وقتی سخن از دانش‌آموزان با نیازهای ویژه به میان می‌آید بی‌تردید به معلمانی می‌رسیم که عاشقانه پای در میدان دانایی گذاشته‌اند تا با آموزش افرادی که به دلیل نقص عضو باید در مدارس خاص تحصیل کنند، چرخه یادگیری متوقف نشود.
معلمان بی ادعایی که هر آنچه در توان دارند در طبق اخلاص می گذارند تا به آنان که خاص هستند آموزش دهند، آنها که یادگیری، پرورش استعدادها و توانمندی هایشان و بهره مندی از همه امکانات شهروندی حق آنان است و صد البته این وظیفه سنگین و ویژه بر دوش معلمانی است آنها نیز در آموزش و شیوه رفتار با دانش آموزان ناتوان، خاص هستند.
اما از وقتی که ویروس کرونا آمد و همه چیز را تحت تاثیر خود قرار داد آموزش گروههای مختلف نیز دستخوش تغییراتی شد که البته این رخداد برای دانش آموزان با نیازهای ویژه یا همان استثنایی به مراتب شرایط ویژه تری را رقم رد.
دانش آموزان با نیازهای ویژه یا همان استثنایی‌ها نیز همانند سایر دانش‌آموزان در سال تحصیلی ۱۳۹۹_۱۴۰۰، بر اساس تدابیر و محدودیت‌های ناشی از شیوع کرونا، به صورت مجازی، آموزش‌های لازم را فرامی‌گیرند، اما در این میان، محدودیت‌ها و مشکلات موجود، آموزش این گروه از دانش‌آموزان را با چالش‌هایی مواجه کرده است.
این قشر خاص از دانش آموزان، بطور معمول به هفت گروه آموزشی آسیب دیده شنوایی، آسیب دیده بینایی، معلول جسمی_حرکتی، کم توان ذهنی، اختلال رفتاری_ هیجانی و طیف اوتیسم، چند معلولیتی و دارای مشکلات ویژه یادگیری تقسیم می‌شوند هر یک از این گروه‌ها باید از شیوه‌ی تدریس و یادگیری متفاوتی، هم نسبت به گروههای دیگر و هم نسبت به دانش آموزان عادی برخوردار شوند.
بنابر اعلام معاون وزیر و رییس سازمان آموزش و پرورش استثنایی کشور نزدیک به یک‌هزارو ۶۰۰ مدرسه ویژه دانش آموزان استثنایی در کشور وجود دارد که از این تعداد ۲۷ مدرسه ویژه دانش‌آموزان جسمی- حرکتی، ۲۲ مدرسه ویژه نابینایان، ۱۰۰ مدرسه ویژه ناشنوایان، ۶۲ مدرسه ویژه دانش آموزان طیف اوتیسم و ۳۴ مدرسه نیز شبانه روزی است.
سید جواد حسینی با اشاره به اینکه بیش از ۷۰ هزار نفر از دانش آموزان با نیازهای ویژه نیز در ۲۱ هزار مدرسه عادی پذیر مشغول به تحصیل هستند خاطرنشان کرده است: ۸۵۰ مدرسه استثنایی نیز به عنوان پشتیبان این مدارس فعالیت دارند.
در حالی بیش از ۱۰ ماه از شیوع ویروس کرونا در کشورمان می گذرد که در این میان آموزش مجازی با توجه به محاسن و معایب آن بار مضاعفی را برای دوش معلمان به ویژه معلمانی که عاشقانه در تلاشند تا دانش آموزان استثنایی که هر کدام دارای معلولیتی خاص هستنند، گذاشته شده است، معلمانی که بصورت شبانه روزی و البته خستگی ناپذیر و بی وقفه به امر تهیه و تولید محتوای آموزشی مشغولند.
کوکب اکبری از جمله معلمان دانش آموزان با نیازهای ویژه شهر زنجان است که به گفته خودش ۲۳ سال سابقه کاری دارد اما ۱۸ سال را در مدرسه رودکی ویژه این دانش آموزان سپری کرده است.
او در خصوص شیوع ویروس کرونا و گرایش به آموزش مجازی می گوید: امسال با همه سال هایی که به عنوان معلم به مدرسه می رفتم، تفاوت هایی دارد، برای دانش آموزان و خانواده های آنها تجربه ای جدید است، و از آن بالاتر، هیچ یک از معلم‌ها از ابتدای تاریخ تا الان و هیچکدام از بزرگان تعلیم و تربیت در جهان در این شرایط قرار نداشتند و پس برای اولین بار در طول تاریخ تعلیم و تربیت است که چنین شرایطی را تجربه کردیم.
وی در خصوص مشکلات آموزش مجازی دانش آموزان با نیازهای ویژه در شرایط کرونایی می افزاید: سال تحصیلی جدید به دلیل وضعیت تحمیلی از ناحیه شیوع ویروس کرونا، در حوزه مدارس استثنایی با شرایط خاص آغاز شد و این در حالی است که سالهای گذشته توجه و تمرکز این حوزه از آموزش و پرورش فقط بر ارائه مسایل آموزشی و توانبخشی معطوف بود اما امسال باید به سلامت دانش‌آموزان نیز توجه مضاعفی انجام می گرفت.
اکبری اظهار می کند: بر این اساس آموزش مجازی رسمی کشور که از طریق نرم افزار شاد دنبال می‌شود، در مرحله اول، نواقص بسیاری از جمله سرعت پایین و عدم آپلود فایل‌ها را داشت، اما اکنون این موارد حل شده و از طرفی نحوه تدریس در برنامه شاد به گونه‌ای است که، معلم صرفا یکبار فایل مطلب درسی را در گروه کلاسی شاد ارائه می‌دهد.
این معلم استثنایی ادامه می دهد: ضروری است که دانش آموزان با نیازهای ویژه و خاص به طور جداگانه و خصوصی در فضای مجازی، آموزش‌های لازم را دریافت کرده و معلم نیز باید شیوه‌ی تدریس خود را برای هر دانش آموز تغییر دهد، چرا که هر یک از دانش آموزان استثنایی با توجه به مشکلات خود، شرایط متفاوتی برای درک و دریافت مطالب دارند.
وی ابراز می کند: اکثر فراگیران در حوزه آموزش و پرورش استثنایی دانش‌آموزان دچار مشکلات ذهنی هستند لذا آموزش این گروه بطور اجباری مبتنی بر عینیت‌گرایی بوده از طرفی دانش‌آموز در روش آموزش مبتنی بر عینیت باید موضوع آموزش ببیند و لمس کند سپس یاد می‌گیرد اما آموزش مجازی فاقد این ویژگی است و نبود این مساله در آموزش های مجازی بسیار مشکل آفرین است.
اکبری، از چالش پیش روی آموزش مجازی دانش آموزان با نیازهای ویژه را همراهی نکردن والدین در برخی فعالیت ها عنوان می کند و می افزاید: همراهی نکردن والدین در مورد برخی فعالیت های آموزشی دانش آموزان با نیازهای ویژه خللی را در پیشبرد برنامه های بوجود می آورد که با تمامی این مسائل معلم با تمام توان در محور فعالیت ها قرار دارد.
وی اضافه می کند: گروههای هدف تحت پوشش مشکلات متعددی دارند و بنابراین معلمان سخت کوش استثنایی تلاش می کنند تا بارسنگین فعالیت های جانبی دیگر در شرایط کرونایی را عهده دار باشند که البته با جان و دل این مهم را انجام می دهند.
به گفته اکبری در روزگار کرونایی محتوای الکترونیکی " وایکس ریکوردر واینشات " هم برای فراگیری بهتر مطالب به دانش آموزان نیازهای ویژه ارائه می شود.
جایگاه معلمان استثنایی در روزگار کرونایی دیده نشده است
این معلم استثنایی مدرسه رودکی زنجان ادامه می دهد: اغلب معلمان دانش آموزان با نیازهای ویژه یا همان استثنایی در گرایش های مختلف مشغول به کار هستند و با تمامی وجود بصورت ۲۴ ساعت مشغول تولید محتوا برای دانش آموزان هدف خود هستند تا آموزش آنان تعطیل نشود اما موضوع مهم اینکه در شرایط کرونایی کمتر به جایگاه این قشر پرداخته شده است.
وی اضافه می کند: معلمان این قشر به دلیل تحت پوشش قراردادن دانش آموزان نیازهای ویژه و دارای معلولیت های مختلف باید چندین برابر مطالب را برای دانش اموزان تکرار کنند تا مطالب را دانش آموزان بخوبی حس کنند که در این شرایط کرونایی نیز تدریس و آموزش مجازی از ساعت هشت صبح آغاز و تا ۱۲ ظهر ادامه می یابد و از طرفی تکالیف دانش آموزان نیز بعدازظهر مورد بررسی قرار می گیرد که انرژی مضاعفی را در بر می گیرد.
اکبری می افزاید: در زمان حاضر در مقطع پایه سوم ابتدایی به ۶ دانش‌آموز دارای معلولیت نابینایی، نیمه بینا، چند معلولیتی و جسمی و حرکتی آموزش مجازی ارائه می کنم که کاری زمان بر محسوب می شود.
وی اظهار می کند: در زمان حاضر آموزش مجازی به غیر از شبکه شاد در نرم افزار دیگری به دلیل وجود امکاناتات مطلوبتری از قبیل تماس گروهی انجام می گیرد و همین مساله امکان برقراری و ایجاد حس فضای کلاس حضوری را برای دانش آموزان با نیازهای ویژه فراهم می کند.
این معلم استثنایی مدرسه رودکی زنجان با اشاره به سختی های آموزش فضایی مجازی ادامه می دهد: بطور مثال آموزش در فضای مجازی برای یک دانش آموز نابینا مطلق بسیار سخت است، اما با علاقه ای که به کارم دارم در حد توان تلاش می کنم این مهم سرانجام خوبی داشته باشد.
وی خاطرنشان می کند: معلمان استثنایی در شرایط کرونایی کار جهادی می کنند، چرا که انتقال مفاهیم و مطالب به گروههای هدف بصورت مجازی کار مضاعفی می خواهد و با توجه به محدودیت ها و موانع مختلف این قشر تلاش کرده اند آموزش گروه های هدف با وقفه مواجه نشود و بطور مستمر ادامه داشته باشد.
هیچ چیز جای آموزش حضوری را نمی گیرد
سهیلا تیمورنیا مدیر مدرسه استثنایی رودکی شهر زنجان نیز با اشاره به آموزش مجازی در روزگار کرونایی می افزاید: با شیوع ویروس کرونا همه چیز حتی آموزش از حضوری به سمت مجازی تغییر پیدا کرد، موضوعی که پیش از این چندان به آن عادت نداشتیم.
وی اظهار می کند: بر این اساس وزارت آموزش و پروش شبکه ای تحت عنوان " شاد" را برای مباحث درسی و تدریس آنلاین دانش آموزان طراحی کرد که هر چند در اوایل مشکلات و معضلاتی داشت اما در نسخه جدید به آموزش دانش آموزان با نیازهای ویژه به خصوص ارائه خط بریل برای نابینایان توجه خاصی شد.
مدیر مدرسه استثنایی رودکی زنجان با بیان اینکه آموزش و پرورش استثنایی در شرایط کرونایی نیز بسته های آموزشی را با همکاری مدارس برای دانش آموزان با نیازهای ویژه طراحی کرد، ادامه می دهد: بر این اساس ۳۰ درصد محتوای کتاب به اولیای دانش آموزان نیازهای ویژه برای پیشبرد بهتر آموزش ها اختصاص داده می شود و در این میان معلمان این قشر با توجه به اینکه دانش آموزان خاص بوده و دارای معلولیت های مختلفی هستند، بصورت انفرادی کار می کنند.
وی می افزاید: با آمدن کرونا و ماندگاری این بیماری تصور می کردیم، آموزش دانش آموزان نیازهای ویژه با چالش های مواجه شود، اما به تدریج و رفع نرم افزار های آموزشی این مهم شکل بهتری بخود گرفته چرا که همزمان با آموزش های آنلاین معلمان نیز تحت آموزش های خاص قرار می گیرند تا بهتر بتوانند با دانش آموز خود ارتباط برقرار کنند.
خانم تیمورنیا با بیان اینکه هیچ چیز جای آموزش حضوری را برای دانش آموزان به ویژه دانش آموزان با نیازهای ویژه نمی گیرد، اظهار می کند: هر چند اغلب خانواده های این دانش آموزان همکاری خوبی در ارائه آموزش های مجازی و دیگر مسائل ارائه شده دارند، اما اولیایی هستند به دلیل بی سوادی آنگونه که باید و شاید فعال نیستند و همین مساله مشکلاتی را ایجاد می کند.
این معلم مدرسه استثنایی رودکی زنجان ادامه می دهد: کار با دانش آموزان با نیازهای ویژه آن هم در شرایط کرونایی توان بالایی می خواهد، چرا که مطالب باید چندین بار به دانش آموز ارائه شود و در این میان معلمان باتلاش مضاعف و از خود گذشتگی مشغول تهیه محتوای درسی برای کار در شرایط حاکم هستند.
تیمورنیا اظهار می کند: کار با دانش آموزان ویژه عشق و علاقه خاصی می طلبد، چرا که آنان دارای معلولیت های مختلفی بوده و نیازمند مراقبت و توجهات بیشتری هستند تا آموزش آنها با مشکلات و وقفه مواجه نشوند.
وی با اشاره به اینکه در زمان حاضر ۶۴ دانش آموز با نیاز ویژه در مقطع آمادگی و ابتدایی در این مدرسه مشغول فراگیری هستند، اظهار می کند: ۲۸ نفر اعم از کادر درمان، گفتار درمان، فیزیوتراپ و معلمان سخت کوش نیروی انسانی این مدرسه را تشکیل می دهند که در شرایط کرونایی مشغول خدمت به گروههای تحت پوشش خود هستند.
این مدیر مدرسه استثنایی رودکی زنجان با بیان اینکه کمبود نیروی انسانی از معضلات گروه استثنایی است، یادآوری می کند: البته این کمبود صرفا به این مدرسه و یا استان بر نمی گردد و به کل کشور اختصاص دارد و بر این اساس تربیت معلمان مجرب و عاشق کار با این دانش آموان می تواند مشکلات این بخش را برطرف کند.
تیمورنیا خاطرنشان می کند: طی برنامه ریزی ها، آموزش های ویژه ای برای معلمان دانش آموزان نیازهای ویژه ارائه می شود که این مهم توانسته تا حدود زیادی خلاءهای آموزشی را برطرف کند و از طرفی به این مهم باید توجه داشت که گروههای هدف دارای استعدادهای نهفته ای هستند که نسبت به کشف آنان تلاش می شود.
بیشترین دانش‌آموزان استثنایی استان زنجان را معلولان ذهنی تشکیل می دهند
رییس اداره آموزش و پرورش استثنایی استان زنجان نیز در خصوص وضعیت دانش آموزان با نیاز های ویژه استان می گوید: شمار دانش‌آموزان با نیازهای ویژه زنجان ۲ درصد از کل جمعیت استان را شامل می‌شود که با میانگین کشوری برابری می‌کند.
فاطمیه باغبانی با اشاره به اینکه بیشتر دانش‌آموزان استثنایی استان زنجان معلولیت ذهنی دارند، می افزاید: معلولان شنوایی، بینایی، جسمی، حرکتی، کم توان ذهنی، جسمی و معلولیت، مشکلات یادگیری، هیجانات و اوتیسم مشمول دانش‌آموزان استثنایی هستند.
باغبانی اضافه می کند: این اداره در سه حوزه آموزشی، فرهنگی و ورزشی، پرورشی و توانبخشی خدمات دهی می‌کند که در آموزش آنان به شکل ویژه و در حوزه‌های فرهنگی، ورزشی و پرورشی تسهیلگری می‌شود.
وی با بیان اینکه توجه به شرایط کرونایی محتوای آموزش مجازی، به صورت فایل‌های تصویری و صوتی برای دانش‌آموزان با نیازهای ویژه در این استان تولید می‌شود، می گوید:تولید این محتوای آموزشی توسط معلمان و مربیان مدارس استثنایی در استودیو طراحی شده در مدرسه شهید انجم شعاع زنجان و به صورت متمرکز انجام می شود.
این مسوول ادامه می دهد: با تولید این محتوا، دانش‌آموزان با نیازهای ویژه در روزهای تعطیلی مدارس بیش از پیش از برنامه های تلویزیونی و آموزش‌های مجازی استفاده می‌کنند.
باغبانی می افزاید: محتواهای آموزشی هر یک از این بسته‌های الکترونیکی بر حسب نیاز و به نوع معلولیت دانش‌آموزان استثنایی طراحی شده و معلمان مدارس استثنایی استان زنجان به صورت فایل پی دی اف و فیلم در سامانه جامع آموزش مجازی این مطالب را با دانش‌آموزان کار می‌کنند.
وی اظهار می کند: بر اساس برنامه سازمان استثنایی، تهیه ۳۰ درصد محتوای کتب درسی به پایان رسیده و ۳۵ درصد بعدی در حال تولید است و این محتوا در هفت گروه کودکان با نیازهای ویژه از آسیب دیده ذهنی، شنوایی، بینایی، رفتاری هیجانی، طیف اوتیسم چند معلولیتی و مشکلات ویژه یادگیری تولید می‌شود.
رییس اداره آموزش و پرورش استثنایی استان زنجان یادآوری می کند: آموزش و پرورش استثنایی از دهه ۷۰ فعالیت خود را آغاز و این استان نیز در همین زمان فعالیت کاری خود را شروع کرد که هم اکنون ۲۴ مدرسه مستقل و ضمیمه استثنایی و ۱۳ مرکز ویژه مشکلات یادگیری به گروههای هدف خدمات ارائه می دهند.
باغبانی افزود: آموزش و پرورش استثنایی استان طی ۲ سال گذشته و در اجرای برنامه خدمات حمایتی دانش آموزان مدارس با نیازهای ویژه خدمات متنوع و متعددی را ارائه کرده است.
به گفته این مسؤول، با توجه به سیاست های سازمان آموزش و پرورش استثنایی کشور و اساسنامه سازمان، مبنی بر تهیه و تنظیم طرح‌های توسعه کمی و کیفی آموزشی، ایجاد و تقویت فرصت‌های برابر و اثربخش توانبخشی، آموزشی و پرورشی و ارتقای برنامه ها و فعالیت های بهداشتی و توانمندسازی برای دستیابی دانش‌آموزان با نیازهای ویژه به زندگی مطلوب، برنامه ای با عنوان خدمات حمایتی به دانش آموزان با نیازهای ویژه در قالب سامانه جامع بهداشت مدارس استثنایی ایجاد شده است.
وی خاطرنشان می کند: در زمان حاضر ۲ هزار و ۵۱۵ دانش آموز با نیازهای ویژه اداره کل آموزش و پرورش استثنایی استان را تشکل می دهند که از این تعداد ۹۶۰ نفر در مدارس خاص و مدارس ویژه و یک هزار و ۵۶۱ نفر نیز مدارس تلفیق - فراگیر مشغول به تحصیل هستند.
باغبانی کمبود نیروی انسانی، فضاهای آموزشی مناسب و یا مناسب سازی فضاهای موجود رااز جمله مشکلات موجود در این حوزه عنوان می کند و می افزاید: کمبود فضای آموزشی و توانبخشی برای دانش‌آموزان و اعطای تسهیلات ویژه برای خدمات درمانی از جمله مسائل مهمی است که نیازمند توجه از سوی دستگاه‌های متولی امر است.
این مسوول ادامه می دهد: سرویس ایاب و ذهاب دانش آموزان استثنایی، کمبود اعتبارات در بخش های عمرانی و تهیه تجهیزات و امکانات لازم برای دانش آموزان از جمله مشکلات پیش روی این قشر است که امیدواریم این مهم به تدریج برطرف شود.
به گفته این مسئول، در مناطق آموزشی ۱۴ گانه استان زنجان تنها نواحی زنجانرود و انگوران فاقد مدارس استثنایی هستند.
۳۸۲ معلم به دانش آموزان استنایی اموزش می دهند
مدیر کل آموزش و پرورش استان زنجان نیز در این خصوص ادامه می دهد: دانش آموزان استثنایی با وجود داشتن معلولیت های ذهنی و جسمی دارای استعدادهای فراوانی در زمینه های مختلف هستند.
حسن مظفری می افزاید: هم اکنون بیش از ۲ هزار و ۵۰۰ دانش آموز استثنایی در نواحی یک و ۲ زنجان در قالب ۲۴ آموزشگاه مشغول به تحصیل هستند که ۳۸۲ معلم نیز آموزش این قشر را بر عهده دارند.
به گفته وی، همکاران فرهنگی شاغل در این حوزه، از بی ادعاترین و باانگیزه ترین های آموزش و پرورش هستند که با وجود مشقت و سختی کار در این حوزه، زحمات زیادی را متحمل شده و با جان و دل در این بخش به فعالیتهای آموزشی و پرورشی مشغولند.
وی اضافه می کند: یکی از مشکلات جدی ما در مدارس استثنایی این است که این آموزشگاه ها برای دانش آموزان عادی تعبیه و احداث شده‌اند و مختص فعالیت های این گونه دانش آموزان نیستند و باید برای تحصیل آنها مناسب سازی شوند که در این رابطه باید مشکلات آنها پیگیری و رفع شود.
مظفری خاطرنشان می کند: مدارس مختص دانش آموزان استثنایی در صورت امکان باید در مرکز شهر احداث شوند تا دسترسی به این گونه مدارس از هر لحاظ راحتتر باشد چرا که خانواده های دارای فرزندان معلول ذهنی یا جسمی، بطور معمول از لحاظ پرداخت هزینه نیز در مضیقه هستند.
به گفته این مسوول، طی دیدار اخیر با معاون وزیر و رییس سازمان آموزش و پرورش استثنایی کشور چهارمین مرکز جامع تشخیصی توانبخشی و مشاوره ای دانش آموزان استثنایی کشور و ۲ مدرسه استثنایی نیز در این استان ساخته می شودکه تحقق آنها می تواند پاسخگوی بخشی از مشکلات کنونی این قشر باشد.
نظر شما