بررسي بحران هاي كارون در همايش 'آب، حيات زمين'/ آيا پرآب‌ترين رود كشور تا 20 سال ديگر خشك مي شود؟

به گزارش ايرنا 'روز زمين' روزي براي افزايش آگاهي و قدرداني نسبت به محيط زيست كره زمين است. اين روز در بيشتر كشورها 22 آوريل (دوم ارديبهشت) در فصل بهار برگزار مي شود.
تعدادي از فعالان محيط زيست در خوزستان پنجشنبه با برگزاري همايش 'آب، حيات زمين' در دانشگاه شهيد چمران اهواز، به استقبال 'روز زمين' رفتند.
اين همايش توسط انجمن محيط زيست و منابع طبيعي خوزستان، با حضور برخي اساتيد برجسته كشور در حوزه آب، برپا شد. به دليل نگراني و دغدغه خوزستاني ها، نسبت به سرنوشت رودخانه كارون، اين شريان حيات بخش، موضوع اصلي سخنراني ها بود.
عضو هيات علمي دانشگاه خليج فارس بوشهر در اين همايش نسبت به شرايط بحراني رودخانه كارون هشدار داد و گفت: در صورت تداوم شرايط فعلي اين رودخانه تا 20 سال ديگر خشك مي شود.
پرويز باورصاد با بيان اينكه براي رودخانه هاي كشور هيچگونه قانوني نداريم افزود: در دنيا هر كدام از رودخانه ها قانون جامع و مختص به خود را دارد.
وي عامل ديگر مشكلات رودخانه هاي كشور را واگذاري حفاظت از آنها به وزارت نيرو دانست و گفت: وزارت نيرو، بهره بردار رودخانه هاست به همين دليل مرجع صلاحيت داري براي حفاظت از آنها نيست و سوابق نشان داده كه هر طور مي خواهد با رودها رفتار مي كند.
باورصاد راهكار نجات رودخانه هاي كشور را تغيير استراتژي سدسازي، طرح هاي انتقال آب و كشاورزي در كشور و اين امر را نيازمند شجاعت دانست و افزود: وزارت نيرو بايد براي توليد برق به استفاده از خورشيد و گاز رو بياورد.
وي همچنين با انتقاد از اجراي طرح هاي انتقال آب از سرشاخه هاي كارون تصريح كرد: اجراي طرح هاي انتقال آب كارون به دليل جلوگيري از هدرروي و ريختن آب اضافه به دريا، يك باور غلط است كه بايد تغيير كند.
باورصاد تاكيد كرد: طرح هاي انتقال آب بر اساس آمار اشتباه از آبدهي رودخانه كارون (28 ميليارد مترمكعب) براي برداشت 2.2 ميليارد مترمكعب برنامه ريزي شده است.
وي توسعه طرح هاي صنعتي در اصفهان را دليل خشكي زاينده رود عنوان كرد و افزود: صنعتي سازي در كوير و در استان هاي اصفهان و كرمان و يزد اعم از ساخت كارخانه هاي فولاد و پالايشگاه و ده ها طرح ديگر عامل افت سفره هاي زيرزميني و خشك شدن زاينده رود است.
اين استاد دانشكده علوم و فنون دريايي اظهار كرد: خوزستان، نه به دليل نفت بلكه به دليل داشتن رودخانه هاي قابل كشتيراني و به هم پيوسته، هواي گرم نيروي انساني با تجربه و متحد در سال 1836 مورد توجه انگليسي ها قرار گرفت و همين مساله باعث شد اولين شركت كشتيراني را در منطقه خزعليه اهواز (اهواز قديم) تاسيس كنند، البته 50 سال طول كشيد تا انگليسي ها با تحفه هاي خود شاه ايران را قانع كنند كه حق كشتيراني در كارون را به آنها ببخشد.
وي افزود: ايران بيش از هر كشوري عليه منابع طبيعي خود كاركرده كه نمونه بارز آن تعطيل كردن بنادر اهواز و شوشتر و تعطيل كردن تجارت و كشتيراني در اين بنادر بوده است.
باورصاد تاكيد كرد: با وجودي كه هنوز هيچ كتابي درباره رودخانه هاي خوزستان نداريم اما انگليسي ها بيش از 100 سال پيش كتابي به نام 'رودخانه كارون' را نوشته اند و بر اساس مطالعات آنها كه مكاتبات و مستندات آن موجود است، خوزستان توان تامين غذا براي 500 ميليون نفر را دارد.
وي با بيان اينكه ويژگي هاي اصلي رودخانه هاي خوزستان، اكنون به فراموشي سپرده شده، اظهار كرد: خوزستان در سال هاي گذشته مملو از نخلستان و جنگل هاي كنار و سدر و بلوط بود كه بخش زيادي از آنها را انگليسي ها براي مصارف سوخت از بين بردند.
باورصاد اضافه كرد: تصاوير باقيمانده از زمان ساخت پل هلالي (پل سفيد) نشان مي دهد كه حدفاصل اين پل و پل سياه هيچ جزيره اي وجود نداشته اما اكنون دو دهانه پل سفيد كاملا گل گرفته و مسدود است.
وي با انتقاد از سدسازي بي رويه در كشور به ويژه بر روي رودخانه كارون تاكيد كرد: آمريكايي ها كه 100 سال پيش سدسازي مي كردند، از 30 سال پيش به اشتباه خود پي برده و طرفدار جريان آزاد رودخانه ها شده اند.
باورصاد با بيان اينكه حيات خوزستان به رودخانه هايش وابسته است تاكيد كرد: خوزستان بيش از 30 درصد توليد ناخالص ملي كشور را دارد، از نظر نفت و اقتصاد نفت با بيش از 80 درصد مقام نخست كشور را دارد و قطب صنعت و كشاورزي است به همين دليل است كه اگر اين استان در اثر خشكي رودخانه هايش بميرد، ايران نيز خواهد مرد.
به گفته وي، بر اساس اسناد مكتوب باقيمانده از زمان قاجار، انگليسي ها معتقد بوده اند كه در صورت از بين بردن اتحاد مردم عرب و بختياري و فارس مي توانند در خوزستان كار كنند.

*بحران آب؛ ريشه ريزگرد
امام جمعه موقت اهواز، در ادامه اين همايش، ريشه اصلي بحران آب و محيط زيست و ريزگردها در خوزستان را ناشي از اجراي طرح هاي انتقال آب از سرشاخه رودخانه هاي اين استان دانست و گفت: براي تحقق طرح كشاورزي رهبري در خوزستان، بايد از اجراي طرح هاي انتقال آب جلوگيري شود.
آيت الله محسن حيدري محيط زيست خوزستان را بحراني توصيف كرد و افزود: گرد و غبار نماد بارز بر هم ريختن اكوسيستم و تخريب محيط زيست اين استان است كه تمام امور اعم از آموزش و پرورش، صنعت، كشاورزي و سلامت مردم را تحت تاثير قرار داده است.
وي همچنين نسبت به تبعات تخريب محيط زيست اين استان هشدار داد و تصريح كرد: مشكلات زيادي نيز در پشت پرده هستند و هنوز رخ نكرده اند بنابراين مسئولان خوزستان و كشور نبايد اين بحران ها را حاشيه اي تلقي كنند.
حيدري تاكيد كرد: اين مشكلات به خوزستان محدود نمي شود و اگر مشكلات اين استان حل نشود، آثار خطرناك آن دامن همه كشور را مي گيرد.
وي با بيان اينكه طرح هاي انتقال آب محدود به يك دولت نبوده و از 70 سال پيش آغاز شده ، گفت: وجود آب مازاد در خوزستان و هدر رفتن آن به دليل ريختن آن به دريا، توجيه موافقان طرح هاي انتقال آب بوده است اين در حاليست كه به اعتقاد ما نوعي سوءفهم و نگرش بخشي و منطقه اي در اين استدلال وجود دارد زيرا خوزستان جلگه اي حاصلخيز و ويژه است كه در صورت بالفعل شدن استعدادهايش مي تواند همه نيازهاي كشور به غذا را تامين كند.
عضو مجلس خبرگان با اشاره به طرح 550 هزار هكتاري كشاورزي خوزستان و ايلام موسوم به طرح مقام معظم رهبري اظهار كرد: در صورت تحقق اين طرح، خوزستان مي تواند نيمي از غذاي مورد نياز كشور را تضمين كند، اين در حاليست كه استان 2 ميليون هكتار زمين حاصلخيز دارد و طرح در يك چهارم اراضي كشاورزي استان اجرا مي شود.
وي به ديدار اخير اعضاي مجلس خبرگان با رهبري نيز اشاره كرد و افزود: در اين ديدار مشكلات خوزستان را مطرح كرده و ايشان فرمودند نظرم اين است كه 2 ميليون هكتار زمين كشاورزي بايد در خوزستان آباد شود، نه 500 هزار هكتار.
حيدري شرط عملي شدن دستور رهبري را جلوگيري از طرح هاي انتقال آب عنوان كرد و گفت: خوزستان نه تنها با نفت خود بلكه با محصولات كشاورزي خود كشور را سرپا نگهداشته است اما مركزنشيناني كه در دولت ها نفوذ دارند، از موقعيت خود سوءاستفاده كرده و نظرشان را به كشور تحميل كرده و اين سرمايه ملي را باطل مي كنند.
وي رويكرد طرح هاي انتقال آب را غيرعادلانه و چپاولگرانه توصيف كرد و افزود: انتقال آب از رودخانه هاي خوزستان، اگر نگوئيم خيانت است اما به طور يقين يك خطاي استراتژيك است.

*آب كارون براي كشاورزي و فضاي سبز در كوير
امام جمعه موقت اهواز با بيان اينكه شوراي عالي آب انتقال آب براي مصارف غيرشرب را ممنوع كرده است افزود: در حالي كه نياز شرب استان هاي مركزي حدود 300 ميليون مترمكعب است، اكنون بيش از يك ميليارد مترمكعب آب از سرشاخه هاي كارون منتقل مي شود كه به مصرف صنعت، كشاورزي و حتي فضاي سبز مي رسد و در صورت اجراي طرح هاي جديد حدود 2.8 ميليارد مترمكعب منتقل مي شود.
وي خواستار ورود قوه قضائيه براي بررسي طرح هاي انتقال آب از سرشاخه هاي كارون شد و افزود: سازمان بازرسي كل كشور و مركز تحقيقات مجلس شوراي اسلامي، پيش از اين مخالفت خود را با طرح هاي انتقال آب اعلام كرده و سازمان حفاظت محيط زيست نيز تاكنون هيچ مجوزي به اين طرح ها نداده است.
حيدري با بيان اينكه انتقال آب عامل هجوم ريزگردها به استان است، اظهار كرد: بر اساس مطالعات سازمان زمين شناسي، كانون هاي داخلي ريزگرد در خوزستان در حدود 600 هزار هكتار هستند كه 54 درصد از آنها مراتعي هستند كه به دليل بي آبي خشك شده اند و مابقي نيز زمين هاي كشاورزي و تالاب هاي خشك شده هستند، اين در حاليست كه به جاي بازگرداندن آب به كانون هاي گرد و غبار، طرح نهالكاري اجرا كرده اند.
وي با انتقاد از وزارت جهاد كشاورزي، هديه دولت به مردم خوزستان براي مقابله با پيامدهاي ريزگردهارا ناكافي توصيف كرد و گفت: به مقام معظم رهبري عرض كردم كه تفقد شما مايه دلگرمي مردم خوزستان است اما طرح نهالكاري در كانون هاي ريزگرد يك راه انحرافي است و زيرا قرار است حدود 40 هزار هكتار در مدت پنج سال نهالكاري شود كه در مقابل وسعت كانون ها بسيار ناچيز است.
حيدري همچنين درباره ادامه گزارش خود به مقام معظم رهبري تصريح كرد: به ايشان عرض كردم كه طرح هاي انتقال آب نه تنها ريزگرد را به خوزستان آورده بلكه عاملي براي تعطيلي طرح كشاورزي 550 هزار هكتاري خواهد بود و ايشان از اين مساله و از اقدامات وزارت نيرو اظهار بي اطلاعي كرد.
وي افزود: به دليل افشاگري نسبت به طرح هاي انتقال آب، چيت چيان وزير نيرو در يك تماس تلفني 45 دقيقه اي اظهار گله مندي كرد؛ البته به از تبعات فاجعه آميز اين طرح ها اذعان كرد اما تاييد كرد كه به دليل فشارهاي سياسي ساير استان ها قرار است چهار سد روي رودخانه كرخه ساخته شود.
نماينده خوزستان در مجلس خبرگان تصريح كرد: طرح هاي سدسازي و انتقال آب به جز فقر و بيكاري و حاشيه نشيني و نابودي كشاورزي و خشكيدن تالاب ها ثمره اي نخواهد داشت؛ به عبارت ديگر ما با يك جامعه ناراضي مواجه خواهيم بود كه اين مساله زمينه را براي هر گونه سوء استفاده دشمن فراهم مي كند و در واقع نوعي سربازگيري براي دشمنان است.
وي افزود: اين چه سياستي است كه براي آباد كردن يك منطقه، يك منطقه ديگر را نابود مي كنيد اگر چه ما نااميد نيستيم و معتقد به شفاف سازي و روشنگري و همراهي و اتحاد مردم و نخبگان و مسئولان و نمايندگان هستيم.

*آب هست، ولي كم است
پروفسور ابوطالب مهندس نويسنده كتاب منابع آب ايران نيز در اين همايش با تاكيد بر افزايش تحقيقات در حوزه آب گفت: در زمينه مصرف آب اعم از بخش هاي شرب، صنعت كشاورزي تحقيقات اندكي صورت گرفته است به همين دليل است كه با كمبود آب مواجه هستيم.
وي همچنين با بيان اينكه جلوگيري از اتلاف آب نياز به مطالعه و تحقيقات بيشتري دارد افزود: هم اكنون بيش از 50 درصد آب به دليل مصرف نادرست تلف مي شود.
اين متخصص آب ممنوعيت استفاده از آب هاي زيرزميني كه آمار ورود و خروج آنها اختلاف دارد را نيز مستلزم توجه دانست و اظهار كرد: برداشت بي رويه از منابع آب زيرزميني خطر بزرگي است كه به سمت نشست زمين ها و تلخ و شور شدن آب هاي زيرزميني رسيده است.
مهندس با بيان اينكه بناي حيات زمين را با آب بنا نهاده اند، گفت: اعتقاد راسخ دارم كه آفرينش بر اساس حساب دقيق بوده، بنابراين ميزان آب در دنيا، اگر چه كم، اما به اندازه است و اگر بشر آن را به درستي مصرف كند با مشكلي مواجه نمي شود.

*تخليه شورابه به جلگه حاصلخيز
بنيانگذار قطب آب كشور نيز در ارتباط تلفني با اين همايش، خواستار تغيير الگوي كشت و تعيين تكليف سد گتوند در خوزستان شد.
پروفسور حسين صدقي اظهار كرد: خوزستان جلگه اي است كه از رسوب چند رودخانه به وجود آمده و از بهترين عرصه هاي طبيعي و جغرافيايي در ايران و جهان از لحاظ منابع آب و خاك حاصلخيز و اقليم به شمار مي رود.
وي با انتقاد از اجراي طرح كشت و صنعت نيشكر در خوزستان گفت: طرح هاي عمراني بزرگ در خوزستان محدود به نيشكر نبود و با اجراي اين طرح ها گويي جنگ ديگري در اين استان در همان مناطق مرزي رخ داد، زيرا نشانه هاي تبعات منفي زيست محيطي از آبادان و خرمشهر مشاهده شد.
مديرگروه تخصصي علوم ومهندسي آب دانشكده كشاورزي و منابع طبيعي تاكيد كرد: در طول اجراي برنامه ها به يك اصل مسلم توجه نشد و آن اينكه خوزستان با اين مواهب هميشه نسبت به شوري حساس اما در معرض آن قرار گرفته است و طرح هايي كه اجرا شده اند خاك و آب را شور كرده اند.
وي تصريح كرد: به بهانه آبشويي زمين هاي نيشكر، پساب شور اول به رودخانه وبعد به تالاب شادگان تخليه شد كه باعث شد زمين هاي مرغوب نيز شور شود.
صدقي با تاكيد بر تغيير الگوي كشت در خوزستان گفت: طرح هاي كشاورزي كه آب را به فاضلاب تبديل كرده و به خطر مي اندازند بايد حذف شوند.
پدر علم هيدرولوژي نوين آب كشور همچنين با انتقاد از اجراي سد گتوند اظهار كرد: اين سد آب شيرين كارون را شور كرده و مانند يك بمب در بالاي سر خوزستان است.
وي تاكيد كرد: طرح انحراف آب از سد گتوند (by pass) نيز اگر چه گرانقيمت است اما براي نجات آب شيرين رودخانه كارون بايد به اجرا درآيد.
صدقي تاكيد كرد: اگر اين جنگ با طبيعت ادامه پيدا كند، لطمات انساني زيادي به بار مي آورد كه نمونه آن تنگي نفس مردم خوزستان در زمان بارندگي در سال هاي اخير بوده است.
صدقي تصريح كرد: با به خطر افتادن ايمني شهروندان، امنيت منطقه و امنيت ملي نيز خدشه دار مي شود كه اين مساله بايد جدي گرفته شود.

*آمار علمي از سرطان نداريم
كاوه جاسب فوق تخصص سرطان نيز در اين نشست گفت: ثبت موارد ابتلا به سرطان در خوزستان و كشور به صورت علمي انجام نمي شود.
وي اظهار كرد: 85 تا 95 درصد عوامل سرطان به دليل مسائل محيطي است كه درك بيماري و پيشگيري و مديريت صحيح آب و خاك و تغذيه مي تواند نقش بسزايي در كاهش اين بيماري داشته باشد.
عضو هيات علمي دانشگاه علوم پزشكي اهواز نسبت به افزايش آمار مبتلايان به سرطان در خوزستان هشدار داد و افزود: آماري كه از مراجعان بيمارستان شفا (تنها بيمارستان درمان سرطان در خوزستان تا چند سال پيش) در سال هاي 72 تا 91 به دست آمده، افزايش 500 درصدي سرطان (پنج برابر شدن) را در اين بيمارستان نشان مي دهد.
وي افزود: اكبري رئيس مركز تحقيقات سرطان كشور نيز اعلام كرده است كه افزايش سرطان در ايران بيش از ساير نقاط دنيا بوده است، اگر چه ميزان آن در حال حاضر كمتر از برخي كشورهاست.
جاسب با اشاره به نبود سيستم ثبت علمي سرطان در كشور، تاكيد كرد: از 80 هزار ميليارد ريال بودجه سالانه سلامت كشور، 15 هزار ميليارد صرف درمان سرطان مي شود كه مي توان درصد كمي از آن را به تحقيق و اطلاع رساني و تغيير وضعيت زيست مردم اختصاص داد.
وي تصريح كرد: در حال حاضر بسياري از اساتيد و متخصصان از راهكارها و عوامل آگاه هستند اما اين موارد ضمانت اجرايي ندارد.

*از صلح تا جنگ براي آب
مسعود قدك پور مديرمسئول هفته نامه جلگه جنوبي در ادامه اين همايش با بيان اينكه در تاريخ ايران هيچ موردي از جنگ و درگيري قومي ثبت نشده است گفت: مردم اين كشور در سال هاي گذشته همزيستي مسالمت آميز داشته اند اما با اجراي طرح هاي انتقال آب مردم در چند استان كشور درگير شده اند كه به منازعات قومي دامن زده است.
وي اضافه كرد: رقابت هاي سياسي مسئولان محلي و وعده هاي انتخاباتي نيز اين مساله را تشديد كرده است.
قدك پور تاكيد كرد: مسئولان موظف هستند همه مواضع خود را درباره انتقال آب به صورت شفاف اعلام كنند و مردم نبايد براي احقاق حقوق خود با يكديگر درگير شوند.
وي با بيان اينكه انتقال آب به مصلحت استان هاي يزد و اصفهان و كرمان نيست افزود: بر اساس اعلام شركت آب و فاضلاب اصفهان، اين استان 190 هزار مترمكعب در روز (معادل 2.2 مترمكعب) كه ميزان آب مورد نياز يك زمين كشاورزي 500 هكتاري است، كمبود آب دارد كه اين ميزان به راحتي قابل حل است و نيازي به اجراي طرح هاي پرهزينه ندارد.
قدك پور گفت: نگاه ملي شامل منابع نفت و آب خوزستان است اين در حاليست كه مساله آب متفاوت است زيرا تمدن ها در مسير اين رودها شكل گرفته و هيچكس حق تعرض به اين ميراث تاريخي مردم را ندارد.
وي همچنين اظهار كرد: در سال 1335 بين وزارت آب و برق، سازمان برنامه و شركت انگليسي D&G قراردادي منعقد مي شود كه تنها در دو سطر تنظيم شده و بر اساس آن همه كار عمران و آبادي خوزستان به اين شركت واگذار مي شود.
وي افزود: اين شركت طرح ساخت 14 سد و پنج كشت و صنعت را آغاز مي كند كه بعد از ساخت سد دز و سد كارون يك (عباسپور) و دو كشت و صنعت و وقوع انقلاب اسلامي كار اين شركت متوقف مي شود اما طرح هاي آن از سال 68 و تحت عنوان سازندگي ادامه پيدا مي كند.

*جاي خالي محيط زيست در آموزش و پرورش
اميدعلي شهني كرم زاده چهره ماندگار كشور نيز در اين همايش خواستار جبران اشتباهات گذشته در اجراي طرح هاي مخرب محيط زيست خوزستان شد و گفت: ما كسي را متهم نمي كنيم اما مديران بايد مسئوليت اشتباهات خود را برعهده گيرند و آنها را اصلاح كنند.
وي تاكيد كرد: محيط زيست به عنوان يكي از كتاب هاي درسي تعريف شود تا دانش آموزان از كودكي با مفاهيم آشنا شوند و حفظ محيط زيست نهادينه شود.
عضو هيات علمي دانشگاه شهيد چمران اهواز همچنين با انتقاد از آبگيري سد گتوند افزود: اگر اين سد آبگيري نمي شد، خوزستان با چالش فعلي مواجه نبود و مي توانستيم اين سد را به عنوان يك اشتباه و موزه عبرت در معرض ديد عموم قرار دهيم.
شهني كرم زاده با اشاره به مخالفت مردم و كارشناسان خوزستاني با طرح هاي انتقال آب از كارون، تاكيد كرد: خوزستاني ها با مردم ديگر استان ها هيچ مشكلي ندارند و در صورت تاييد طرح هاي انتقال آب توسط متخصصان بي طرف، ما نيز با اين طرح ها موافقت مي كنيم.

*بازنگري قوانين آب
شبنم قنواتي دبير همايش 'آب، حيات زمين' نيز در ادامه گفت: با توجه به اهميت زندگي بخش آب در ايجاد تمدن هاي بشري و تصميم گيري هاي گاها اشتباه انسان ها در خصوص آن، از سوي ديگر با توجه به خطرات ناشي از اقليم و كم آبي، اين همايش برگزار شده است.
قنواتي افزود: قرار است بر اساس اطلاعات اين همايش مجلدي تهيه شود تا به عنوان مرجع معتبر در حوزه كلان در منابع آب مورد استفاده قرار گيرد.
همچنين بدر سوداني حقوقدان خوزستاني نيز در اين همايش خواستار بازنگري در قوانين مرتبط با آب شد و گفت: نظارت بر منابع آبي بايد به حاكم اسلامي سپرده شود.
وي با انتقاد از قوانين موجود درباره آب و رودخانه ها گفت: اصل 45 قانون اساسي مي داند اما قانون توزيع عادلانه آب اختيار آب ها را به وزارت نيرو واگذار كرده است كه اين دو با يكديگر در تعارض هستند و بايد راهكاري براي اين مساله انديشيده شود.
سوداني اظهار كرد: نظارت بر وضعيت منابع آبي به سازمان حفاظت محيط زيست محول شده كه يك سازمان دولتي و داراي ضعف ساختاري است.
وي با بيان اينكه طرح هاي انتقال آب كارون به ابزار سياسي و انتخاباتي و وسيله اي براي راي آوري تبديل شده است افزود: قانون انتقال آب ميان حوضه اي بايد در كشور تصويب شود تا دولت هاي مختلف نتوانند به صورت سليقه اي آنها را اجرا كنند.
به گفته وي، با تصويب قانون امر به معروف و نهي از منكر، فعالان محيط زيست و تشكيل هاي مردم نهاد مي توانند به مسئولان تذكر بدهند و يا راسا از متخلفان به دادگاه شكايت كنند.

7151/6002
خبرنگار: نادره وائلي زاده**انتشاردهنده : كبري آقازري