به گزارش گروه تحليل، تفسير و پژوهش هاي خبري ايرنا، روزنامه اعتماد در سالنامه نوروزي به گفت و گو با «مهدي كرباسيان» معاون وزير صنعت معدن و تجارت پرداخته است. كرباسيان بارها در طول گفت و گويش با اعتماد از سايه سنگين نفت بر معدن صحبت كرد تا نشان دهد تا زماني كه اقتصاد نفت ، درآمد كشور را تامين مي كند معدن مجالي براي ارزاندام نخواهد داشت .
در ادامه پرسش و پاسخ ها مي آيد؛
**يكي از سوالات بخش معدني كشور اين است كه چرا با وجود برنامه ريزي هاي كلان در كشور اما بخش معدن نتوانسته است در طي سالهاي گذشته به جايگاه واقعي اش در اقتصاد ايران برسد ؟ اين درحالي است كه ايران داراي ذخائر قابل توجهي معدني است و به نظر مي رسيد با توجه به تفكر حاكم براي جلوگيري از خام فروشي تا كنون گام هاي موثر تري براي تغيير جايگاه معدن در كشور انجام شود ؛ شما بفرماييد بعد از چهار سال حضورتان در بخش معدني كشور دليل عدم توجه به بخش معدن و سهم نداشتن بخش معدني در اقتصاد كشور چيست ؟
*مهم ترين دليلي كه موجب شده تا معدن سهمي از اقتصاد نداشته باشد قرار گرفتن اين بخش زير سايه نفت است . از سال 1331 تا كنون هر روز نقش نفت بر اقتصاد پر رنگ تر شده است . از همان سال هر ميزان كه درامد نفتي كشور افزايش يافت ميزان وابستكي كشور به درامدهاي نفتي نيز بيشتر شد به گونه اي كه بيش از 50 درصد تا حتي 70 درصد اقتصاد كشور بر پايه درامدهاي نفتي برنامه ريزي مي شود . اين امر در حال حاضر نيز وجود دارد و با وجود كاهش قيمت نفت ، افزايش درآمدهاي مالياتي و .... حتي رسيدن درآمدهاي صادرات غير نفتي به بيش از 50 ميليارد دلار اما همچنان سهم نفت در برنامه ريزي هاي اقتصادي بيش از هر بخش ديگري است.
اين سهم گيري نفت در اقتصاد ايران كه به همان سال هاي 1331 -1332 باز مي گردد موجب شده تا همين الان هيچ گاه شاهد سهم گيري ساير بخش هاي اقتصادي از جمله بخش صنعتي يا كشاورزي و .. باشيم . اين روال حتي مورد انتقاد است و بارها عنوان شده است كه بايد با مشخص شدن جايگاه توليد صنعتي، توليد كشاورزي و افزايش درآمدهاي صادراتي سهم نفت را كاهش داد اما اين روال هيچ گاه به خاطر تداوم سايه نفت از بين نرفته است.
از سوي ديگر ، دليلي كه مي توان براي سهم نداشتن معدن در اقتصاد از آن ياد كرد نياز اين بخش معدن و صنايع معدني به ورود سرمايه هاي بخش خصوصي است . در اين سالها بخش خصوصي هم آنطور كه بايد و شايد به بخش معدن روي نياورد كه اين هم دليل خاص خود را دارد .
** منظورتان سرمايه گذاري سنگين بخش معدن است ؟
*بله دقيقا ، بخش معدن و صنايع معدني سرمايه گذاري سنگيني مي خواهد كه اصلا زودبازده نيست . بخش معدني علاوه بر نياز سنگينش به سرمايه گذاري ريسك بالايي را هم متوجه سرمايه گذار خود مي كند . چرا كه زماني كه معدني به بخش خصوصي واگذار شده و وارد بخش اكتشاف مي شود اين ريسك وجود دارد كه مثلا تا 70 درصد معدن شما اقتصادي نباشد و به رگه خوبي از ذخائر معدني نرسد.
در همين حال اين امكان وجود دارد كه به خاطر پراكنده بودن ذخائر معدني و يا برداشت از معدن زمان بازگشت سرمايه وسود دهي سرمايه گذاري معدني هم با تاخير باشد و سرمايه گذار كمتري را به سمت اين بخش جذب كند. اين در حالي است كه در بخش مالي و ساير بخش هاي ديگر كه بهتر است نام انها را ذكر نكنيم بازگشت سرمايه سريع است و در نهايت سرمايه گذار بخش خصوصي بيش از اين كه بخواهد در بخش معدني وارد شود به بخش هاي مي رود كه بازگشت سرمايه و سود سرمايه خوبي دارند.
در همين حال نكته سومي هم براي عدم تمايل به سرمايه گذاري در اين بخش وجود دارد و كه حائز اهميت است . قرار گيري معادن كشور در نقاط محروم كشور است كه اكثر زير ساخت هاي لازم را ندارند .
** منظورتان جاده دسترسي است ؟
* فقط جاده نيست موضوع ريل براي جابه جايي مواد معدني هست و .... البته برخي معادن ما حتي جاده دسترسي هم ندارند چه برسد به اين كه خطوط راه آهن به آنجا برسد. در كنار اين موضوع مشكلات منابع طبيعي و محيط زيستي ، سلايق مديران ملي و استاني و .... هم باعث مي شود تا جذابيت هاي بخش معدني و صنايع معدني پيش روي سرمايه گذار كم رنگ شود و بعضا از بين برود . اين عوامل حتي موجب پشيماني سرمايه گذار از سرمايه گذاري هم شده است .
** يعني مي گويد كارنامه بخش معدني كشور با اين نارسايي ها موفق نبوده است ؟
*اتفاقا بايد بگويم حداقل در چهار سال گذشته كه در سازمان ايميدرو هستم مجموع عملكرد و كارنامه بخش معدن و صنايع معدني دولت در مقايسه با ساير بخش هاي كشور كارنامه قابل قبول تري بوده است . نمي گويم بهترين بوده ايم كه قطعا نواقص و كاستي هايي داشته ايم اما توانستيم در طي اين مدت گام هاي خوبي را براي بخش معدن و صنايع معدني برداريم كه آمارهاي عملكرديمان گواه اين ادعاست .
براي مثال افتتاح پروژه هاي نيمه تمامي كه در سالهاي گذشته به دلايل مختلف از جمله نبود منابع مالي و كمبود نقدينگي درگير خاك خوري شده بودند، از جمله موفقيت هايي است كه نمي توان از كنار آن به راحتي گذشت كه موجب شده تا زنجيره توليد كامل شده و جلوگيري از خام فروشي سريعتر شود . براي مثال صادرات فولاد از يك ميليون تن به 8 ميليون تن رسيده است كه قابل توجه است . يا برخي صنايع معدني كه تا كنون جايگاهي در ليست صادراتي كشور نداشتند و حتي تا دو سال گذشته وارد كننده بوديم در حال حاضر صادركننده هستيم . صنايع معدني همچون آهن اسفنجي و كنستانتره .
همچنين در حوزه مس صادرات را به ميزان قابل توجهي افزايش داديم .اين صادرات در كنار توجه بيشتر بخش اكتشاف روي داد كه نمي توان از كنار آن نيز به سادگي گذشت در اين مدت اكتشاف دو هزار و 500 پهنه معدني جديد را در دستور كار قرار داديم كه با توجه به زمان بر بودن فعاليت هاي اكتشافي در حال حاضر 400 محدوده معدني اميدبخش داريم كه پيش بيني مي كنيم در سال 97 با تكميل شدن فعاليت هاي اكتشافي انجام شده به حجم ذخائر كشور افزوده شود .
در سال 96 هم در بخش اكتشاف به موفقيت هاي قابل توجهي دست يافتيم براي مثال 500 ميليونتن سنگ اهن جديد و 540 ميليون تن ذغال سنگ جديد و البته 42 ميليون تن هم طلاي جديد كشف شد كه در مجموع به كل ذخائر معدني كشور 50 ميليارد دلار اضافه شد . اما باز هم تاكيد مي كنم كه براي تداوم اين روال و البته تحول بخشي در بخش معدن و صنايع معدني بايد سرمايه گذاري وسيع و سريعي نيازمند هستيم .
**براي بهبود اين روال در سال 97 درخواست هاي بودجه اي هم داشتيد ؟
براي بودجه 97 پيشنهاداتي را توسط وزير به سازمان مديريت و برنامه ريزي ، دولت و مجلس ارائه كرديم و پيگيري هاي زيادي هم انجام داديم حتي كميسيون هاي تخصصي نيز به ژيشنهادات راائه شده آري گفتند اما در نهايت در صحن مجلس اين پيشنهادات راي نياورد.
**چه پيشنهاداتي بودند ؟
يكي بحش افزايش سرمايه صندوق بيمه معدن بود كه پيشنهاد داديم اين سرمايه از رقم 100 ميليارد تومان فعلي به چند برابر افزايش يابد و حداقل به 500 تا 600 ميليون تومان برسد كه اين افزايش مي توانست منجر به تحول زيادي در فعاليت هاي معدني كشور شود.
**اين پيشنهاد را در سال 95 هم ارائه كرده بوديد ؟
*بله متاسفانه در ان زمان هم با همه پيگيري ها اين امر انجام نشد و موافقت هاي لازم اخذ نشد .
** در آن زمان در خصوص طلب هايتان از دولت نيز پيشنهاداتي داشتيد؟
* بله امسال نيز در راستاي همان پيشنهادات ، اعلام كرديم كه با توجه به طلب 5 هزار ميليارد توماني كه در راستاي فروش اموال ايميدرو توسط دولت در خزانه است ، دولت ضمانت نامه براي ايتفاده از سرمايه هاي خارجي و داخلي در پروژه هاي معدني را صادر كند.
البته در اين بدهي اموال رد ديون شده را در نظر نگرفتيم . با اين حال اين پيشنهاد از سوي مجلس تصويب نشد .
**يعني مجلس هيچ بند حمايتي از بخش معدن ندارد؟
*البته يك بندي تصويب شد كه اميدواريم از آن به خوبي استفاده شود و طبق آن سازمان هاي توسعه اي همچون ايميدرو و پتروشيمي ها مي توانند در صورت مشاركت تا سقف ٤٩درصد با بخش خصوصي از صند وق توسعه ملي وام بگيرند.
اين بند پيش از اين نيز مطرح شده بود اما تصويب نشد و حالا اميدواريم با ابلاغ آن شاهد رونق بيشتر در بخش معدني كشور باشيم.
**باز به سوال اول باز مي گردم، اگر قصد دفاع از عملكرد نداشته باشيم صحبت هاي شما نشان مي دهد كه توجه به بخش معدني كشور وجود ندارد ، معدن حتي سهم اش در GDP را نيز به دست نياورده است؟
* در حال حاضر GDPبخش معدن در ايران بين ٥تا٦درصد است كه عدد مناسبي نيست و كشورهايي نظير ايران بايد بخش معدن تا ١٦درصد در GDPسهم داشته باشند كه البتع اين سهم تنها به بخش معدني باز نمي گردد و صنايع معدني را نيز شامل مي شود.
**چرا اين سهم تا كنون محقق نشده است؟
*همانطور كه گفتم مهمترين دليل همان سايه نفت و سياست بر اقتصاد در عدم سهم گيري بخش معدني در اقتصاد موثر بوده است.
**در سالهاي گذشته و حتي در روزهايي كه بخاطر تحريم ها قيمت نفت كاهش يافت و حتي اجازه فروش نفت نداشتيم هم باز بخش معدني نتوانست سهمي از اقتصاد داشته باشد ؛ با شرايط فعلي و احتمالات موجود حتي اگر زماني كه كاهش قيمت نفت توليد را غير اقتصادي كند فكر مي كنيد بازهم معدن مغفول بماند
*در شرايط فعلي سوال جدي كه به اقتصاد وارد است همين وابستگي به درآمدهاي نفتي است . با توجه به اين كه ميزان منابع نفتي كشور محدود است و از همين درامدهاي نفتي نيز بايد براي سرمايه گذاري هزينه شود در صورتي كه دولت همه منابع درآمد نفتي اش را بايد براي تامين هزينه هاي جاري و زيرساختي صرف كند. در نتيجه پولي براي سرمايه گذاري در بخش هايي همچون معدن و صنايع معدني باقي نمي ماند .
در همين حال سيستم بانكي نيز قوي و پويا نيست تا بتواند سرمايه لازم براي بخش معدني و صنايع معدني را تامين كند.
در دنيا بانكها وابسته به منابع داخلي نيستند و به منابع بين المللي وصل هستند اما هنوز بانكها و بيمه هاي ما بعد از تحريم به منابع خارجي وصل نيستند ، ختي در زمات تحريم ها با خروج بانكها و بيمه هاي خارجي منابعمان محدودتر هم شد بايد بپذيريم كه كشور نيازمند سرمايه گذاري خارجي است و هيچ راهي براي سرعت بخشيدن به اجراي پروژه هاي معدني جز استفاده از سرمايه هاي خارجي و داخلي نداريم
در داخل منابع لازم براي سرمايه گذاري در بخش معدني و صنايع معدني كافي نيست. براي مثال براي رسيدن به اهداف برنامه ششم در صنايع معدني به ٥٠ميليارد دلار سرمايه گذاري نيازداريم كه اين رقم براي كل طرح هاي توسعه اي كشور بيش از چند صد ميليارد دلار مي رسد به اين جهت اگر نتوانيم سياست خارجي و سياست تعاملي مان با كشورهاي كه منابع مالي دارند را اصلاح كنيم سرمايه گذاري براي كشور انجام نمي شود و با سرمايه هاي محدود هم در بخش معدن و صنايع معدني كه ارزبري وسرمايه زيادي نياز دارند نمي توان تحول جدي انجام داد.
هر چند كه با همين شرايط توانسته ايم كارخانه هاي را افتتاح و معادن را به بهره برداري برسانيم اما با هدفمان فاصله زيادي داريم.
در حال حاضر بايد به ايجاد و تكميل زير ساخت هاي لازم ديگر هم توجه شود تا زنجيره فعاليت هاي اقتصادي كامل شود براي مثال مشكل ما در زنجيره فولاد آماده نبودن زيرساختهاي ريل است . ما سرمايه گذاري زيادي براي كارخانه هاي فولاد انجام داده ايم اما تا بخش حمل و نقلي كامل نشود امكان جابه جايي بار نيست و جابه جايي با جاده هم قيمت تمام شده را افزايش مي دهد و محصول نهايي را غير قابل رقابت با كل دنيا مي كند.
در نتيجه اگر چه مشكلات بخش معدن و صنايع معدني همانند همه بخش هاي كشور است اما بازهم با همين شرايط به طور نسبي نه مطلق در چهار سال گذشته در حوزه ايميدرو و واحدهاي بزرگ در حوزه فولا مس طلا و ... خوشبختانه اتفاق هاي خوبي افتاده است.
به گونه اي كه رسيدن به صادرات ٨ميليون تن 8 فولاد ، رشد ٨٩ درصدي كنتسانتره و افزايش توليد ١٢٠درصدي گندله ، افزايش ٤٧درصدي توليد فولاد ، رشد توليد ٣٦درصدي در مس نشان دهنده اين است كه تحولات ايجاد شده ولي از هدف عالي كه در اقتصاد مقاومتي مدنظر است و قرار طبق نقشه راه 1404 قدرت برتر اقتصاد باشيم فاصله داريم .
**يعني به اهداف ١٤٠٤نمي رسيم ؟
* نمي شود گفت نمي رسيم فعاليت هاي خوبي براي اهداف ١٤٠٤انجام شده و تلاش ميكنيم تا طبق برنامه ريزي ها به همه برنامه ها برسيم .
**سالهاي گذشته بعد ازبرجام اميدوارانه تر در مورد سرمايه گذاري صحبت مي كرديد اما حالا كمي متفاوت تر شده ايد و كمي نا اميد هستيد؟
*اين يك واقعيت است كه پس از برجام موفقيت هاي خوبي در بخش معدن و فعاليت هاي معدني روي داد و آن هم ارتباط با شركتها و كسورهاي خارجي مطرح در بخش معدن و صنايع معدني بود ، در اين مدت توانستيم تكنولوژي هاي جديد را وارد كشور كنيم در اين مدت توانستيم يكي از بهترين شركت هاي مشاور بين المللي در حوزه تيتانيوم را كه نمي توانستيم تا كنون بخاطر تحريم ها از مشاوره آنها استفاده كنيم با آنها قرارداد بستيم. همچنين توانستيم با طي قراردادي با پيمانكار ايراني -استراليايي -اروپايي طرحي كه 25 سال بودخوابيده بود فعاليت نداشت را فعال كنيم .در حوزه هاي ديگر هم اين دست اتفاق ها افتاده است. در حوزه مس با انعقاد قرارداد بين المللي توانستيم در حوزه صادرات فعال شويم .
همچنين در بخش اكتشاف نيز بهترين شركتهاي بين المللي را به كشور آورديم و از تجارب آنها استفاده كرديم .در حوزه سرمايه گذاري هم استقبال خوبي شده و در سال نخست پسابرجامي هر هفته ملاقات هاي زيادي با سرمايه گذاران بخش خصوصي داخلي و حارجي داشتيم اما حالا بايد بپذيريم كه توطئه هاي اين روزها و فشارهاي بين المللي عليه ايران
موجب شده تا شركتهاي بزرگ كه بعضا يا سهامشان در بورس امريكاست و يا در آمريكا شركت دارند نگران حضور در ايران هستند . مخصوصا محدوديت هايي كه بعد از قوانيني كه محدوديت هاي را براي سفر به ايران گذاشت موجب شد تا مديران ارشد كمتر به ايران سفر كنند . به اين جهت اميدواريم كه با تلاش هاي وزارت خارجه و افزايش تعاملات خارجي و حمايت دولت مجددا شاهد حضور سرمايه گذاران خارجي باشيم .
** با همين رويكرد به سمت تدوين قراردادهاي جديد معدني توسط تيم تدوين كننده قراردادهاي نفتي رفتيد تا جذابيت هاي قراردادهاي معدني را افزايش دهيد؟
* خير، در حوزه معدن براي جداب شدن قراردادها محدوديتي وجود ندارد و در عين حال قراردادهاي معدني همچون ساير قراردادهاي اقتصادي نيستند كه چارچوب خاصي داشته باشند . ما سعي مي كنيم طبق توافق دو طرف بهترين قرارداد را منعقد كنيم . براي مثال در رابطه آلومينيوم جاجرم براي بليت قراردادي با روش Ipcf منعقد كرديم و براي تامين مالي هم يك شركت خارجي اعلام آمادگي كرد و در حال انعقاد قرارداد هستيم تا بعد از اين خط توليد شمش تا بليت الومينيوم كامل خواهد شد.
** يعني تمايلي هم براي تدوين قراردادهاي جديد و چارچوب دار نداريد؟
*اين يك واقعيت است كه بايد بپذيريم نيازمند كار وسيع تري هستيم. در حال حاضر در حال الگوبرداري از كشورهاي خارجي مثل شيلي هستيم كه در بخش جذب سرمايه گذاري در معادن بسيار موفق بودند در دنيا البته به جز چين بقيه كشورها حتي انگليس و آلمان بر پايه سرمايه گذاري خارجي طرح هاي خود را توسعه مي دهند.
در حال حاضر با توجه به رتبه ايران در فساد اداري و تسهيل روابط كسب و كار شرايط سرمايه گذاري در ايران را داراي ريسك كرده است. از سويي بايد بپذيريم كه بايد فساد را در كشور كم كنيم در حال حاضر كه اسم برخي افراد بعنوان مفسد اقتصادي بر سر زبانها افتاده در صورتي كه مقررات سخت و پيچيده خود عامل فساد هستند و اگر كسي بخواهد در كسب و كار موفق شود بايد به پارتي وصل شود اين ها فساد است ، فساد اين است كه فشار بر مدير ان وارد شود تا آشنايان را منصوب كنند . اينها فساداست برخي از اين فسادها از فسادهاي كشف شده بزرگتر هستند.
**براي جذب سرمايه گذاري خارجي و داخلي چه مشوق هايي را در نظر گرفتيد؟
* در قراردادهاي جديد و در نقش راه پيش بيني شده اي كه براي چهار سال توسط مديريت برنامه ريز ي و با مشورت صاحبنظران در 85 بند تهيه شده است سعي كرده ايم راه كارهاي براي مشوق هاي براي سرمايه گذار بدهيم كه ما از قانون في پا براي جذب سرمايه گذار خارجي استفاده كردي ولي به نظر مي رسد بايد جو سياسي كشور و تعامل بيشتر با كشورهاي ديگر فعال شود .
** پس همچنان معتقديد كه معدن نيازي به تيپ خاص قراردادي نيست؟
در بخش قراردادهاي معدني تيپ خاص قراردادي نداريم. در كشور نفت و خانه معدن قراردادهاي را تدوين كردند در ايميدرو هم كارگروهي براي تدوين قراردادهاي جديد ايجاد شده است ولي چون علاقمند به جذب سرمايه گذاري خارجي هستيم مورد به مورد با طرف مقابل مذاكره مي كنيم و در چارچوب قانون به توافق مي رسيم
**اصلا چرا به سراغ تدوين قرارداد هاي جديد رفتيد؟
درمطالعه اي كه از كشورهاي موفق داشتيم متوجه شديم يكي از موفقيت هاي اين كشورها در جذب سرمايه گذار خارجي مشوق هايي بود كه براي جذب سرمايه گذار اعمال مي شد براي مثال برخي كشورها براي سرمايه گذار خارجي حقوق دولتي را براي مدت 10 سال ثابت نگه مي دارند ، يا شرايط صادرات را تعيين مي كنند
به همين جهت شروع به مطالعه كرديم تا مشكلات ما در تدوين قراردادها را ليست كنيم تا الگوي واحدي براي انعقاد قراردادهاي بهتر تدوين كنيم. البته چون ماده معدني وشرايط معدني متفاوت است نمي توان براي همه قراردادهاي معدني يك الگوي خاص را در نظر گرفت
شخصا اعتقاد دارم كه وقتي مي خواهيم مردم را براي ورود به بخش معدن ترغيب كنيم بايستي اجازه دهيم به مردم حركت كنند و بروند ما خودمان به عنوان سازمان توسعه اي معتقديم هر گونه عوارض و حتي حقوق دولتي بايد براي مدتي كاهش يابد تا در حوزه معدن جذابيت ايجاد شود تا سرمايه گذار به اين بخش وارد شود .
سرمايه گذار مي تواند وارد همه بخش ها شود ولي با توجه به ريسك پذيري بخش معدن و سودآوري با تاخير آن ؛ بايد براي جذب سرمايه گذار جذاب كنيم . چرا كه جذب سرمايه گذار داراي ارزش افزوده بالايي دارد .
در اقتصاد معدن محدوديت ايجاد كردن در اين حوزه پولهاي معدن و سرمايه گذاري را به بخش هاي ديگر مي برد و موجب مي شود كه محدوديت هايي را كه پيشتر اعلام شد باعث مهجور شدن بخش معدن شود.
ما به عنوان سازمان توسعه اي كه حامي بخش معدن هستيم معتقديم بستن عوارض و محدوديت ايجاد كردن باعث مي شود همين رونقي كه كم كم ايجاد شده نيز از بين برود .
**چه اولويت هاي براي سال ٩٧ در نظر گرفته ايد؟
در نظر داريم تا در حوزه اكتشاف محدوده هاي اميدبخش را به مرحله اي برسانيم كه به بخش خصوصي واگذار كرده و به بهره برداري برسانيم. بتوانيم تمام طرح هاي نيمه تمام مثل هفت طرح فرلادي را تمام كنيم .
همچنين دو طرح آهن اسنفنجي را در سال آينده به بهره برداري خواهيم رساند. سعي داريم براي طرح هاي نيمه تمام بخش مس با جذب مشاركت به نتيجه برسانيم.
خط آب بندرعباس به گل گهر ، مس سرچشمه و چادرملو را حمايت خواهيم كرد تا سريعتر فعال شوند. در كنار اينها در بخش اموزش، نوسازي ماشين هاي معدني، ايمني هم فعاليت هاي خوبي را در نظر گرفته ايم.
**يكي از معضلات بخش هاي اقتصادي پروژه هاي فرمايشي است كه موجب شده تا بخشي از منابع اعتباري به سمت آنها پيش برود و روال فعاليت ساير پروژه ها را كند ، كند ؛در بخش معدن چند پروژه فرمايشي داريد؟
*پروژه فرمايشي نداريم
پژوهشم**458**1601
ايرنا پژوهش، كانالي براي انعكاس تازه ترين تحليل ها، گزارش ها و پژوهش هاي خبري ايران وجهان، با ما https://t.me/Irnaresearchهمراه شويد.
تهران- ايرنا- چند سالي است كه به واسطه كاهش قيمت نفت در دنيا، بخش معدن به عنوان دومين منبع درآمدي دولت مورد توجه قرار گرفته است. مهم ترين دليلي كه موجب شده تا معدن سهمي از اقتصاد نداشته باشد قرار گرفتن اين بخش زير سايه نفت است.