بزرگ‌نمایی‌ خارجی‌ها از حضور اقتصادی ایران در سوریه

گزارش‌های ریسك جهانی (GRI) كه آثار تصمیمات سیاسی را بر اقتصاد، مورد بررسی قرار می‌دهد، در جدیدترین نوشتار خود كه امروز (سه شنبه) منتشر شد به آثار اقتصادی پایان جنگ سوریه پرداخته است. در این مقاله، ابتدا مروری بر اقتصاد سوریه قبل از جنگ شده و پس از آن، موانع داخلی و خارجی بازسازی اقتصادی در این كشور بررسی شده و در نهایت، فرصت‌های اقتصادی و سرمایه‌گذاری خارجی در سوریه معرفی شده است.

*تصویری از اقتصاد سوریه قبل از جنگ

سوریه حدود هفت سال قبل و پیش از شروع جنگ، اقتصاد نسبتاً پایداری داشت و نرخ رشد تولید ناخالص داخلی در این كشور به‌طور متوسط سالانه حدود پنج درصد بود و از نظر تولید ناخالص داخلی سرانه، مشابه مصر و مراكش بود. البته، تولید ناخالص داخلی سرانه حدود دو هزار و 800 دلاری در سال، سوریه را در موقعیتی پایین‌تر نسبت به بیشتر كشورهای منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا (منا) قرار داده بود.

كشاورزی نقش مهمی در اقتصاد سوریه داشت، به‌طوری كه در سال 2011 / 1389، بیش از یك چهارم جمعیت این كشور در بخش كشاورزی فعالیت می‌كردند و بخش كشاورزی، 19 درصد از تولید ناخالص داخلی این كشور را تشكیل می‌داد.

پس از كشاورزی، نفت اهمیت زیادی داشت و بخشی از بودجه دولت و برنامه‌های اشتغال‌زایی از بخش نفت تأمین مالی می‌شد. در اثر جنگ، تولید نفت كاهش چشمگیری داشته، به‌طوری كه از روزانه 386 هزار بشكه در سال 2010 به روزانه 9 هزار بشكه در سال 2014 رسیده است. به‌علاوه، بخش‌ انرژی، حمل و نقل، زنجیره تأمین و به‌طور كلی، امور زیرساختی با افت قابل توجهی مواجه شده‌اند.

صادرات بخش معدن كه در سال 2011 حدود 4.7 میلیارد دلار بود در سال 2015 تقریباً به صفر رسید و گردشگری كه بخش مهمی از اقتصاد سوریه بود به‌دلیل ناامنی‌های ناشی از جنگ به‌شدت تحت تأثیر قرار گرفته و زمان زیادی برای بهبود این بخش، مورد نیاز است.

*موانع داخلی بازسازی اقتصادی در سوریه

تخریب قابل توجه دارایی‌های فیزیكی یكی از موانع اصلی بازسازی اقتصاد داخلی سوریه است. حملات جنگی، آسیب‌های زیادی به بخش مسكن و ساختمان وارد كرده، به‌طوری كه حدود پنج میلیون و 600 هزار نفر به اجبار از كشورشان مهاجرت كردند و تخمین زده می‌شود كه 6 میلیون نفر، جمعیت آوارگان داخلی سوریه هستند.

بر اساس برآوردهای سازمان ملل متحد، آسیب‌های وارد شده به زیرساخت‌های سوریه، حدود سه میلیارد و 200 میلیون دلار بوده است. این آسیب‌ها در بخش‌ كشاورزی با توجه به جمعیت بالای فعال در این بخش، قابل توجه هستند. سیستم‌های آبرسانی، تجهیزات فرآوری و ذخیره‌سازی محصولات كشاورزی و ماشین‌آلات كشاورزی به‌طور جدی به بازسازی نیاز دارند. برآورد سازمان ملل در سال 2017 نشان می‌دهد سوریه در طول سال‌های جنگ در مجموع 226 میلیارد دلار از تولید ناخالص داخلی خود را از دست داده است.

*موانع خارجی بازسازی اقتصادی سوریه

تحریم‌های گسترده آمریكا علیه سوریه كه از سال 2011 به اجرا درآمدند، مهم‌ترین مانع خارجی بازسازی اقتصاد سوریه هستند. بخش عمده این تحریم‌ها، در زمینه نفت و سرمایه‌گذاری خارجی اعمال شده است. در اثر تحریم‌های اقتصادی، روابط تجاری سوریه با كشورهای خارجی حتی همسایه‌های خود كاهش یافته است.

بازسازی اقتصادی سوریه، وابسته به احیای زنجیره عرضه است كه به نظر نمی‌رسد به آسانی ترمیم شود. هزینه‌های حمل و نقل به‌دلیل ناامنی بسیار بالاست و كشور در زمینه سرمایه‌گذاری با محدودیت‌های زیادی مواجه است و به‌جز ایران و روسیه، كشور دیگری در سوریه فعالیت نمی‌كند.

*فرصت‌های اقتصادی سوریه

بازگرداندن شرایط طبیعی به اقتصاد سوریه به‌دلیل مشكلاتی كه گفته شد به‌شدت پر هزینه و دشوار خواهد بود. با این حال، به نظر می‌رسد ایران و روسیه بیشترین مزایا از بازسازی اقتصادی این كشور را به سمت خود جلب خواهند كرد. ایران در زمینه راه‌اندازی اپراتورهای تلفن‌همراه و حضور در معادن فسفات سوریه گام‌هایی برداشته است.

با این حال، با توجه به همكاری وزارت انرژی روسیه با سوریه به نظر می‌رسد روسیه یكی از سرمایه‌گذاران اصلی معادن فسفات سوریه باشد. علاوه بر این، روسیه برای حضور در پروژه‌های مختلفی از تجهیزات ریلی گرفته تا سرمایه‌گذاری در نیروگاه‌ها و نیز كارخانه‌های تولید سیمان سوریه، اعلام آمادگی كرده است.

*سرمایه‌گذاری خارجی در سوریه

به نظر می‌رسد سوریه به‌دنبال جذب سرمایه‌گذاری چین در این كشور باشد. چین در نشست وزرای مجمع همكاری چین و كشور‌های عربی از وام 23 میلیارد دلاری به كشورهای عرب خاورمیانه خبر داده بود كه 90 میلیون دلار آن صرف كمك‌های بشردوستانه به یمن، لبنان، سوریه و اردن خواهد شد.

شركت‌های خارجی در بخش كشاورزی سوریه نیز می‌توانند به ایفای نقش بپردازند. عمده محصولات كشاورزی سوریه، گندم، جو، پنبه و انواع ادویه است كه به‌دلیل آسیب‌های ناشی از جنگ، نیاز به توسعه زیرساخت‌ها دارند و بخش تأمین نهاده‌ها، ماشین‌آلات و خدمات ترویج و آموزش می‌تواند به عهده شركت‌های خارجی قرار گیرد.

*ایران كجای اقتصاد سوریه است؟

همان‌طور كه دیدیم منابع خارجی نقش پررنگی برای ایران در اقتصاد سوریه ترسیم می‌كنند. اما آمارها واقعیت را طور دیگری نشان می‌دهند. ایرناپلاس با بررسی آمار شركای تجاری سوریه، كشورهایی كه بیشترین صادرات به این كشور را داشته‌اند مورد بررسی قرار داده كه بر این اساس، ایران رتبه پنجم را به خود اختصاص می‌دهد و تنها حدود پنج درصد از بازار این كشور در اختیار ایران است. در واقع حدود 40 درصد از كالاهای خارجی بازار سوریه در سال 2017 از تركیه و چین وارد شده‌ است.

ایران در سال حدود 326 میلیون دلار صادرات كالا به مقصد سوریه داشته كه در مقایسه با مجموع صادرات حدود 106 میلیارد دلاری كشورمان، رقم قابل توجهی نیست و تنها حدود 0.31 درصد از صادرات ایران به مقصد سوریه بوده و شاید بتوان گفت حضور مستشاران نظامی ایران در سوریه، به معنای حضور پر رنگ در سایر بخش‌های این كشور از جمله اقتصاد سوریه تعبیر می‌شود كه آمارها نشان می‌دهند برداشت دقیقی نیست.