قلعه‌گنج یکی از شهرستان‌های با ظرفیت برای پرورش دام و طیور در جنوب استان کرمان به شمار می‌رود. وسعت چراگاه‌های دام در این منطقه و دسترسی به مرتع وسیع جازموریان «۳۶۰ هزار کیلومتر مربع» فرصتی کم‌نظیر برای توسعه دامپروری در این شهرستان است. هم‌اکنون این شهرستان دارای ۱۸ هزار راس دام سنگین، ۲۵۰ هزار راس دام سبک، ۶ هزار نفر شتر و ۱۰ هزار قطعه طیور است. « ۷۰ درصد از مساحت تالاب بین‌المللی جازموریان در جنوب کرمان واقع شده است»
ارائه خدمات دامپزشکی و تعیین حریم چراگاه در قلعه‌گنج می‌تواند یک جهش واقعی در بخش تولید فرآورده‌های دامی رقم بزند، دامداران این دیار در شرایط سختی فعالیت می‌کنند و تا امروز با پرورش و عرضه حجم قابل توجهی فرآورده دامی ثابت کرده‌اند که محرومیت، محدودیت نیست. اینکه شخصی در بهترین و خوش آب و هواترین منطقه دامداری کند انسان موفقی است اما آنجا که زنان و مردانی در محروم‌ترین و بَد آب و هواترین خطه کشور بیش از ۲۵۰ هزار راس دام و تعداد قابل توجهی طیور پرورش می‌دهند چیزی وَرای موفقیت بوده است و نشان دهنده این است آنها با چنگ و دندان برای تقویت بنیه اقتصادی خود تلاش می‌کنند.
این مردم هیچ وقت دست از تلاش نکشیده و زیر گرمای ۵۰ درجه‌ای جنوب کرمان کشاورزی و دامداری کرده‌اند تا بگویند ما هم سهمی در ایستادگی ایران عزیز داریم، بگویند سهم ما سختکوشی برای تولید نیازهای اساسی هموطنانمان، در اوج محرومیت است. روزی که قلعه‌گنج به عنوان شهر نمونه اقتصاد مقاومتی معرفی شد گفتم اصلا مگر مقاوم‌تر از این مردم هم داریم، باید اقرار کرد که اهالی این دیار سال‌ها پیش مسیر اقتصاد مقاومتی را پیش گرفته‌اند، آنها با همان داشته‌های خود توانسته‌اند تا امروز بر مشکلات اقتصادی چیره شوند، مگر اقتصاد مقاومتی چیزی غیر از این است.
راستش را بخواهید، این مردم اگرچه در محرومیت به سر می‌برند اما همیشه سهم خود را نسبت به ایران و انقلاب اسلامی ادا کرده‌اند، یک روز در دفاع مقدس، روزگاری در اقتصاد مقاومتی و امروز هم آستین‌ها را برای جهش تولید، بالا زده‌اند. پس انتظار دارند از حداقل پشتیبانی برای یک خیزش اقتصادی دیگر برخوردار شوند، یکی از این حداقل‌ها تقویت حوزه دامپزشکی و دیگری در اختیار داشتن بخشی از مراتع سرسبز جازموریان است. دشت جازموریان یک موهبت الهی است و می‌طلبد از این ظرفیت برای جهش تولید در بحث فرآورده‌های دامی نهایت استفاده را کرد، در غیر اینصورت یک دامدار برای تهیه علوفه ۱۰۰ راس گوسفند باید ماهانه حدود ۲ میلیون تومان هزینه کند و پرداخت این مبلغ، از توان دامداران و روستاییان قلعه‌گنج که شغل دیگری ندارند خارج است.
از طرفی نبود یک سامانه آماری از تعداد دامداران و محل فعالیت آنها باعث شده است برخی از دامداران نتوانند به موقع، خدمات دامپزشکی را دریافت کنند و این امر خطر مرگ و میر دام‌های این افراد را دوچندان کرده است.
به گفته مهدی شهسواری فرماندار قلعه‌گنج وسعت و پراکندگی این منطقه باعث کند شدن خدمات‌رسانی دامپزشکی به دامداران شده و باید مراکز دامپزشکی در دهستان‌های چاه‌دادخدا و سرخ‌قلعه راه‌اندازی شود تا خدمات دامپزشکی با سهولت بیشتری در اختیار دامداران قرار گیرد.
اداره کل دامپزشکی جنوب کرمان خدمات زیادی به دامداران منطقه ارائه کرده است اما یک حقیقت را نباید فرآموش کرد، موقعیت جغرافیایی و پراکندگی روستاهای جنوب کرمان می‌طلبد مجموعه دامپزشکی به لحاظ اعتبارات مالی، دارویی و پشتیبانی بیش از پیش مورد حمایت و مساعدت قرار گیرد.
دکتر علی احمدی مدیرکل دامپزشکی جنوب کرمان در خصوص خدمات‌رسانی به دامداران این منطقه بیان داشت: سال گذشته حدود ۶ هزار راس از دام‌های قلعه‌گنج واکسیناسیون شدند که فقط خرید واکسن برای این تعداد دام ۹۰۰ میلیون تومان هزینه در برداشت و درواقع با اضافه کردن سایر هزینه‌های اجرای طرح، یک و نیم میلیارد تومان هزینه شد. الان حدود ۱۵ روز است که وارد فاز واکسیناسیون گاوی شده‌ایم و این طرح تمامی منطقه قلعه‌گنج را پوشش خواهد داد.
وی با بیان اینکه ایمنی واکسیناسیون دام تا ۶ ماه ۱۰۰ درصد است گفت: درواقع با اجرای این طرح تا آخر مهرماه منطقه قلعه‌گنج از شیوع تب برفکی ایمن خواهد شد. دوره واکسیناسیون تب برفکی گوسفندی اواخر سال گذشته به اتمام رسید. به گفته او دوره ایمنی واکسن گوسفندی، یکسال و دوره ایمنی واکسن گاوی ۶ ماه است، این واکسن به صورت رایگان در اختیار دامداران منطقه قرار گرفته است. «رایگان بودن واکسن‌ها نشان‌دهنده توجه مجموعه دامپزشکی کشور به مقوله تولید و سلامت فرآورده‌های دامی است»
مدیرکل دامپزشکی جنوب کرمان با اشاره به اهمیت ورود بخش خصوصی به بحث درمان دامپزشکی تصریح کرد: در حوزه درمان و امورات دامپزشکی در قلعه‌گنج به کمک بخش خصوصی نیاز داریم. مدیرکل دامپزشکی جنوب کرمان با اشاره به اهمیت ورود بخش خصوصی به بحث درمان دامپزشکی تصریح کرد: در حوزه درمان و امورات دامپزشکی در قلعه‌گنج به کمک بخش خصوصی نیاز داریم و در همین راستا دومین داروخانه دامپزشکی قلعه‌گنج توسط دکتر لعیا ابراهیمی در اردیبهشت‌ماه امسال با اعتبار اولیه ۳۰۰ میلیون تومان افتتاح شد.
وی با بیان اینکه شرایط اقتصادی ایجاب می‌کند کمترین میزان تلفات دامی را داشته باشیم اظهار داشت: بیشترین مرگ و میر دام در شهرستان قلعه‌گنج به تلفات شتر در سال ۱۳۹۳ برمی‌گردد که بر اثر یک بیماری دامی ۱۰۰ نفر شتر از شترداران این منطقه تلف شد و آن یک نوع بیماری بود که واکسن مربوطه را خود دامدار باید تهیه می‌کرد البته بعد از آن واقعه، به مدت پنج سال این واکسن در جنوب کرمان به صورت رایگان توزیع شد و کلاس‌های آموزشی در این خصوص برای دامداران برگزار کردیم.
احمدی از کنترل و مهار بیماری‌های فراگیر در بین دام‌های منطقه خبر داد و افزود: در حال حاضر در قلعه‌گنج و در جنوب استان کرمان به لطف خدمات همکاران در حوزه دامپزشکی هیچگونه بیماری دامی فراگیری نداریم چون ایمنی در دام‌ها ایجاد شده و بیماری معمولا اگر وجود دارد به صورت تک گیر و آن هم در برخی کانون‌ها ایجاد شده است.
از آنجا که برخی از دامداران از افزایش قیمت داروها گلایه داشتند، مدیرکل دامپزشکی جنوب کرمان در این خصوص گفت: فروش داروهای دامپزشکی بر اساس تعرفه‌های اداره کل دامپزشکی و قیمت آنها مشخص است و چنانچه دامدار در این خصوص شکایتی دارد می‌تواند به اداره دامپزشکی شهرستان محل سکونت خود مراجعه و قیمت و تعرفه مشخص آن را دریافت کند و در صورت تخلف قطعا با متخلفان برخورد خواهیم کرد.
از آنجا که شنیدن درد دل دامداران برای تهیه این گزارش ضروری به نظر می‌رسید به سراغ هدایت زادینی دامدار روستای چاه مهرعلی سلمانیه بخش چاه‌دادخدا قلعه‌گنج رفتیم، دامداری که در فاصله ۸۵ کیلومتری از مرکز این شهرستان سکونت دارد. او صاحب ۱۰۰ راس گوسفند است، ما را به نوشیدن یک چای چوپانی دعوت کرد و در گفت و گویی صمیمانه بیان داشت: سال گذشته هیچ واکسنی از طریق گشت‌های دامپزشکی به دام‌های من تزریق نشد و بدون تعارف بگویم خدمات دامپزشکی در منطقه ما انجام نشده است.
این دامدار جنوبی تصریح کرد: چند روز قبل ۱۰ گوسفند از دام‌هایم مریض و درنهایت تلف شدند. به طور ناگهانی دست و پاهایشان فلج می‌شد، یک آمپول به مبلغ ۱۵۰ هزار تومان از داروخانه دامپزشکی خریداری و تزریق کردم اما علاج نشد و دام‌هایم تلف شدند.
وی با اشاره به مشکلات پیش روی دامداران این منطقه اظهار داشت: نبود زمین، مرتع و چراگاه دام یکی از عمده مشکلات دامداران روستاهای ریگ‌آباد و سلمانیه و چاه مهرعلی بخش چاه دادخدا است چون در تمامی زمین‌های این روستاها مزرعه کشاورزی وجود دارد و دام‌ها را به سختی از بین این مزارع عبور می‌دهیم و جاده و راهی برای عبور دام‌ها در نظر گرفته نشده است.
به گفته او، منابع طبیعی باید یک محدوده را برای چرای دام‌ها پلاک‌گذاری و به دامداران واگذار کند که این مهم در روستاهای ذکر شده محقق نشده و ما نمی‌دانیم کدام منطقه، چراگاه دام است. «زادینی انگار نمی‌دانست برای دریافت مجوزِ چراگاه باید چه مراحلی را طی کند»
کرامت زارع، دامدار ۵۳ ساله و اهل روستای ریگ سلمی در فاصله ۳۳ کیلومتری شهر قلعه‌گنج است. او هم ۵۰۰ گوسفند و ۲۵ راس گاو دارد و ۲۵ سال است که دامداری می‌کند. این دامدار کهنه‌کار اظهار داشت: دهه هفتاد که علوفه زیاد بود یک گله گوسفند هزار و ۵۰۰ راسی داشتم و تعداد دام‌هایم با شروع خشکسالی کمتر شد.
کرامت با فرزندان و دامادهایش یک خانواده ۲۰ نفری تشکیل داده و همگی به پرورش دام مشغول هستند. او ادامه داد: چند وقت قبل از اداره دامپزشکی قلعه‌گنج آمدند و واکسن تب برفکی را برای گاوها و گوساله‌هایمان تزریق کردند، هنوز زمان تزریق واکسن آبله گوسفندان فرا نرسیده و قرار است در آینده بیایند و این واکسن را هم تزریق کنند.
این دامدار جنوبی با اشاره به موانع پیش روی شغل خانوادگی‌اش اظهار داشت: ما به صورت نیمه‌صنعتی دامداری می‌کنیم و برای تامین آب آشامیدنی دام‌ها با مشکل مواجه هستیم. ۲ سال قبل ۵۰ میلیون تومان برای جابه‌جایی جایگاه نگهداری دام‌ها هزینه کردم اما این مکان هنوز تکمیل نشده است و درواقع برای نگهداری دام‌ها هم مشکلات زیادی داریم و بی‌وقفه پیگیر حل مشکلات موجود هستیم. انتظار داریم اداره آبیاری یا اداره امور آب قلعه‌گنج برای حفر چاه موافقت کند.
طالب گلمرادی یکی دیگر از دامداران روستای جنگل‌آباد و چراغ‌آباد قلعه‌گنج است، گاو و گوساله هم پروار می‌کند و برای فروش به شهرستان تربت حیدریه می‌برد. او در گفت و گو با خبرنگار ایرنا بیان داشت: روی هم رفته ۱۵۰ راس گوسفند و ۱۵ راس گاو و گوساله دارم، خدمات دامپزشکی در قلعه‌گنج خوب است و خدا را شکر راضی‌ام، دامپزشکان هر سه ماه یکبار از دام‌هایم سرکشی می‌کنند و واکسن‌های مورد نیاز را تزریق می‌کنند و هرگاه یک آفت و بیماری غیرقابل پیش‌بینی در بین دام‌ها سرایت کند با یک تماس، کارشناسان دامپزشکی به کمک‌مان می‌آیند.
از او در مورد روند فروش دام‌ها سوال کردم و اینگونه پاسخ داد: پس از اینکه دام‌ها را پروار و چاق کردم آنها را به کشتارگاه استان خراسان رضوی و تربت حیدریه می‌برم و می‌فروشم، در قلعه‌گنج دام‌ها را به صورت چشمی خریداری می‌کنیم به عنوان مثال هر گوساله نر یک‌ساله را حدود چهار میلیون و ۵۰۰ هزار تومان خریداری می‌کنیم و پس از پروار در کشتارگاه آن را بر مبنای کیلو با نفس (زنده) از ما می‌خرند. ۲ سال قبل هر کیلوگرم گوساله را ۵۰ هزار تومان می‌فروختیم اما اخیرا قیمت‌ها افزایش پیدا کرده است.
این دامدار قلعه‌گنجی سعی می‌کند از تربت حیدریه دست خالی برنگردد، اگر ممنوعیت عبور دام وجود نداشته باشد از شهرستان تربت حیدریه گوسفند خریداری می‌کند و برای پروار به قلعه‌گنج می‌آورد.
فرشید چَمَک رییس اداره دامپزشکی شهرستان قلعه‌گنج است. او در خصوص طرح‌های واکسیناسیون دام‌ها اظهار داشت: یک ماه می‌شود که واکسیناسیون تب برفکی گاو و گوساله دامداران را در روستاهای قلعه‌گنج آغاز کرده‌ایم و این طرح همچنان در حال اجرا است و پیش‌بینی می‌شود بیش از ۱۴ هزار راس گاو و گوساله واکسینه شوند.
به گفته او، از ابتدای امسال تا کنون هفت هزار طیور بومی در قلعه‌گنج واکسن خوراکی دریافت کرده‌اند.
سوال کردیم طی یک سال گذشته چه تعداد دام به کشتارگاه‌ها ارسال شده است، او بیان داشت: طی یک سال گذشته تا کنون مجوز حمل ۲ هزار و ۲۵۵ راس دام سبک و سنگین به کشتارگاه‌های شهرستان‌ها و استان‌های همجوار صادر شده است. بیشتر دام‌ها به کشتارگاه‌های بافت، یزد، خراسان رضوی، هرمزگان و پنجشنبه بازار میناب حمل می‌شوند. درواقع از این تعداد یکهزار و ۶۰۳ دام سبک، ۴۸۰ راس گاو و گوساله و ۱۷۲ نفر شتر بود.
از چمک به عنوان رییس اداره دامپزشکی قلعه‌گنج خواستیم به مشکلات و موانع پیش روی این حوزه هم اشاره کند، او تصریح کرد: یکی از مسائل و مشکلات حوزه دام قلعه‌گنج پرورش و نگهداری دام به صورت سنتی است و نگهداری صنعتی نداریم و ۱۰۰ درصد دامداران منطقه دام خود را به صورت سنتی نگهداری می‌کنند و این موضوع اجرای طرح‌های واکسیناسیون را با مشکل مواجه کرده است. «مسلما در چنین شرایطی برخی دامداران از خدمات دامپزشکی محروم می‌شوند»
وی ادامه داد: پراکندگی روستاها و کمبود نیرو، واکسیناسیون دام‌های این منطقه را دشوار کرده، در بحث نیروی انسانی متخصص و کاردان با کمبود جدی مواجه هستیم، همچنین برای جابه‌جایی و اجرای طرح‌های دامپزشکی، خودروی لازم را در اختیار نداریم.
چمک نیز حرف دل دامداران را زد و اظهار داشت: در قلعه‌گنج کشتارگاه نداریم و دامداران دام‌های خود را برای فروش به کشتارگاه‌های خارج از شهرستان حمل می‌کنند اما حقیقت امر این است که ظرفیت کشتارگاه در این منطقه محروم وجود دارد، با مسوولان بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی در خصوص راه‌اندازی یک کشتارگاه صنعتی صحبت کرده‌ام و این قول را داده‌اند که این موضوع را در اولویت قرار دهند.
برای درک بهتر مشکلات حوزه دام و دامپزشکی همراه با رییس دامپزشکی قلعه‌گنج به روستاهای چاه‌باغ و شمزان از توابع بخش مرکزی رفتیم. دیدیم دامداران گاوها و گوساله‌هایشان را در نخلستان به تنه درختان خرما بسته‌اند، صاحب گاو سعی می‌کرد گاو را در کنار درخت خرما ثابت نگه دارد که حین تزریق واکسن تکان نخورد و جایی برای گریز و دست و پا زدن نداشته باشد اما گاو احساس خطر کرده و مقاومت می‌کرد و می‌خواست با شاخ زدن و لگد زدن، دامپزشک را از خود دور کند اما کاردان دامپزشکی که نمی‌خواست وقت را هدر دهد جلو رفت و طی چند ثانیه واکسن را در محدوده گردن و عضله‌های گاو تزریق کرد. حقیقتا واکسیناسیون دام‌هایی که در فضای باز و به صورت سنتی نگهداری می‌شوند کار سخت و پُرخطری است و هر لحظه ممکن است دامپزشک با لگد یا شاخ گاو دچار آسیب شود. به هرحال آنها سال‌هاست که اینگونه، دام‌ها را واکسینه می‌کنند.
علی حیدری یکی از دامپزشکان قلعه‌گنج است و در خصوص بیماری‌های دامی این منطقه اظهار داشت: بیماری‌های دامی در قلعه‌گنج بیشتر فصلی بوده، بیماری تیلریوز (زردی گاو و گوسفند) که کُشنده هم است معمولا اواسط اردیبهشت و خردادماه شیوع پیدا می‌کند و امروز هم بیشتر دامداران را درگیر کرده است. اما واکسن برخی از بیماری‌ها را خود دامدار باید به موقع تهیه و تزریق کند اما دامپزشکی نحوه تزریق آن را به دامداران آموزش داده است.
در آخر سوال کردم آیا تاکنون بیماری مشترک بین انسان و دام در این منطقه شیوع پیدا کرده یا نه، او بیان داشت: خوشبختانه در چند سال گذشته بیماری خطرناک و مشترک بین انسان و دام در قلعه‌گنج نداشتیم اما هاری یکی از بیماری‌های مشترک به شمار می‌رود که یکی دو مورد آن در این منطقه گزارش شده است.
اما دامداران و دامپروران حوزه جازموریان علاوه بر خدمات مطلوب دامپزشکی، به تعیین محدوده چراگاه نیز احتیاج دارند و مسلما این مهم با یاری مدیران اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری جنوب کرمان محقق می‌شود تا اهالی این دیار بتوانند با استفاده از مرتع خدادادی جازموریان در بحث تولیدات دامی موفق عمل کنند. طرح مدیریت چرای دام اقدام حفاظتی مهمی در زمینه ایجاد تعادل دام و مرتع است که به عنوان یکی از سیاست‌های راهبردی از سال ۹۷ در دستور کار اداره کل منابع طبیعی جنوب کرمان قرار گرفته است.
« وجود ۴۸۰ هزار هکتار جنگل و یک میلیون و ۹۳۰ هزار هکتار مرتع با پوشش گیاهی انواع درخت، درختچه و گیاهان شور، شرایط مناسبی را برای پرورش انواع دام در این دیار فراهم کرده است»
برای روشن شدن موضوع با مدیرکل منابع طبیعی جنوب کرمان گفت و گو کردیم. حمزه احمدی با بیان اینکه اداره‌کل منابع طبیعی متولی ساماندهی و ممیزی (ارزیابی) مراتع ، صدور پروانه چرای دام و مرتع‌داری است گفت: حوزه جازموریان در ۲ شهرستان رودبار جنوب و قلعه‌گنج واقع شده که مساحت مراتع در این شهرستان‌ها بیش از ۹۰۰ هزار هکتار است. «۳۳۰ هزار هکتار از جازموریان دارای ۲۶ مرتع‌دارای ممیزی با دامدارِ مشخص است»
مرد شماره یک منابع طبیعی جنوب کرمان با بیان اینکه واگذاری مراتع دیگری هم در دستور کار است اظهار داشت: به استناد قانون، دامدارانِ دارای پروانه چرای دام موظفند هر سال مبلغ مشخصی که توسط سازمان جنگل‌ها تعیین و ابلاغ می‌شود بابت حق علف‌چر (عوارض صدور و تمدید پروانه چرای دام) به حساب خزانه واریز کنند تا کارت پروانه چرای آنها دارای اعتبار باشد، در صورت تمدید نشدن مجوز به مدت ۲ سالِ متوالی، پروانه چرا از درجه اعتبار ساقط می‌شود.
گفتیم در حال حاضر دریافت مجوز بهره‌برداری از مرتع چقدر به طول می‌انجامد، وی اظهار داشت: از لحظه درخواست دامدار تا انجام کامل مراحل اداری و تایید نهایی، یکسال کامل زمان می‌برد تا پروانه چرا صادر شود. « بروکراسی و مقررات دست و پا گیر اداری حاکم بر دستگاه‌های اجرایی کشورِ ما کاری کرده که صدور یک پروانه چرای دام، ۱۲ ماه طول می‌کشد»
خواسته دامداران هم، کاهش مدت‌زمان صدور مجوزهای مرتع‌داری بوده است و امیدواریم مسوولان امر تدابیری اتخاذ کنند که مدت‌زمان صدور این مجوزها تا حد امکان کاهش یابد.