توسعه صنعت دستاورد چهار دهه تلاش پر افت و خیز

پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، ایران بطور كامل متكی به درآمدهای حاصل از صادرات نفت بود و درآمد هنگفت آن سبب شده بود تا اكثر قریب به اتفاق كالاهای صنعتی مورد نیاز كشور از خارج تامین شوند و آنچه در داخل تولید می شد فقط مونتاژ قطعات وارداتی بود.
در سیاست كلان آن دوران نیز انگیزه ای برای سرمایه گذاری صنعتی با هدف استقلال این بخش از بیگانگان مد نظر نبود لذا مدیران بیشتر تمایل به مصرف كالاهای خارجی داشتند.
ارمغان بزرگ انقلاب اسلامی برای ایران رشد صنعتی و فاصله گرفتن از اتكا به درآمدهای نفتی بود. ایران كشوری مستعد و غنی از ذخایر معدنی و نفتی به شمار می رود كه می تواند زمینه ساز توسعه رسته های مختلف تولید و توقف خام فروشی باشد. بر همین اساس ظرف چهار دهه گذشته در این حوزه گامهای بلندی برداشته شده است.
رشد صنعت در ایران در چارچوب تلاشهای نظام جمهوری اسلامی به قدری سریع و پرشتاب بود كه علاوه بر ساخت شهركهای صنعتی متعدد در حاشیه شهرهای كشور، ساخت مجموعه ‌های تولیدی در روستاها نیز به یك برنامه مستمر تبدیل شد، ضمن اینكه تولیدات ایران در بسیاری از موارد به خارج از كشور نیز صادر گردید.
ساخت هواپیما و بالگرد سبك و نیمه سنگین، ساخت كشتی و تولید انواع قایق برای نخستین بار در كشور، افزایش تولید سیمان از 6.3 میلیون تن به حدود 80 میلیون تن در سال، افزایش تولیدات معدنی از 20 میلیون تن در سال به 220 میلیون تن، افزایش تولید و صادرات خودرو سبك و سنگین، افزایش انواع واحدهای تولید لوازم خانگی و صنعتی و دهها مورد مشابه از دیگر افتخارات صنعتی كشور پس از پیروزی انقلاب اسلامی به شمار می ‌روند.
افزایش و توسعه پالایشگاهها و مراكز پتروشیمی، ساخت 40 كارخانه بزرگ نفت و گاز و پتروشیمی در كشور و نیز اجرای طرحهای بزرگ فولادی در چندین نقطه مستعد بخش دیگری از اقدامات زیربنایی پس از انقلاب اسلامی است كه در مجموع باعث شده تا میزان خودكفایی ایران در صنعت نفت از چهار درصد سال 1357 به 80 درصد كنونی ارتقا یابد و تولیدات پتروشیمی نیز از چهار میلیون تن سال 1357 به 38 میلیون تن پس از انقلاب برسد.
هم اكنون 84 هزار و 961 واحد صنعتی با سرمایه گذاری 375 هزار میلیارد تومان و اشتغالزایی برای دو میلیون و 547 هزار و 653 نفر در كشور وجود دارند كه از این تعداد پنج هزار و 662 واحد صنعتی فعال با سرمایه گذاری 16.8هزار میلیارد تومان و اشتغالزایی برای 193 هزار و 948 نفر در خراسان رضوی مستقرند.
همچنین بر اساس آمار بانك مركزی در سال 1356 تولید ناخالص داخلی ایران 119 هزار میلیارد تومان بود كه این رقم در سال 1393 به 203 هزار میلیارد تومان رسید.
تولید ناخالص داخلی خراسان رضوی نیز سال 1393 حدود 626 هزار و 47 میلیارد ریال بود كه سهم آن از كل كشور 4.86 درصد است.

* وضعیت صنعت خراسان در سال 1357
رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی به خبرنگار ایرنا گفت: در سال 1357 تعداد 82 واحد صنعتی با سرمایه 266 میلیارد ریال و اشتغال 10 هزار و 316 نفر در استان خراسان (قبل از تقسیم) فعال بود.
راضیه علیرضایی افزود: مهمترین تولیدات استان در سال 1357، روغن نباتی، آرد و سیمان با سرمایه گذاری هزار و 738 میلیارد ریال به شمار می رفت كه در مجموع برای 928 نفر شغل ایجاد كرده بود و استان سهمی در بهره برداری از معادن غنی خود بویژه سنگ آهن نداشت.
وی بیان كرد: استان خراسان به دلیل دور بودن از مركز و عدم توجه مسئولان وقت در قبل از انقلاب به توسعه صنعتی این بخش از كشور، از سهم مناسبی برخوردار نبود.
وی اظهار داشت: در دوران جنگ نیز خراسان بهره مناسبی از سرمایه گذاریهای دولتی نبرد ، لذا سرمایه گذاری استان بیشتر براساس حمایت های بخش خصوصی پایه گذاری گردید.
رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی گفت: با توجه به هدف اصلی به منظور توسعه متوازن در خراسان، پركردن شكاف بین این استان و استانهای توسعه یافته به لحاظ برخورداری از صنایع بزرگ پتروشیمی و نفت و حمایت های دولتی، راهبرد توسعه صنعتی خراسان بر مبنای توسعه معادن و صنایع معدنی پایه گذاری شد.
علیرضایی اظهار داشت: توسعه صنایع معدنی می توانست از یكسو باعث توسعه متوازن خراسان و جلوگیری از مهاجرت به مركز استان و افزایش اشتغال شود و از سوی دیگر مانع از خام فروشی مواد معدنی شده و ارزش افزوده بالاتری را نصیب این منطقه كند.

* اقدامات برای توسعه صنعتی خراسان رضوی
رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی گفت: در این راستا از 64 نوع ماده معدنی شناخته شده در كشور 46 نوع ماده معدنی در شهرستان های استان نظیر معدن سنگ آهن در سنگان شهرستان خواف، معادن سیلیس در شهرستان تربت جام، معدن سنگ آهن هماتیت در شهرستان تایباد، معدن مس در شهرستان های كاشمر و بردسكن، معادن كائولین و معادن سنگ در شهرستان گناباد، معادن سنگ و طلا در شهرستان تربت حیدریه و معادن دیگری در نقاط مختلف شناسایی و واحدهای فرآوری در كنار معادن ایجاد شد.
علیرضایی اظهار داشت: برای كمك به سرمایه گذاران در تمام مناطق محروم و مرزی استان با كمك وزارت متبوع و سازمان توسعه صنایع معدنی و معادن، آزاد سازی مناطق معدنی به مساحت 11 هزار و 290 كیلومتر مربع در شهرستان های كاشمر ، تربت حیدریه و نیشابور و در كنار آن مطالعات پهنه اكتشافی ژئوفیزیك هوائی سنگان انجام شد.
وی بیان كرد: در این راستا تاكنون ظرفیت تولید 12.4 میلیون تن كنسانتره آهن و 15 میلیون تن گندله در كنار معادن سنگ آهن خراسان رضوی و ظرفیت سازی لازم برای تولید در این بخش تا سقف 22.7 میلیون تن كنسانتره و 21.7 میلیون تن گندله انجام شده كه طی سالهای آتی به بهره برداری خواهد رسید.
وی ادامه داد: در شهرستان فریمان برای اولین بار راه اندازی واحد تولید شیشه جام (فلوت كاویان) با سرمایه گذاری 25 هزار و 760 میلیارد ریال و ظرفیت 200 هزار تن تولید شیشه در سال برای 415 نفر شغل ایجاد كرده است.
رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی گفت: همچنین در مناطق كمتر توسعه یافته استان نظیر شهرستان تربت جام احداث واحدهای تولید فرآوری سیلس و تولید شیشه به ظرفیت 500 هزار تن سلیس و 200هزار تن شیشه در سال با سرمایه گذاری پنج هزار و 440 میلیارد ریال، زمینه اشتغال بیش از 600 نفر را فراهم كرده است.
وی افزود: در مجموع با صدور پروانه بهره برداری برای پنج واحد عمده تولیدی در كنار معادن سیلیس استان برای تولید انواع شیشه شامل شیشه عایق، نشكن ساختمانی و ضد گلوله، ظرفیت تولید در این بخش به 26 هزار تن رسیده است.
علیرضایی اظهار داشت: صنعت سیمان استان با داشتن هفت واحد تولیدی با ظرفیت تولید اسمی 8.5 میلیون تن در سال و اشتغال 2 هزار و 150 نفر، سرمایه گذاری 15 هزار و 50 میلیارد ریال در صنعت استان را به خود اختصاص داده است كه از این منظر خراسان رضوی هشت درصد تولید سیمان در كشور را در اختیار دارد و سومین استان تولید كننده سیمان بعد از اصفهان و تهران است.
وی بیان كرد: در سال 1357 به رغم اینكه استان از واحدهای صنعتی تولیدكننده قطعات خودرو برخوردار بود، اما به دلیل عدم وجود واحد تولیدی خودرو، زمینه بازار فروش در استان فراهم نشد كه در سال 1384 واحد خودرو سازی ایران خودرو خراسان با ظرفیت تولید 150 هزار دستگاه خودرو در سال توانست به این مهم جامه عمل بپوشاند و در این راستا طی سالهای 92 تا پایان هفت ماه امسال 652 هزار و 472 دستگاه خودرو توسط این شركت تولید شد.
رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی گفت: به رغم وجود مواد اولیه در خراسان رضوی، نیاز استان به كاشی و سرامیك خارج از این منطقه تامین می شد كه با احداث واحدهای تولیدی در این زمینه، هم اینك سالانه 40 میلیون متر مربع كاشی و سرامیك در استان تولید و مازاد آن به كشورهای دیگر صادر می شود.
وی افزود: طی سالهای اخیر 26 میلیون متر مربع ظرفیت جدید تولید در حوزه كاشی و سرامیك نیز به جوازهای تاسیس صادره برای واحدهای تولیدی در خراسان رضوی افزوده شده است.
وی اظهار داشت: تولید و صادرات طلا و مصنوعات آن برای اولین باردر خراسان رضوی بعد از انقلاب اسلامی صورت گرفت كه طی دو سال اخیر 2 هزار و 353 كیلو گرم طلا و مصنوعات آن از استان به خارج از كشور صادر شده است.

* وضعیت فعلی استان خراسان رضوی
رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی گفت: این استان از نظر تعداد واحدهای صنعتی و اشتغال پس از استان های تهران و اصفهان رتبه سوم كشور و از حیث سرمایه گذاری صنعتی رتبه هفتم كشور را دارد، همچنین خراسان رضوی رتبه دوم قطعه سازی در كشور و قطب صنایع غذایی به شمار می رود.
علیرضایی اظهار داشت: هفت درصد تعداد واحدهای صنعتی، 6 درصد سرمایه گذاری صنعتی و هشت درصد اشتغال صنعتی كشور متعلق به خراسان رضوی است.
وی بیان كرد: در خراسان رضوی، بخش ساخت محصولات كانی غیر فلزی با اختصاص 30 هزار و 460 میلیارد ریال ( 18 درصد از كل سرمایه گذاری) بیشترین سهم و بخش ساخت فلزات اساسی با سرمایه گذاری 29 هزار و 784 میلیارد ریال (17.6 درصد از كل سرمایه گذاری ) رتبه دوم و استخراج كانی های فلزی با اختصاص 29 هزار و 187 میلیارد ریال ( 17.3 درصد از سرمایه گذاری ) رتبه سوم را در بین صنایع استان دارد.
وی گفت: از نظر اشتغال نیز، بخش محصولات غذایی و آشامیدنی با 40 هزار و 382 نفر (21 درصد از كل اشتغال استان) دارای بیشترین میزان اشتغال صنعتی در خراسان رضوی و بخش سایر محصولات كانی غیرفلزی با 35 هزار و 92 نفر (18.1 درصد از كل اشتغال استان ) رتبه دوم و ساخت ماشین آلات و تجهیزات با 16 هزار و 199 نفر (8.4 درصد) رتبه سوم را در بین كل صنایع خراسان رضوی دارد.
رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی افزود: رویكرد عمومی توسعه صنایع استان به سوی توازن در مناطق محروم استان است به طوری كه جایگاه شهرستان ها در پروانه ها تغییر و سهم شهرستانها افزایش یابد.
علیرضایی اظهار داشت: سهم مشهد از سرمایه گذاری پروانه های بهره برداری صنعتی از 64 درصد كل استان در سال 1392 به 9 درصد در سال 1396 و سهم سایر شهرستان ها از این بخش از 36 درصد در سال 92 به 91 درصد در سال 96 رسید.
وی بیان كرد: هم اینك مهمترین رسته های تولیدی در استان فولاد، منسوجات، كاغذ، خودرو، دارو، روغن نباتی، آرد، شیرخشك، كاشی و سرامیك، كنسانتره و گندله، چینی مظروف، آهن اسفنجی، كنسانتره مس، سنگ ساختمانی، شیشه، طلا، سیمان و نخ است.

* مشكلات، اولویت ها و طرحهای آینده
رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی گفت: در پایان سال 1396 سهم اشتغال استان در بخش صنعت 30.8 درصد بود، این در حالی است كه سهم اشتغال استان در بخش های كشاورزی و خدمات به ترتیب 23.8 و 45.5 درصد می باشد.
علیرضایی اظهار داشت: مهمترین چالشهای اقتصادی استان شامل اقتصاد تمركز گرا، نرخ بیكاری به نسبت زیاد با توجه به ظرفیت های استان، كمبود آب برای توسعه صنایع استان و الگوی نامناسب مصرف در بخش كشاورزی و كمبود زمین با كاربری صنعتی است.
وی اظهار داشت: با این حال هم اینك 308 طرح صنعتی با پیشرفت بالای 60 درصد با سرمایه گذاری 35 هزار و 559 میلیارد ریال و اشتغالزایی برای 13 هزار و 714 نفر در استان وجود دارد كه در این طرحها، از نظر سرمایه گذاری به ترتیب گروه استخراج كانی های فلزی با سرمایه گذاری 12 هزار و 628 میلیارد ریال، محصولات كانی غیرفلزی با سرمایه گذاری هفت هزار و 927 میلیارد ریال و ساخت منسوجات با سرمایه گذاری 2 هزار و 491 میلیارد ریال رتبه اول تا سوم را به خود اختصاص داده اند.
رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی ادامه داد: از نظر تعداد طرح های در حال اجرا به ترتیب گروه محصولات كانی غیر فلزی و محصولات غذایی و آشامیدنی ها هركدام با 45 طرح و محصولات فلزی فابریكی با 35 طرح در رتبه های اول تا سوم قرار دارند.
وی بیان كرد: تكمیل زنجیره فولاد، احداث واحد تولیدی ورق به منظور تامین نیاز بدنه خودرو برای كارخانجات خودروسازی استان و واحدهای تولید لوازم خانگی، احداث واحد پتروشیمی و صنایع پایین دستی گوگرد، احداث واحد تولیدی خودروهای برقی و هیبریدی وكمك به كاهش آلودگی هوا از اولویت های صنعتی خراسان رضوی به شمار می رود.

* شهرك ها و نواحی صنعتی
پیش از انقلاب اسلامی هیچ شهرك یا ناحیه صنعتی در ایران وجود نداشت و این ابتكار پس از انقلاب به منظور تسهیل شرایط تولید و ساماندهی واحدهای صنعتی با در اختیار گذاشتن زمین و زیرساخت های لازم تحت مدیریت دولت با شكل گیری شركت شهرك های صنعتی و سپس سازمان صنایع كوچك بوجود آمد.
مدیر عامل شركت شهرك های صنعتی خراسان رضوی در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: این شركت از سال 1364 در استان راه اندازی شد و در سال 1384 در پی ادغام سازمان صنایع كوچك با شركت شهرك های صنعتی، معاونت صنایع كوچك نیز به آن ملحق گردید.
مسعود مهدی زاده مقدم اظهار داشت: در سال 1367 و 10 سال پس از پیروزی انقلاب اسلامی، سه شهرك و ناحیه صنعتی در خراسان وجود داشت كه امروز این تعداد به 48 شهرك و ناحیه صنعتی رسیده كه در 40 مورد از آن زمین برای راه اندازی واحد صنعتی در حال واگذاری است.
وی بیان كرد: كل اراضی تحت اختیار شركت شهرك های صنعتی خراسان رضوی هشت هزار و 600 هكتار است كه عملیات اجرایی در پنج هزار و 400 هكتار آن انجام گرفته است و از این میزان 600 هكتار به واحدهای صنعتی تعلق دارد.
وی افزود: كل واحدهای صنعتی كه در شهرك ها و نواحی صنعتی خراسان رضوی مستقر هستند دو هزار و 569 واحد است كه در مجموع 43 درصد از واحدهای صنعتی ، 23 درصد از سرمایه گذاری صنعتی و 39 درصد از اشتغال صنعتی استان را در اختیار دارد.
مدیر عامل شركت شهرك های صنعتی خراسان رضوی گفت: سهم این شركت از كل آب صنعتی استان 14 صدم درصد است اما این شركت به ازای برخورداری هر یك لیتر در ثانیه برای 83 نفر اشتغال ایجاد كرده در حالی كه متوسط كشوری در این زمینه 55 نفر است.
وی با بیان اینكه 500 هزار مترمكعب در ساعت ظرفیت تامین گاز در شهرك های صنعتی است، افزود: هم اینك 34 شهرك صنعتی از گاز برخوردارند و 22 شهرك مجهز به فیبرنوری هستند كه تاپایان سال شهركهای دارای گاز به 37 شهرك و شهركهای دارای فیبرنوری به 28 شهرك می رسد.
وی افزود: این شركت به ازای واگذاری هر هكتار زمین به واحد صنعتی برای 54 نفر شغل ایجاد كرده در حالی كه متوسط كشوری در این زمینه 42 نفر است، این شركت به ازای دریافت هر یك مگاوات برق برای 116 نفر شغل ایجاد كرده در حالی كه متوسط كشوری در این زمینه 95 نفر است.
مهدی زاده مقدم تسهیل امور صنایع كوچك، اعمال سیاست های حمایتی نظیر شكل گیری كسب و كارهای كوچك و متوسط و توسعه مدلهای خوشه ای را از دیگر اقدامات شركت شهرك های صنعتی خراسان رضوی برشمرد.
وی گفت: تاكنون 20 شبكه كسب و كار در خراسان رضوی شناسایی و پنج شبكه منجر به تشكیل خوشه صنعتی شده است كه مطالعات این خوشه ها به اتمام رسیده و در حال توسعه هستند.
وی راه اندازی پنج شركت مدیریت صادرات برای ارائه خدمات مشاوره ای در حوزه بازاریابی و فروش در شهركهای صنعتی، ایجاد سه كنسرسیوم در حوزه تجهیزات پزشكی و ماشین سازی و ساختمان، ایجاد نظام مبادلات پیمانكاری فرعی برای صنایع قطعه سازی را از دیگر اقدامات این شركت دانست.
مدیرعامل شركت شهرك های صنعتی خراسان رضوی گفت: هم اینك هشت تصفیه خانه متمركز در شهرك ها و نواحی صنعتی استان با ظرفیت تصفیه 14 هزار مترمكعب فاضلاب در شبانه روز مستقر است كه این تعداد 75 درصد از واحدهای تولیدی مستقر در شهركها و نواحی صنعتی را پوشش می دهد.
مهدی زاده مقدم اظهار داشت: با طرحهای توسعه ای كه در حوزه تصفیه خانه برای خراسان رضوی تعریف شده است، ظرفیت شبكه تصفیه فاضلاب در شهرك ها و نواحی صنعتی استان طی 2 سال آینده به 23 هزار متر مكعب در شبانه روز می رسد.
7489 / 6053