غفلت تاریخی از مدیریت تقاضای آب/سیاست های دولت محور باید تغییر كند

به گزارش روز سه شنبه خبرنگار علمی ایرنا، خانه اندیشمندان علوم انسانی عصر دوشنبه (16 مرداد) میزبان نشست 'آب و رویكردهای نو در آستانه آغاز كار دولت دوازدهم' بود.
در این نشست با حضور كارشناسان مهندسی آب، اساتید جامعه شناسی و ارتباطات عضو انجمن علوم و مهندسی منابع آب در اولین سخنرانی گفت: طرح مسائل كلان آب بدون توجه به فرایند تاریخ تكوین مدیریت آب درست نیست.
عباسقلی جهانی تاریخچه ای از فرایند تاریخی مدیریت آب ارائه داد و افزود: دوره اول فراوانی نسبی آب در ابتدای قرن حاضر با 15 میلیون نفر جمعیت در كشور و دوره دوم مدیریت عرضه و تقاضا توسط دولت است كه تقاضای آب فراوانی یافت و روش های قدیمی دیگر پاسخگوی نیازها نبود.‌
جهانی با تاكید بر اینكه دیگر كشورها نیز این دوره های آبی را پشت سر گذاشته اند تاكید كرد: با تغییر نظام مدیریت آب دولت فعال مایشاء شد و تمام‌ ساختارهای قبلی متكی بر جوامع محلی كنار رفت، شكل جدیدی از مدیریت آب به وجود آمد كه از نظر فناوری و پول‌ متمركز و از بالا به پایین بود.
مدیر كل سابق وزارت نیرو در بخش برنامه ریزی آب غفلت دیگر را آماده نكردن زمینه برای مدیریت تقاضا به جای مدیریت عرضه دانست و ادامه داد: برای دوران گذار از مدیریت عرضه به مدیریت تقاضا اقداماتی باید انجام می دادیم كه هنوز صورت نگرفته است.
وی یادآور شد: باید از سرمایه اجتماعی برای مدیریت تقاضا كمك گرفته، در حكمرانی آب تجدیدنظر كنیم و رویكردهای نو را متكی بر مشاركت همه ذینفعان به كار ببندیم.
این كارشناس حوزه منابع آب یادآور شد: باید در دوره 10 ساله تا 1406 با عزم ملی و سیاسی همه طرف ها از جمله جوامع مدنی، نخبگان، كارشناسان و مردم عادی دوره گذار از مدیریت عرضه آب را به مدیریت تقاضای آب طی كنیم.

***باید همه زیرسیستم های سیستم آبی را در نظر بگیریم
پژوهشگر سیاست گذاری منابع آب نیز در این نشست گفت: اولین گام برای حل مشكل آب ارائه تعریف مشتركی از آب است.
حجت میان آبادی افزود: هر سیستم آبی شامل چهار زیرسیستم است؛ زیرسیستم طبیعی، اقتصادی و دفاعی، سیاسی و هیدروپولیتیكی و سازمانی و اداری كه معمولا در ایران فقط زیرسیستم طبیعی دیده شده است.
وی با بیان اینكه وضعیت منابع آبی هر روز بدتر از دیروز است تاكید كرد: نگاه بخشی و جزئی نگر به مسائل و زیرسیستم طبیعی نادرست است.
دانش آموخته دانشگاه دلفت هلند تصریح كرد: زیرسیستم هیدروپولیتیك مانند علم حقوق آب است كه سه تا پنج هزار سال قدمت دارد.
میان آبادی در ادامه تهدیدهای هیدروپولیتیك را به دو دسته خارجی و داخلی تقسیم كرد و گفت: باید بین ابعاد امنیتی آب و امنیتی كردن آب تفاوت قایل شویم، غفلت از مسائل و ابعاد امنیتی طرح های آب پذیرفته نیست اما نباید موضوع آب را امنیتی كرد.
وی یادآور شد: دیپلماسی آب به معنای مذاكره و گفت و گوی آب نیست و این تنها یكی از ابزارهای دیپلماسی آب است.
میان آبادی بر نگاه جامع و علمی به موضوع هیدروپولیتیك تاكید كرد و افزود: ابزارهای مختلف دیپلماسی علمی در دنیا فراهم شده و به كار می رود ولی ما باید ابزارهای دیپلماتیك خود را در این زمینه بیابیم و با همسایه های مختلف به كار ببریم.
این كارشناس حوزه سیاستگذاری منابع آب در ادامه سه گروه را در زمینه دیپلماسی آب مسئول شناخت و گفت: دولت، دانشگاه ها و مردم در این زمینه دخالت دارند و متاسفانه در هر سه گروه ضعف داریم.
وی اینگونه در پایان نتیجه گیری كرد: كمبود آب در دنیا ثابت شده است ولی به معنای بروز جنگ آبی نیست. آب های مشترك هم باعث اختلاف و هم باعث همكاری در كشورهای گوناگون شده اند.

***مشكل آب محصول جامعه ای است كه لكنت زبان دارد و حكمرانانی كه گوش شنوا ندارند
استاد ارتباطات و رییس انجمن مطالعات فرهنگی نیز در این نشست ابتدا به بیان تاریخچه ای از نشست های رویكرد نو در حوزه آب پرداخت و گفت: انجمن مطالعات جامعه شناسی و مطالعات فرهنگی با همكاری سازمان های مردم نهادی مانند اندیشكده تدبیر آب از چندی قبل نشست های مرتبط با موضوع آب را برگزار كرد و اكنون با وجود تعطیلی دانشگاه ها این نشست را در آستانه آغاز‌ به كار دولت یازدهم قرار دادیم تا دولت با رویكروهای جدیدتری به موضوع بپردازیم.
هادی خانیكی ادامه داد: مشكل آب را فقط مساله دولت یا دست اندركاران اجتماعی نباید بدانیم، درگیركردن جامعه، تبدیل آن به مساله اجتماعی و جلب مشاركت نخبگان بخشی از راهكار است.
وی تصریح كرد: سیاست بر پایه آب یعنی سیاست زندگی و آب منشا زندگی است و این امر در كانون فرهنگ، هنر، جامعه و زندگی وجود دارد.
رئیس انجمن مطالعات فرهنگی بر توزیع مسئولیت در زمینه مدیریت عرضه آب تاكید كرد و گفت: در این توزیع البته دولت بار سنگین تری برعهده دارد.
استادیار گروه علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی تهران افزود: رسانه ها، نهادهای مدنی، راهبرد جدید گفت و‌گو محور آگاهی درست و حساس كردن مردم جامعه به شكل درست از دیگر رویكردهاست.
وی خاطرنشان كرد: تفكر مهندسی قادر به حل مساله آب نیست، برنامه ریزی دولتی از بالا به پایین، تمركزگرایانه و نادیده گرفتن نقش دیگران مهم ترین معضلات در این زمینه است.
نویسنده كتاب 'قدرت، جامعه مدنی و مطبوعات' ادامه داد: نقد اقدامات مجموعه حكومت باید جدی گرفته و حرف های دانشگاه باید شنیده شود؛ البته دانشگاه ها هم مقصر هستند و باید برای گفتن موضوعات تخصصی به میدان بیایند.
خانیكی اینگونه نتیجه گیری كرد: مشكل آب محصول جامعه ای است كه حرف نمی زند یا لكنت زبان دارد و حكمرانانی كه گوش شنوا ندارند.
وی گفت: روش های ضربتی مانند انتقال آب از خلیج فارس یا استحصال آب از منابع جوی و ...راه حل های نقطه به نقطه است كه در سال های گذشته بیشتر به آنها توجه شد؛ به جای توجه بر قاعده گفت وگو و جلب مشاركت مردم.
خانیكی تصریح كرد: جامعه ما در مخاطره است و اگر راهی برای جلب مشاركت نیابد، به سمت نابودی پیش می‌رود. دولت باید به نظرهای خرد و كلان نهادهای مدنی، شبكه های اجتماعی و كمپین ها هم توجه كنند.

*** تفكر مهندسی قادر به حل مساله آب نیست
رییس انجمن جامعه شناسی نیز با انتقاد از بی توجهی به توانایی انجمن های علمی و جامعه مدنی سخن خود را آغاز كرد و گفت: نگرانیم در دولت دوازدهم هم در بر همان پاشنه بچرخد، وضعیت قبلی تداوم یابد و نهادهای مدنی در این مجموعه نادیده گرفته شوند به این دلیل خواستار برگزاری این نشست اكنون شدیم.
محمدامین قانعی راد با تاكید بر اهمیت جامعه و محیط زیست گفت: همه فعالیت های اقتصادی فعلی كشور به سمت آلودگی خاك، آب و هوا پیش می رود.
وی با اشاره به گفته ها مبنی بر مصرف ۹۵ درصد آب در بخش كشاورزی گفت: اقتصاد كشور به دلیل همین انتقادها یه سمت پتروشیمیایی شدن پیش می رود.
نویسنده كتاب 'مشاركت سیاسی و اجتماعی' نخبگان یادآور شد: با انكه بخش كشاورزی منابع آبی زیادی را مصرف می‌كند بخش صنعت به ویژه صنایع پتروشیمی منابع آبی و محیط زیست را به شدت آلوده می‌كنند.
وی ادامه داد: استدلال های ساده نباید ما را به خداحافظی با نخلستان ها و كشاورزی بكشاند.
قانعی راد به منازعات مختلف به دلیل بحران آب اشاره كرد و گفت: این بحران به سوی شكل گیری منازعه جامعه مدنی با دولت، منازعات قومی و بازار و دولت پیش می رود.
قانعی راد یادآور شد: سیاسی شدن مساله آب و پیوند آن با الگوی توسعه و جامعه صنعتی چارچوب پیچیده ای ایجاد و پای گروه های مختلف اجتماعی را در بحران آب باز كرده است.
وی به سرمایه اجتماعی چندگانه تاكید كرد و گفت: این سرمایه دولت را به جامعه مدنی، صنعتگر را به بازرگان، كشاورز را به اقتصاد مدرن پیوند می زند و دولت باید در جهت این پیوندهای پیش برنده در جامعه مدنی گام بردارد.

***عرصه عمل سیاست های دولت محور تنگ شده است
عضو شورای راهبردی اندیشكده تدبیر آب ایران نیز در این نشست به محدود شدن سیاست های دولت محور اشاره كرد و گفت: مكانیزم های محدود كننده برای توزیع آب داریم كه شامل گران تمام شدن تامین آب اضافی است.
انوش نوری اسفندیاری ادامه داد: قیمت تولید آب در سدهای نسل اول 50 ریال برای هر متر مكعب بود و اكنون با افزایش 100 برابری به 5000 ریال رسیده است.
وی یكی دیگر از مكانیزم های محدودكننده را رشد مهارنشده تقاضا برای آب در همه استان های كشور برشمرد و گفت: فشار فقر و نابرابری كه در برابر عمل مقاومت و به محیط زیست را تعرض می كند.
اسفندیاری همچنین محدودشدن گزینه های دولت را از دیگر مكانیزم های محدود كننده برشمرد و گفت: مشكل آب را باید با گفت وگوهای گسترده با نخبگان، كارشناسان حوزه های مختلف، انجمن ها و سازمان های مردم نهاد و مردم عادی با مشاركت رسانه ها پیش ببریم.
علمی**9157**1440
خبرنگار: منصوره شوشتری** انتشار: گلشن
برای اطلاع از اخبار متنوع علمی و فناوری، با كانال علمی ایرنا در تلگرام همراه شوید:
irnaelm@
https://telegram.me