واکاوی علل عدم رعایت موازین بهداشتی توسط برخی از شهروندان

غم و درد نان

ویروس کووید ۱۹ با آمدن خود فقط سلامت جامعه را به خطر نینداخت بلکه اقتصاد را نیز تحت تاثیر خود قرار داد. مساله‌ای که شاید در نگاه نخست چندان مهم نباشد ولی در بلند مدت شاهد این هستیم که برخی افراد به واسطه درگیری با معیشت روزانه خود دستورالعمل‌های بهداشتی را رعایت نمی‌کنند.

از سوی دیگر عدم رعایت این دستورالعمل‌ها باعث شده تا چرخه بیماری کووید ۱۹ نشکند و همه گیری شکل گرفته بر همه قسمتهای جامعه تاثیر منفی خود را بگذارد به گونه ای که اکنون شاهد افزایش تعداد جان باختگان مبتلا به ویروس کرونا در کنار تورم بالای اقتصادی هستیم.

طولانی شدن زمان شیوع ویروس کرونا و خستگی و وادادگی
دانشیار گروه روانشناسی دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه فردوسی مشهد در این خصوص به خبرنگار ایرنا گفت: در حال حاضر روزانه افزون بر  ۴۰۰ نفر از هموطنان ما جان خود را به خاطر ویروس کرونا از دست می دهند که این جمعیت در طی یک ماه بیش از  ۱۲ هزار نفر شده و در یک بازه ۱۰ ماهه معادل جمعیت ورزشگاه آزادی تهران را از دست خواهیم داد.

دکتر جواد صالحی فدردی افزود: متاسفانه شاهد هستیم که برخی افراد به دلیل عدم درک عمیق این موضوع نسبت به رعایت کردن دستورالعمل‌ها پایبند نیستند که شاید ناشی از تفاوت بین درک موضوع و دانستن آن است زیرا اگر شخصی متوجه باشد که این بیماری خطرناک چه قدر جدی است حتماً برای سلامت خود و اطرافیانش دقت بیشتری خواهد کرد.

وی ادامه داد: فرد ممکن است به صورت کاذب احساس کند بهداشت را رعایت کرده است و با خود بگوید این خطر برای من رخ نخواهد داد و در رعایت دستورات بهداشتی کاهل باشد از سوی دیگر عوارض این بیماری بعد از بهبودی مشخص نیست و برخی افراد دارای مشکلات کلیوی شده اند که تا پایان عمر درگیر آن خواهند بود.  

این روانشناس گفت: خانواده فردی که دچار بیماری کووید ۱۹ می‌شود به غیر از درمان و دارو برای رعایت ایزوله و استفاده از لوازم بهداشتی باید هزینه‌های دیگری را نیز بپردازد و از آنجایی که این هزینه‌ها تحت پوشش بیمه قرار نمی گیرد بر خانواده ها تحمیل می‌شود.

صالحی افزود: نکته دیگر این است که افراد به خاطر طولانی شدن زمان شیوع ویروس کرونا دچار نوعی خستگی روحی و اضمحلال شده‌اند زیرا وقتی انسانی به صورت طولانی مدت درگیر بحرانی باشد به طور ناخودآگاه دچار وادادگی روانی و خستگی روحی شده و نسبت به بحران شکل گرفته بی تفاوت می‌شود.

وی ادامه داد: در  شرایطی که ویروس کرونا در میان جامعه وجود دارد و همچنین مساله اقتصاد و معیشت باعث شده تا فشار زیادی بر اقشار پائین دست جامعه وارد آید به همین دلیل شاهد عدم رعایت بهداشت در میان این افراد هستیم.

دانشیار گروه روانشناسی دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه فردوسی مشهد گفت: دولت باید برای کمک به این افراد، بسته‌های بهداشتی همچون ماسک و مواد ضدعفونی درنظر گرفته و توزیع کند و سپس از طریق قانون بر اجرای دقیق رعایت بهداشتی افراد و لزوم فاصله‌گذاری اجتماعی نظارت داشته باشد.

صالحی افزود: از سوی دیگر برخی افراد مذهبی احساس می کنند با صرف دعا کردن می‌توانند به جنگ کرونا بروند حال این که توصیه به دعا و راز و نیاز کارکرد دیگری دارد تا فرد با دعا انگیزه پیدا کرده و با توکل بر خدای بزرگ در مقابل مشکلات ایستادگی کند نه این که به واسطه دعا، در انجام مسوولیت فردی و اجتماعی خود کوتاهی کند.

رعایت نکردن دستورات بهداشتی توسط افراد مشهور و مرجع
در جوامع مدرن، رسانه‌ها در شکل دهی و جهت گیری افکار عمومی نقش بسزایی دارند. از سوی دیگر افراد مشهور جامعه با توجه به استفاده از فضای مجازی به عنوان یک رسانه توانایی تاثیرگذاری و الگو سازی در جامعه دارند.

استادیار جمعیت شناسی دانشگاه فردوسی مشهد در این خصوص معتقد است: دولت فقط در ماه‌های ابتدایی شیوع ویروس کرونا توانست افکار عمومی را کنترل کند و بعد از آن شاهد هستیم که دیگر نتوانست همچون گذشته افکارعمومی مردم را در جهت رعایت دستورالعمل‌های بهداشتی کنترل کند.  

دکتر غلامرضا حسنی درمیان افزود: برخی افراد الگو ساز جامعه همچون مسوولان، هنرمندان و ورزشکاران بدون رعایت الزامات بهداشتی در مراسم و مناسبت حضور پیدا می‌کنند و این رفتار باعث می‌شود تا جامعه نسبت به خطر بیماری کووید۱۹ احساس حساسیت کمتری کند.  

وی ادامه داد: همچنین گاهی شاهد تصویب قوانینی هستیم که ضمانت اجرایی مناسبی ندارند و یا بدون توجه به شرایط اقتصادی خانواده‌ها و کسب و کارها، باعث تحمیل هزینه گزافی به جامعه بدون حمایت دولت می شوند و به همین دلیل خانواده‌ای که توان تامین هزینه مایحتاج بهداشتی خود را ندارد ضوابط بهداشتی را رعایت نمی کند.

این استاد دانشگاه گفت: در چنین شرایطی، فرد به اجتماع، اعتماد کمتری پیدا می‌کند و هنجارهای اجتماعی را کمتر مورد توجه قرار می‌دهد.

حسنی افزود: یکی از روش‌های ایجاد اعتماد سازی در جامعه، ایجاد فضای آرام در جامعه و مناسبات اقتصادی است ولی اکنون شاهد هستیم که طبقات متوسط نیز برای به دست آوردن نیازهای اولیه خود دچار مشکل هستند.

وی ادامه داد: انتشار اخبار به صورت گسترده که بار علمی درستی ندارد صحیح نیست، به عنوان نمونه اعلام شد که کرونا در مقابل گرما توان مقاومت ندارد و با توجه به شیوع ویروس کرونا شاهد بودیم مردم در تابستان به مسافرت رفتند.  

استادیار جمعیت شناسی دانشگاه فردوسی مشهد گفت: نیاز است تا مراجع رسمی علمی و دینی بلافاصله در چنین شرایطی وارد عمل شده و درستی یا نادرستی موضوع را برای جامعه مشخص کنند.

حسنی با انتقاد از عدم شفافیت در انتشار اطلاعات گفت: نسبت جامعه آماری افراد مبتلا شده به این بیماری، درصد جمعیت، جنسیت و نوع اقشاری که مبتلا  شده اند، قابل رصد نیست تا بتوان با تحلیل آماری نسبت به پیشگیری از این بیماری برنامه ریزی صورت گیرد.

شکاف تاریخی 
استادیار گروه علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد هم گفت: در گذشته، همیشه با اجرای دستورات حاکمان خودکامه، مردم دچار آسیب‌هایی می‌شدند و این رفتار در طول تاریخ به گونه ای نهادینه شده که مردم ایران به راحتی نظر حکومت را نمی پذیرد.

دکتر حسین اکبری افزود: روابط حاکم بر مردم به‌گونه‌ای تنظیم نشده بود که باعث کاهش نگاه بی‌اعتمادی تاریخی مردم به نهادهای حاکمیتی باشد.  

وی ادامه داد: باید به این اندیشید که در شرایط فعلی، آیا رعایت پروتکل‌های بهداشتی و پیشنهاد قرنطینه می‌تواند در ایران جوابگوی کنترل شیوع ویروس کرونا باشد؟  

این جامعه شناس گفت: دولت باید دستورالعمل‌ها را  به‌گونه‌ای طراحی کند تا کمترین ضربه اقتصادی به مردم وارد شود و در صورت ایجاد قرنطینه، دولت مایحتاج مردم را در اختیار آنها قرار دهد تا بتوانند در خانه بمانند و نیاز به حضور در جامعه پیدا نکنند.

اکبری افزود: بیشتر افراد جامعه ما را قشر متوسط رو به پائین تشکیل می دهند و فقط درصد کمی در رده بالای جامعه قرار می‌گیرند که به واسطه تمکن مالی بیشتر به فکر سلامت و بهداشت خود هستند.  

وی ادامه داد: بیشتر خانواده‌ها درگیر مشکلات اقتصادی معیشت خود هستند به گونه‌ای که اقشار ضعیفی که درآمد روزانه داشته‌اند، اکنون به واسطه کرونا، معیشتشان به خطر افتاده و برای کسب نیازهای اولیه، پایبند به رعایت پروتکل‌های بهداشتی نیستند.

استادیار گروه علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد با اشاره به این نکته که فرهنگ جامعه بر رفتار شخص تاثیر می‌گذارد افزود: برخی افراد نیز در نظام شخصیت خودشان و همچنین نوع روابط اجتماعی که دارند هنجارهای اجتماعی را رعایت نمی‌کنند به گونه‌ای که در برخی از نقاط حاشیه‌ای شهر، استفاده از ماسک یک نوع سوسول بازی تعریف شده و اگر فرد بخواهد دستورالعمل‌های بهداشتی را رعایت کند نمی‌تواند با گروه‌های اجتماعی در آن نواحی همنوایی داشته باشد.

اکبری افزود: زمانی که بی‌اعتمادی اجتماعی زیاد شود فرد بیمار دیگر احساس نگرانی نسبت به سلامت سایر افراد جامعه ندارد و با رویکرد فردگرایانه خود در اجتماع حضور یافته و باعث عدم شکست چرخه بیماری کووید ۱۹ می‌شود.

ویروس اخبار جعلی
کرونا که اوج گرفت، برخی گروه‌های مجازی نیز به دنبال جذب طرفدار و عضو از این فضا شدند و هر روز دستورات و اخباری در جهت حفظ سلامت، مبارزه با ویروس کرونا، آخرین آمار جانباختگان و واکسن کرونا را در دستور کار خود قرار دادند و این در حالی است که این گونه اخبار فکر و ذهن جامعه را با چالش جدیدی روبه‌رو می‌کرد.

دانشیار گروه آموزشی روانشناسی و مشاوره دانشگاه فردوسی مشهد گفت: مصون سازی رسانه‌ای به همراه مصون سازی بهداشتی در مقابل کرونا باید به گونه‌ای وجود داشته باشد که با شایعات و اخبار کذب مقابله شود.

سید محسن اصغری نکاح افزود: در کنار ویروس کرونا، ویروس رسانه‌ای اخبار جعلی نیز وجود دارد که با انتشار اطلاعات مغشوش باعث شیوع استرس در میان مردم می‌شود و باید بدانیم که کرونا مساله‌ای است که برای کشورهای بسیاری ایجاد شده و راه پیشگیری و بهبود نیز دارد و مسوولان حوزه بهداشت برای درمان و جلوگیری از انتشار آن در حال تلاش مضاعف هستند.

وی ادامه داد: گاهی به وسیله انتشار اخبار متناقض و مغرضانه در شبکه‌های اجتماعی شاهد ایجاد احساس نا امنی در جامعه می‌شویم که در نهایت با دلسرد شدن مردم نسبت به رعایت بهداشت، نوعی خستگی روحی برای آنها ایجاد شده و نسبت به رعایت بهداشت بی انگیزه می‌شوند.

عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی مشهد گفت: در علم روانشناسی موضوع امنیت و احساس امنیت وجود دارد که به عنوان  یک قاعده، احساس امنیت گاهی از خود امنیت مهم تر شناخته می شود مثلا الان احساس عدم امنیت از ویروس کرونا از اصل آن بزرگتر شده است که وضع مطلوب آن است که سعی کنیم برای جامعه بین احساس امنیت و وجود امنیت همخوانی وجود داشته باشد.  

اصغری افزود: باید به این نکته توجه کرد که زندگی، جاری است و فقط وقفه کوتاهی در روند اصلی آن رخ داده است که با رعایت مسایل بهداشتی به زودی این مشکل نیز برطرف خواهد شد.

بر اساس اعلام رسمی، شمار جانباختگان قطعی بیماری کووید ۱۹ در کشور به ۴۱ هزار و ۹۷۹ تن رسید و ۲۷ استان همچنان در وضعیت قرمز کرونا هستند.