سرمایه انسانی درگیر چالش بازار کار و آموزش عالی ( بخش نخست)

 جمعی از صاحبنظران در نشست پانزدهمین عصرانه بهره وری انجمن بهره وری ایران  که در روزهای اخیر برگزار شد ، دیدگاه‌های متنوعی در زمینه «بهره‌وری در بخش دانشگاه و آموزش عالی، چالش‌های اساسی و راهکارها» را بازتاب دادند.

در این نشست «علینقی مشایخی»، استاد مدیریت دانشگاه صنعتی شریف، «سعید سمنانیان»، رییس اسبق و استاد فیزیولوژی دانشگاه تربیت مدرس، «جعفر توفیقی» رئیس پژوهشکده نفت، مدرس دانشگاه و وزیر اسبق علوم، تحقیقات و فناوری، «غلامرضا گرایی‌نژاد»،کارشناس ارشد مرکز پژوهش‌های آینده‌نگری و مدیر سابق امور آموزش عالی سازمان برنامه و بودجه، «محسن محمدی» مدیر توسعه کسب و کار گروه ایران تلنت حضور داشتند. «سید حمید کلانتری» مدیرعامل انجمن بهره‌وری ایران نیز مدیریت این نشست را برعهده داشتند.

به گفته کلانتری یکی از مسائل اصلی که قطعا هر کسی بر اهمیت آن باور دارد، نقش سرمایه انسانی و منابع انسانی در توسعه است. هر اندازه منابع انسانی فرهیخته‌تر، کارآمدتر و خلاق‌تر بوده و مرتبط‌تر با نیازهای جامعه آموزش دیده باشد، به همان میزان می‌تواند نقش موثرتری در توسعه کشور و مدیریت‌ها اعم از مدیریت اجرایی، مدیرت سازمان‌ها، نهادهای اقتصادی و خدماتی در بخش‌های مختلف اقتصادی ایفا کنند. در بهره‌وری نیز دو عامل «بهره‌وری نیروی کار» و «بهره‌وری سرمایه» به‌صورت ویژه مدنظر است؛ که البته در کنار آنها سایر عوامل تولید هم مورد توجه قرار می‌گیرد. بهره‌وری نیروی انسانی حتی می‌تواند بهره‌وری سرمایه را هم تغییر دهد.

وی در ادامه افزود: طی سه برنامه چهارم، پنجم و ششم توسعه مقرر بوده تا حدود یک سوم از رشد اقتصادی از محل بهره‌وری حاصل شود، به جز برنامه چهارم که بخشی از هدف آن در بهره‌وری محقق شد، در برنامه پنجم و برنامه ششم رشد بهره‌وری منفی بوده است. در میانگین ۴۰ ساله نیز متوسط رشد بهره‌وری، معادل صفر بود که این موضوع جای نگرانی دارد، چرا که دو  بعد توسعهGDP  و توسعه اقتصاد کشور، یعنی افزایش «سرمایه‌گذاری» و افزایش «بهره‌وری» باید حدود ۳۰ درصد اقتصاد را تامین می‌کرد، اما نتوانستیم از آن به خوبی بهره‌برداری کنیم.

مدیرعامل انجمن بهره‌وری ایران تاکید کرد: یکی از مسائل اصلی که در این زمینه وجود دارد، موضوع منابع انسانی و نظام تعلیم و تربیت کشور است که در دو بخش اصلی، یعنی آموزش و پرورش و دوم آموزش در دانشگاه‌ها و نظام آموزش عالی باید آنها را مدنظر قرار داد.

به گفته وی متاسفانه عمدتا دانش و علم در ایران به توسعه منجر نمی‌شود، فارغ‌التحصیلان دانشگاهی، فارغ التحصیلان خلاقی نیستند و قدرت حل مساله را ندارند و بخشی دیگر از فارغ‌التحصیلان هم در ایران نمی‌مانند، در حالی که نیروهای با استعدادی هستند، ولی در خارج از کشور از آنها استفاده می‌شود و در آنجا خدمت می‌کنند.

رتبه ۱۴۳ ایران در شاخص علم و توسعه

همچنین کلانتری در این نشست تاکید کرد: بر اساس گزارش معتبری که در کتابی با عنوان «توسعه» منتشر شده است، ایران در شاخص علم و توسعه در رتبه ۱۴۳ در بین ۱۴۶ کشور قرار دارد که رتبه ایران در این زمینه بسیار پایین است و باید این پرسش را مطرح کرد که با وجود منابع فراوان و نرخ قابل توجه فارغ‌التحصیلان چرا واقعا در ایران علم به توسعه منجر نمی‌شود؟

جعفر توفیقی هم در این زمینه گفت: ایجاد دسترسی فراگیر مردم به آموزش عالی به‌عنوان مهم‌ترین ابزار تشکیل سرمایه‌های انسانی در کشور، ایفای نقش در سیاست پژوهشی و تصمیم‌سازی برای دولت‌ها، مجالس و سایر بخش‌ها به‌منظور سیاستگذاری و حکمرانی خوب در تحقق توسعه پایدار، توسعه‌دهنده روحیه خلاقیت و نوآوری در دانش‌آموختگان و تربیت پژوهشگرانی در تراز جهانی توسعه پایدار، تامین‌کننده دانش و فناوری‌های مورد نیاز بخش‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی (دانشگاه کارآفرین نسل سوم) و همکار راهبردی صنعت در شناسایی چالش‌ها و ارائه راه‌حل‌های فناورانه و پاسخگو به نیازهای محلی و ملی برخی از ویژگی‌های دانشگاه در تراز جهانی است.

راهکارهای ارتقای بهره‌وری آموزش عالی با تمرکز بر نظام عرضه و نظام تقاضا

وزیر اسبق علوم، تحقیقات و فناوری در ادامه «راهکارهای ارتقای بهروری آموزش عالی با تاکید بر نظام عرضه» را موضوع خود قرار داد و گفت: ساماندهی گسترش آموزش عالی در تعامل نزدیک با جامعه و بازار کار، بازنگری در روش‌های برنامه‌ریزی آموزشی و درسی مبتنی  بر  نیازسنجی و تحلیل بازار کار با تاکید بر میان رشته‌ای‌ها، ایجاد موازنه در توانمندی‌ها و شایستگی‌های دانشی، مهارتی و بینشی دانشجویان و دانش‌آموختگان و پرورش روحیه کارآفرینی، خلاقیت و نوآوری در دانشجویان بخشی از این راهکارها در این زمینه است.

توفیقی به راهکارهای ارتقای بهره‌وری آموزش عالی با تاکید بر نظام تقاضا نیز اشاره داشت. به اذعان وی برگزاری رویدادهای تقاضای فناوری توسط صنایع مختلف(Reverse Pitch)‌، توسعه بازار برای کالا و خدمات نوآورانه داخلی، تقویت نظام استاندارد کالا و خدمات (تحریک تقاضای دانش و فناوری)، توانمندسازی و ارتقای جایگاه بخش خصوصی در اقتصاد (رقابت) و توسعه کارآفرینی و صنایع دانش بنیان (نظام یادگیری فناوری و خلق درون‌زای فناوری) نیز می‌تواند به ارتقای بهره‌وری آموزش عالی کمک کند.