عربستان به عنوان بزرگ ترین كشور عربی - مسلمان منطقه خاورمیانه طی 86 سال گذشته و از زمان پدیداری در نقشه جغرافیایی جهان، همواره با بحران های مواجه بوده اما به خاطر مزیت های بی نظیری مانند موقعیت خاص در جهان اسلام، ثروت عظیم نفتی و دوراندیشی پادشاهان حاكم از بحران های داخلی و خارجی سر به سلامت برده و از گزند چالش ها دور مانده است.
اما طی چهار سال گذشته به واسطه تغییر ویترین سیاسی عربستان و ظهور چهره ای 'خام' و 'جاه طلب' به عنوان محمد بن سلمان در سپهر قدرت پادشاهی سعودی، این كشور با ابربحران های مواجه شده كه با قاطعیت می توان گفت در صورت رجعت نكردن به 'عقل گرایی' و 'پرهیز از بلندپروازی'، هیات حاكمه عربستان مسیری جز به قهقرا را طی نخواهد كرد.
ستاره بخت محمد بن سلمان در سیاست از سال 2009 میلادی با فعالیت در تشكیلات محلی ریاض درخشید و اما با جلوس 'سلمان بن عبدالعزیز' بر تخت پادشاهی سعودی، عرصه ای فراخ برای فرد 'عرصه ندیده' چون او فراهم شد و با حكم پدر بر صندلی وزارت دفاع عربستان تكیه زد.
برآمدن محمد بن سلمان به قدرت و در اختیار گرفتن قبضه وزارت دفاع گرچه با رانت پدر شاه و در پی خاموش كردن صدای منتقدان و شاهزادگان چشم دوخته به صندلی صدارت و وزارت و سلطنت هموار شد، اما 'نپختگی' و 'جوانی' وی، عربستان را وارد معركه ای مرگبار كرد كه تا كنون نتوانسته از شكست خفت بار و بی آبروی از این اقدام نسجیده رهایی یابد.
محمد بن سلمان 25 مارس 2015 به حكم پدر به عنوان وزیر دفاع عربستان منصوب شد اما دو ماه بعد یعنی 23 ژانویه سال 2015 با اعتماد به 'اعتماد به نفس كاذب' خود و غره از انبار سلاح های و جنگنده های پیشرفته خریداری شده آمریكایی، انگلیسی و فرانسوی در عملیاتی به نام 'توفان قاطعیت'، و به امید پایان چند روز مناقشه یمن، به این كشور حمله كرد.
محاسبه غلط محمد بن سلمان آنچه را كه نباید می شد ، شكل داد و عملیات 'احیای امید' كه قرار بود پس از 'توفان قاطعیت' و پیروزی سریع در جنگ آغاز شود، جز بر ناامیدی وی نیافزود و عربستان را در مردابی غلطانید كه پس از چهار سال همچنان نتوانسته خود را از آن نجات دهد.
شكست 'معمار جنگ یمن' در برابر اراده مقاومت یمنی ها و بالا گرفتن انتقادات درون حاكمیتی از عملكرد وزیر دفاع سعودی، ملك بن سلمان پادشاه عربستان را بر آن ساخت تا با هدف دور نگهداشتن محمد بن سلمان از زخم زبان ها، وی را به مقام ارجح تر برساند و در پی یك كودتای خاموش، در 21 ژوئن سال 2017، با عزل 'امیر محمد بن نائف' از مقام ولیعهدی، سند شش دانگ این سمت كلیدی را به نام فرزند بزند.
اما این ارتقا مقام و رتبه نیز آبی برای ولیعهد گرم نكرد و كابوس شكست در جنگ یمن و فشارهای داخلی و خارجی، بر سرعت وی در مدار 'بی عقلی' شدت بیشتری بخشید و آنچنانكه با گذشت چهار سال كلید فتح جنگ یمن را كشتار مردم بی دفاع یمنی ها و ویرانی این كشور می بیند.
راه اندازی جنگ یمن به عنوان نخستین اشتباه محمد بن سلمان در كسوت ولیعهدی، افزون بر ایجاد بزرگ ترین بحران انسانی طی سال های اخیر در این كشور فقیر، جز محكومیت جهانی ثمر دیگری برای ریاض نداشته و مقامات عربستانی را با یك بن بست مواجه كرده كه نه یارای ادامه آن را دارد و نه پای برای پس كشیدن.
با این حال گرچه محمد بن سلمان به رغم این شكست تلاش كرد به بهانه جنگ یمن صدای منتقدان داخلی را خاموش كند و با گشاده دستی در قبال كشورهای غربی و خریدهای كلان تسلیحات جنگی، چشم آنها را از خطای بزرگ خود بپوشاند اما اكنون با اشتباه بزرگ تر مفقود شدن خاشقچی سرنوشت و آینده سیاسی خود و عربستان را به دامان خطری مهیب تر انداخته است.
خاشقچی روزنامه نگار عربستانی وابسته به دربار پادشاهی سعودی و از منتقدان برخی سیاست های محمد بن سلمان، دوم اكتبر ماه (10 مهر) پس از ورود به كنسولگری عربستان در استانبول تركیه ناپدید شد.
گرچه دولت عربستان در پی افزایش اعتراض ها، حضور وی را در كنسولگری تكذیب كرد اما مقامات آنكارا با انتشار فیلمی كه نشان می داد 15 مامور اطلاعی سعودی پیش از ورود قاشقچی وارد كنسولگری شده و سپس آنجا را ترك كرده اند، به گمانه ها در مورد دست داشتن ریاض در این عملیات دامن زد.
با انتشار عكس ماموران اطلاعی سعودی و حضور دو تن از محافظان محمد بن سلمان در میان آنها، افزون بر مسجل شدن دست داشتن عربستان در ماجرای ناپدید شدن جمال خاشقچی، نوك تیز پیكان انتقادات را متوجه ولیعهد سعودی نشانه رفت كه پیشتر به خاطر كم طاقتی در انتقاد نسبت به سیاست های اتخاذی، از سوی خاشقچی به عنوان فردی 'نازك نارنجی' توصیف شده بود.
با این حال محمد بن سلمان برای فرار از اتهام دست داشتن در ماجرای ناپدید شدن این روزنامه نگار ، به 'جراد كوشنر' داماد با نفوذ دونالد ترامپ رییس جمهوری آمریكا پناه برد و پنجشنبه هفته گذشته در تماسی تلفنی با وی، نقش خود را در این ماجرا رد كرد.
اما این تماس نیز پایان ماجرا نبود زیرا روزنامه 'واشنگتن پست' با انتشار گزارشی، سند دیگری از نقش محمد بن سلمان در ناپدید شدن خاشقچی رو كرد.
این روزنامه آمریكایی كه پیشتر در گزارشی تصریح كرده بود، دستگاه‌های اطلاعاتی آمریكا گفت وگوهای مقام‌های سعودی درباره طرح دستگیری خاشقچی را شنود كرده‌اند در گزارش جدید خود به انتشار محتوای این شنودها پرداخت.
مطابق سند روزنامه واشنگتن پست، نتیجه این شنودها نشان می‌دهد محمد بن سلمان دستور عملیاتی را صادر كرده كه هدف آن طعمه گذاشتن برای كشاندن خاشقچی به عربستان از منزل وی در ایالت ویرجینای آمریكا و دستگیری او بوده است.
به نوشته واشنگتن پست، این موضوع كه مقام‌های آمریكایی آن را مطرح كرده‌اند گواه دیگری است كه نقش مقام‌های بلندپایه رژیم سعودی را در ناپدید شدن روزنامه‌نگار منتقد سعودی، بعد از ورود به كنسولگری عربستان در استانبول نشان می‌دهد.
این روزنامه به نقل از چند نفر از دوستان خاشقچی نوشت: طی چهار ماه گذشته مقام‌های ارشد نزدیك به محمد بن سلمان با خاشقچی تماس گرفته و به او پیشنهاد داده‌اند در صورت بازگشت به عربستان تحت حفاظت قرار خواهد گرفت و شغل رده بالایی در حكومت به او پیشنهاد می‌شود. اما خاشقچی به این پیشنهادها مظنون بود. او به یكی از دوستانش گفت حكومت سعودی هیچ‌گاه به قولش برای صدمه نزدن به او عمل نخواهد كرد.
در هر صورت وضعیت بغرنج ولیعهد سعودی و افزایش مدارك در مورد نقش وی در ماجرای مفقود شدن خاشقچی، محمد بن سلمان را در تقلا انداخته و وی در اقدامی برای نجات از این بحران دست به دامن شاهزاده های عربستانی شده و شنیده ها از این حكایت دارد كه ولیعهد سعودی برای بستن پرونده روزنامه نگار سعودی رشوه پنج میلیارد دلاری را به رجب طیب اردوغان رییس جمهوری تركیه پیشنهاد كرده است.
اما همچنان چشم امید محمد بن سلمان در رفع و رجوع پرونده خاشقجی به آمریكا است چنانكه 'عبدالباری عطوان' تحلیلگر مسایل سیاسی جهان عرب در گزارش اخیر خود كه در روزنامه 'رای الیوم' انتشار یافته، تصریح كرده، ترامپ طی یك معامله محرمانه با آل سعود، بر سر توقف تحقیقات درباره قضیه خاشقچی توافق كرده است.
چندی پیش از ماجرای خاشقچی، ' مایكل برلی ' در مقاله ای در نشریه ' تایمز لندن ' با اشاره به ناكامی‌های داخلی و خارجی محمد بن سلمان و تشدید نارضایتی‌ها در داخل خاندان آل سعود، نوشت، روزهای محمد بن سلمان در قدرت به شمارش افتاده و احتمال دارد ملك سلمان بزودی او را از قدرت بركنار كند.
معطوف به این پیش بینی، به نظر می رسد ماجرای مفقود شدن خاشقچی به این روند سرعت مضاعفی بدهد و اجازه ندهد محمد بن سلمان طرح چشم‌انداز موسوم به 2030 را ببیند.
بدون شك سرنوشت خاشقچی و محمد بن سلمان به یكدیگر گره خورده است. گرچه ورود بدون خروج خاشقچی به كنسولگری عربستان در تركیه ممكن است مرگ وی را به همراه داشته باشد، اما محمد بن سلمان نیز پای در مسیر بدون برگشتی نهاده كه جز كناره گیری و حذف از قدرت پیامد دیگری برای او ندارد.
از: امید غیاثوند
خاورم ** 1071*1436*
تهران - ایرنا - دوره زمامداری 'محمد بن سلمان' در كسوت ولیعهدی به هر انداره كه ادامه پیدا می كند، گرفتاری های پادشاهی عربستان نیز افرایش می یابد و به نظر می رسد قرار نیست وی این كشور را از شر پرونده های پیچیده ای كه از حمله نظامی به یمن رقم خورد و اكنون با ماجرای 'جمال خاشقچی' استمرار یافته نجات دهد.