داشت، رسانه داری را موضوعی دانست كه باید به گونه ای حرفه ای به آن نگریسته شود. به گفته وی، افزایش كمی رسانه ها الزاما به معنای افزایش كیفیت و تنوع آنها نیست و برای ارتقای كیفی رسانه ها باید به حرفه گرایی در آنها توجه داشت.
«محمدمهدی فرقانی» رییس دانشكده علوم ارتباطات دانشگاه علامه‌ طباطبایی نیز پیشتر در همین باره با اشاره به اینكه بسیاری از مجوزهای ارایه شده برای تاسیس رسانه به اشخاصی داده شده كه به نحوی به یك نهاد قدرت وابسته اند و این موضوع به فضای رسانه ای كشور آسیب می رساند، تعدد و تكثر مراكز خبری و روزنامه ها در كشور را بی دلیل دانست.

** وقتی چالش های اقتصادی كمر روزنامه ها را خم می كند
در كنار گسترش رسانه های اینترنتی و شكل گیری فضای مجازی كه كار را برای رسانه های سنتی از جمله روزنامه ها سخت تر و فضا را برای فعالیت و تاثیرگذاری آنها در افكار عمومی تنگ تر كرده است، برخی معضلات اقتصادی كه گرانی كاغذ در صدر آنها قرار دارد، بر چالش های روزنامه ها در مسیر ادامه حیاتشان افزوده است؛ تا جایی كه طی ماه های گذشته برخی روزنامه ها تعطیلی خود را اعلام كردند و دیگر چاپ نشدند.
روزنامه «همبستگی» یكی از مطبوعات بخش خصوصی بود كه 27 تیرماه 97 تعطیل شد. در آن زمان «امیر عباس نخعی» سردبیر این روزنامه، با انتشار مطلبی با عنوان «برای یك خاموشی» در سایت روزنامه همبستگی از علت تعطیلی این روزنامه سخن گفت و نوشت: به دنبال ادامه‌ دار شدن مشكلات اقتصادی روزنامه‌ های بخش خصوصی، به ویژه بحران كاغذ كه مدتی است گریبان ‌گیر مطبوعات شده است، روزنامه همبستگی نیز به جرگه روزنامه ‌هایی پیوست كه به دلیل مشكلات اقتصادی تعطیل شده ‌اند.
روزنامه «اعتدال» هم روزنامه دیگری بود كه حجت‌الاسلام «رضا صابری» مدیر مسوول آن، هفتم بهمن ماه 97 از تعطیلی اش به دلیل مشكلات مالی خبر داد.
خبر تعطیلی و چاپ نشدن 2 هفته نامه «مثلث» و «صدا» در اواسط دی ماه سال گذشته نیز حاكی از عمق چالش های اقتصادی دامنگیر مطبوعات كاغذی بود. بسیاری تعطیلی این دو نشریه نسبتا قدیمی را كه یكی به اردوگاه اصولگرایان تعلق داشت و یكی هم اصلاح طلب بود، زنگ خطری برای جامعه مطبوعاتی دانستند.
در همین زمینه چندی پیش در اواخر سال 97 سه تن از نمایندگان مجلس در نامه ای به رییس جمهوری، در خصوص احتمال تعطیلی مطبوعات كاغذی به دلیل رشد قیمت كاغذ و دیگر اقلام مورد نیاز سخن گفتند؛ سخنی كه نشان از خم شدن كمر مطبوعات زیر بار گرانی و سایر مشكلات اقتصادی داشت.
نمایندگان تهران «الیاس حضرتی» مدیرمسوول روزنامه «اعتماد»، «مصطفی كواكبیان» مدیرمسوول روزنامه «مردم‌ سالاری» و «محمدعلی وكیلی» مدیرمسوول روزنامه «ابتكار»، بیست و دوم اسفندماه 97، در نامه ای سرگشاده خطاب به حجت الاسلام «حسن روحانی» احتمال تعطیلی مطبوعات را متذكر شدند و نوشتند: بار دیگر تاكید می ‌كنیم نفس‌ های به شماره افتاده نشریات مكتوب در سال 97 می‌ رود تا در تندباد كم توجهی‌ ها و سوء مدیریت بخش ‌های مسوول در دولت و سایر دستگاه‌ های تصمیم‌ گیر، قطع شود و بیمار در حال احتضار مطبوعات، برای همیشه رخت از كشور بربندد.
در این شرایط، ورود به عرصه روزنامه داری و تداوم آن دشوارتر از همیشه به نظر می رسد كه برای آن به همت، تجربه و حرفه ای بودن بسیار نیاز است. در این مسیر اگر چه برخی حمایت های دولتی از جمله ارایه یارانه می تواند برای اهالی مطبوعات یاری رسان باشد و به ارتقای سطح كیفی آنها كمك كند اما اقداماتی از جمله ارایه بی حساب و كتاب مجوز تاسیس روزنامه، نمی تواند تضمین كننده تنوع و ارتقای سطح كیفی روزنامه ها باشد.
روزنامه ها هم به سمت و سوی حرفه ای بودن گام بردارند و اینگونه از اضمحلال خود پیشگیری كنند. در برهه ای كه رسانه های دیجیتال و فضاهای مجازی برگ برنده را در حوزه اطلاع رسانی در دست گرفته اند، مطبوعات سنتی از جمله روزنامه ها و مجلات باید به فكر راه چاره ای باشند تا جذابیت بیشتری برای مخاطبان خود ایجاد كنند، با كسب درآمد بیشتر بیش از گذشته به سمت خصوصی بودن حركت كنند و رفته رفته خود را از كمك های دولتی بی نیاز سازند. این گونه است كه مطبوعات سنتی شاید بتوانند در بازار رسانه ای مدرن و در رقابت تنگاتنگ با رسانه ای جدید دوام بیاورند و مخاطبان خود را حفظ كنند.
تاسف آور است كه بگوییم بر خلاف نكات اشاره شده، برخی روزنامه ها امروز با عملكرد غیرحرفه ای خود بر شكاف میان خود با مخاطبانشان دامن زده اند و ندانسته مخاطبانشان را به دامان منابع خبری رقیب چون شبكه های اجتماعی یا رسانه های بیگانه می رانند. برای بهبود این شرایط در كنار توجه ویژه متولیان به ارایه مجوزِ راه اندازی روزنامه ها، شماری از فعالان حوزه روزنامه نگاری نیز باید در رفتار حرفه ای خود بازنگری كنند و بازتعریفی از شیوه فعالیت خود داشته باشند.
پژوهش**9282**9279