به گزارش ايرنا سيستان و بلوچستان با 2 ميليون و 775 هزار و 14 نفر جمعيت و 187 هزار و 502 كيلومتر مربع وسعت پهناورترين استان كشور شناخته مي شود، اين استان داراي 19 شهرستان است و افزون بر 1100 كيلومتر مرز زميني با كشورهاي افغانستان و پاكستان و 310 كيلومتر مرز دريايي در درياي عمان دارد.
درياچه يا تالاب بين المللي هامون واقع در شمال سيستان و بلوچستان در طول حيات خود سرچشمه زندگي، بوجود آورنده طبيعت زيبا و منبع درآمد و متعادل كننده هوا در منطقه بود.
اين درياچه كه به صورت مشترك در خاك ايران و افغانستان قرار دارد هم اينك به دلايل عمدي و دخالت انساني و قهر طبيعت، رو به نابودي نهاده و مردم را در بحران خشكسالي قرار داده است.
رودخانه هيرمند رگ حيات تالاب بين المللي هامون به سبب قطع آب و مسدود شدن آن در كشور همسايه، مسير طبيعي خود را از دست داده و پديده خشكسالي و توفان هاي شن بسياري از مسيرهاي آن را هموار با زمين هاي اطراف كرده است.
**وابستگي سيستان به آبهاي برون مرزي
رود هيرمند كه از افغانستان سرچشمه مي گيرد در ورودي خود به مرز ايران به دو قسمت تقسيم مي شود كه بخش كمتر آن وارد منطقه سيستان شده و پس از پخش آب از خروجي هاي مختلفي به تالاب بين المللي هامون مي ريزد و بخش بيشتر آن نيز از طريق رودخانه مرزي مجددا وارد خاك افغانستان شده و در نهايت به بخشي از اين تالاب كه در خاك افغانستان قرار گرفته مي ريزد كه به گفته برخي كارشناسان اين بخش از درياچه عميقتر بوده و آب را بيشتر در خود نگه مي دارد.
معاون حفاظت و بهره برداري آب منطقه اي سيستان و بلوچستان در گفت و گو با خبرنگار ايرنا اظهار داشت: شمال استان بطور كامل نيازمند آب هاي مرزي رودخانه هيرمند است اما اين شرايط در جنوب فرق كرده و حتي در برخي مناطق محدود آب از جنوب استان به خارج از كشور نيز جريان پيدا مي كند.
مهندس عباس ساراني افزود: تامين نياز آب آشاميدني، كشاورزي و صنعت در منطقه سيستان از طريق آب هاي سطحي انجام مي شود.
وي ادامه داد: همچنين تثبيت شرايط زيست محيطي در اين منطقه نيازمند آب هاي مرزي است كه اينك اين شرايط به حالت بحراني رسيده است.
معاون آب منطقه اي استان تصريح كرد: پس از حدود 20 سال خشكسالي در منطقه سيستان هم اينك تغيير اقليم در اين منطقه رخ داده است.
وي خاطرنشان كرد: همچنين با توجه به پيشرفت ابزار كشاورزي اينك نياز به آب بيشتر شده و در صورتي كه آب درياچه هامون تامين نشود صدمات زيست محيطي و اقتصادي بيشتري به ساكنان هر 2 كشور ايران و افغانستان وارد مي كند.
** روند تغيير اقليم در سيستان
منطقه سيستان واقع در شمالي ترين قسمت سيستان و بلوچستان داراي پنج شهرستان زابل، زهك، هيرمند، هامون و نيمروز است و 300 كيلومتر مرز خاكي با كشور افغانستان در بخش شرقي خود دارد.
رودخانه هيرمند تنها شريان آبرسان به اين منطقه از كوه هاي بابا يغما در مناطق مركزي افغانستان و در فاصله حدود هزار كيلومتري از مرز ايران سرچشمه مي گيرد و آب حيات بخش را پس از آبرساني به چند صد روستا و پارچه آبادي به مرز ايران و افغانستان مي رساند.
متاسفانه از حدود 20 سال قبل با تغييرات ايجاد شده در وضعيت جوي، ايجاد سدها و بندهاي مختلف در مسير اين رودخانه، توسعه اراضي زير كشت خشخاش در افغانستان و بستن دريچه هاي سد كجكي در حدود 800 كيلومتري مرز ايران در ولايت هلمند، مسير طبيعي آب مسدود و پديده خشكسالي بر مناطق پائين دست اين رودخانه در كشور افغانستان و ايران غالب شده است.
يكي از اساتيد و محققان فعال در حوزه آب و منابع زير زميني دانشگاه سيستان و بلوچستان به خبرنگار ايرنا گفت: تغييرات آب و هوايي و يا تغيير اقليم يعني هر تغيير مشخص در الگوهاي مورد انتظار براي وضعيت ميانگين آب و هوايي، كه در طولاني مدت در يك منطقه خاص يا براي كل اقليم جهاني، رخ دهد تاثيرات زيادي بر محيط پيراموني مي گذارد.
محمد علي كيخا افزود: عوامل موثر انساني و دخالت انسان موجب مي شود كه به وسيله آن محيط تغيير يافته و بر اقليم تاثير گذارد.
وي افزود: هم اينك مي توان تغيير اقليم را در سطح گسترده اي در شمال سيستان و بلوچستان ديد كه ايجاد سدها و بندهاي مختلف در مسير اصلي رودخانه هيرمند در داخل افغانستان باعث بوجود آمدن اين وضعيت شده است.
استاد دانشگاه سيستان و بلوچستان تصريح كرد: انسداد مسير آب سبب خشكسالي در پائين دست در 2 كشور افغانستان و ايران شده است.
وي خاطرنشان كرد: توقف روند جريان آب در رودخانه هيرمند سبب تغييرات اقليمي، آب و هوايي و محيط زيستي در مناطق پائين دست شده است.
كيخا بيان كرد: افزايش ميزان گرد و خاك، تغيير مسير پرندگان مهاجر، انقراض بسياري از گونه هاي جانوري، تغيير شغل مردم منطقه و مهاجرت افراد را مي توان از جمله تاثيرات قطع آب رودخانه هيرمند دانست.
**سد و بند هاي موجود در مسير رودخانه هيرمند
سد اصلي ايجاد شده در مسير اين رودخانه «سد كجكي» است و سپس در مسير حدود هزار كيلومتري هر آبادي و منطقه اي در افغانستان كه توانايي ايجاد سد، بند و گودال را داشته باشد از اين اقدامات فروگذاري نمي كنند.
يكي از اتباع كشور افغانستان كه براي تجارت به بازارچه مرزي ميلك در شهرستان هيرمند آمده بود به خبرنگار ايرنا گفت: سد كجكي اولين سدي است كه بر روي رودخانه هيرمند قرار گرفته و بجز در فصل هاي پر باران در ساير فصل ها آب چنداني در رودخانه حتي در نواحي پائين دست آن در افغانستان نيز وجود ندارد.
ملا عمر خان علي زهي ادامه داد: بسياري از زمين هاي كشاورزي در پائين دست رودخانه هيرمند پس از بسته شدن دريچه هاي سد كجكي خشك شده است.
وي افزود: اين در حاليست كه بندهاي مختلفي توسط خوانين هر منطقه براي بهره گيري از آب ناچيز هيرمند ايجاد شده است.
وي تصريح كرد: ايجاد سد در مسير آب حق طبيعي هر كشوري براي استفاده هاي مختلف از آن است.
وي خاطرنشان كرد: در برخي ايام پرباران كه برف هاي بالا دست آب مي شوند سيلاب هاي بزرگي رخ مي دهد كه هم محصولات كشاورزي و هم خانه و كاشانه بسياري از مردم افغانستان را در پائين دست رودخانه هيرمند ويران مي كند.
معاون حفاظت و بهره برداري آب منطقه اي سيستان و بلوچستان بيان كرد: سد كجكي كه در سال 1332 طراحي شده با ظرفيت 2 ميليارد متر مكعب اصلي ترين سد در مسير رودخانه هيرمند است.
ساراني افزود: اين سد در فاصله حدود 800 كيلومتري از مرز ايران و افغانستان قرار دارد.
وي ادامه داد: همچنين در 70 كيلومتري مرز 2 كشور سد كمال خان وجود دارد كه خبرها حاكي از اين است كه فاز 1 و 2 آن تكميل و اينك فاز 3 آن در حال تكميل شدن است.
وي تصريح كرد: در بسياري از مناطق مسير طولاني رودخانه هيرمند در كشور افغانستان برخي از افراد محلي موانع، خاك ريزها و گودالهايي براي بهره برداري و ذخيره آب ايجاد كرده اند كه روند رسيدن آب به منطقه سيستان را كند كرده است.
وي خاطرنشان كرد: به گفته مسئولان افغانستان هدف از ايجاد سد كجكي كنترل آب و سيل است.
به گفته يك كارشناس سياسي با رأي كميسيون بررسي حقابه هيرمند موسوم به كميسيون دلتا كه با مداخله سه كشور آمريكا، كانادا و شيلي انجام شده است، قراردادي در سال 1351 ميان اميرعباس هويدا، نخست وزير وقت ايران و موسي شفيق، نخست وزير وقت افغانستان در كابل به امضاء رسيد و مقرر شد در هر ثانيه 26 مترمكعب آب (معادل 850 ميليون مترمكعب در سال) از ذخيره سد كجكي سهم ايران باشد.
خشكيدن هامون سبب بيكاري و قطع شدن منبع معاش جمعيت زيادي از ساكنان سيستان، كاهش قابل ملاحظه پرندگان بومي و غير بومي، بيكار شدن شمار زيادي از صيادان و دامداران، در معرض انقراض قرار گرفتن گاو اصيل سيستاني و برخي صنايع دستي به ويژه حصير بافي و بروز فقر و نا امني هاي ناشي از آن و فعاليت قاچاقچيان موادمخدر و غيره و نيز مهاجرت شمار زيادي از خانواده هاي سيستاني به ساير نقاط كشور شده است.
اجراي طرح لوله كشي 46 هزار هكتاري در منطقه سيستان، حفر چاه ژرف، مطالعه طرح انتقال آب از درياي عمان به سيستان و بلوچستان و چندين طرح بزرگ و كوچك ديگر بارقه اميدي در دل مردم ايجاد كرده اما اين طرحها تا زمان راه اندازي و بهره برداري مردم از آنها مدت زماني بطور خواهد انجاميد.
تصويب منطقه آزاد سيستان توسط مجلس شوراي اسلامي مي تواند راه حلي براي جلوگيري از تاثيرات مخرب خشكسالي و نور اميدي براي مردم اين ديار باشد.
7311 ** 6081
زاهدان - ايرنا - انسداد مسير طبيعي رودخانه هيرمند در كشور افغانستان سبب شد تا با خشكي هامون تغيير اقليم وسيعي در منطقه سيستان رخ دهد كه زندگي مردم اين منطقه را بشدت تحت تاثير قرار داده است.