آبتین گلکار، مترجم، مدرس زبان روسی و عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس، در گفت‌وگو با خبرنگار فرهنگی ایرنا، با اشاره به این که ترجمه‌های دریابندری شکل‌های مختلفی دارد و در حوزه‌های گوناگونی انجام شده است، گفت: مرحوم دریابندری رمان‌های زیادی ترجمه کرده و در حوزه نظری نیز آثاری از خود به جا گذاشته است، او در حوزه تاریخ نیز آثاری را ترجمه کرده و تالیفاتی نیز دارد.
وی افزود: مهم‌ترین اثری که من از دریابندری خوانده‌ام چنین کنند بزرگان بوده است، چون سبک ایشان در ترجمه‌های مختلف متفاوت است، شاید در ترجمه رمان یا آثار نظری، متنی به فارسی برگردانده شده و جای آفرینش ادبی نبوده باشد اما در ترجمه چنین کنند بزرگان، به روشنی بازآفرینی روی داده است.
گلکار با اشاره به فنون ترجمه ادامه داد: مترجمان سبک‌های مختلفی را برای ترجمه استفاده می‌کنند مثلاً برخی معتقدند که باید کاملاً به متن وفادار باشند، برخی دیگر انتقال مفاهیم را کافی می‌دانند. به طور کلی برخی آثار نیاز به دخل و تصرف بیشتر و برخی آثار نیاز به وفاداری به متن دارند، متن کتاب چنین کنند بزرگان، کاملاً فضا را برای بازآفرینی ادبی و هنری فراهم می‌کند و کاری که دریابندری در این کتاب انجام داده، به گونه‌ای عمیق است که اگر نویسنده می‌خواست این کتاب را به فارسی بنویسد، شاید همین گونه می‌نوشت یا حتی نمی‌توانست به این خوبی فارسی بنویسد.
این استاد دانشگاه، چنین کنند بزرگان را یکی از سخت‌ترین انواع ترجمه دانست و اظهار داشت: زمانی که شما از زبان مبدا فاصله می‌گیرید، در بند ترجمه لغات و کلمات نیستید، می‌توانید روح اثر را به مخاطب برسانید، دریابندری این کار سخت را به بهترین شکل انجام داده، برای آموزش این نوع از ترجمه آثار دریابندری مهم هستند و این کتاب بهترین نمونه آن است. همه ترجمه‌های دریابندری در سطح بسیار بالا قرار دارند، و شاید حد نهایت ترجمه ما هستند.
گلکار در پاسخ به این سوال که آشنایی با زبان و فرهنگ‌های گوناگون چقدر بر قلم دریابندری تاثیرگذار بوده است، گفت: پاسخ به این سوال نیاز به مطالعه دقیق و جامع پژوهشی دارد اما در بین مترجمان، این نکته وجود دارد که آیا بهتر است مترجم بر یک حوزه خاص تمرکز کند و تنها در یک موضوع به ترجمه بپردازد که توانایی‌هایش بیشتر شود و متخصص این حوزه باشد یا بهتر است پراکنده‌کاری کند و در هر زمینه‌ای که می‌تواند اثری را ترجمه کند، اغلب مترجمان و صاحب‌نظران معتقدند که تمرکز بر یک موضوع برای کار حرفه‌ای مناسب‌تر است اما نظر شخصی من برعکس این موضوع است.
بیشتر مترجمان خوب و صاحب سبکی که دیده‌ام اکثراً از کسانی هستند که کارشان چند وجهی بوده است. کارهای مختلفی در حوزه‌های مختلف ترجمه کرده‌اند، تالیفاتی داشته‌اند، در دیگر هنرها مثل تئاتر یا سینما، فعالیت‌هایی داشتند و یا خودشان شعر می‌گفتند، این پراکنده کاری ویژگی‌هایی به قلم می‌دهد که از هیچ طریق دیگری به دست نمی‌آید. در کار دریابندری این چند وجهی بودن به خوبی دیده می‌شود، و ترجمه را به شکل قابل توجهی بهبود می‌بخشد.
این مترجم در پاسخ به این سوال که ترجمه‌های دریابندری تا چه اندازه توانسته روح اثر هنری را به مخاطب انتقال بدهد، اظهار داشت: دریابندری به بهترین شکل ممکن عمق اثر ادبی را به مخاطب منتقل کرده است، در این زمینه بهترین مثال، رمان بیلی باتگیت است. در این اثر فضای زندگی جنایتکاران و خلافکاران آمریکایی به خوبی منتقل شده است، زبان خاص خلافکاران به فارسی بازآفرینی شده است و مخاطب ایرانی به خوبی آن را درک می‌کند. خواننده احساس می‌کند که در این فضا زندگی کرده است و شخصیت‌ها در فضای این کتاب وقتی گفت و گو می‌کنند، کاملا آشنا به نظر می‌آیند. در کتاب بیلی باتگیت، کار دریابندری بسیار خوب و مثال زدنی است.
گلکار ادامه داد: وقتی ترجمه بیلی باتگیت را با دیگر ترجمه‌های دریابندری مقایسه می‌کنیم، با توجه به تغییر در زمان و مکان و ویژگی‌های رمان، متوجه می‌شویم که دریابندری برای هر کتاب شگرد خاصی برای ترجمه داشته است که توانسته هر فضای خاصی را به شکل منحصر به فرد خودش انتقال بدهد و ترجمه متمایزی ارائه کرده است.
وی مهم‌ترین ویژگی ترجمه‌های دریابندری را، آشنایی با زبان فارسی دانست و گفت: بارزترین و مهم‌ترین ویژگی آثار دریابندری احاطه او به زبان فارسی است، متن او به هیچ وجه نشانی از ترجمه ندارد، علت آن هم تسلط ویژه بر زبان فارسی است. شاید در مقابله با متن انگلیسی نکاتی در ترجمه دیده شود که البته من این مقابله را انجام نداده‌ام اما متن‌فارسی بسیار صیقل خورده و روان است، به قدری در متن فارسی همه چیز در جای خود قرار دارد که اگر اشکالی هم وجود داشته باشد اصلا به چشم نمی‌آید. تسلط بر زبان مقصد یکی از ویژگی‌هایی است که به کارهای دریابندری اهمیت می‌بخشد و حتی تسلط بر زبان مبدا را کم اهمیت می‌کند.
گلکار مطالعه چنین کنند بزرگان و بیلی باتگیت را به علاقه‌مندان به کتاب، توصیه کرد و افزود: چنین کنند بزرگان هم برای کسانی که می‌خواهند کار ترجمه انجام بدهند و هم برای مدرسان دانشگاه کتاب مهمی است.
نجف دریابندری، مترجم و نویسنده پیشکسوت کشور دوشنبه، ۱۵ اردیبهشت در سن ۹۱ سالگی پس از عمری تلاش در راه اعتلای فرهنگ درگذشت.
ترجمهٔ برخی از آثار ارنست همینگوی، نظیر کتاب وداع با اسلحه از جمله شاهکارهای او است. سازمان میراث فرهنگی ایران، در سال ۱۳۹۶، دریابندری را به عنوان گنجینه زنده بشری ثبت کرد.
نظر شما