تنها پاسخي كه در اين زمينه داده شده استفاده از پاكت هاي كاغذي يا كيسه هاي پارچه اي به جاي كيسه هاي پلاستيكي هنگام خريد و نيز به كارگيري مواد بادوام يا ظروف پلاستيكي تجديدپذير بامنشا گياهي به جاي ظروف يكبار مصرف تجزيه ناپذير است اما آيا مصرف پلاستيك ما در جامعه تنها به همين بخش ها محدود است؟
ممكن است اين پاسخ را هم طرح شود كه قديمي ها وقتي پلاستيك هنوز اختراع نشده بود چكار مي كردند، همان كار را انجام دهيم كه در پاسخ بايد گفت: آن زمان بسياري از فناوري ها و اين سبك زندگي هم نبود كه به فرهنگ گسترده استفاده از انواع مواد پلاستيكي در همه جاي خانه ها منجر شده باشد.
به طور مثال در قديم كجا يخچال فريزر وجود داشت كه نياز به كيسه هاي فريزري باشد؛ قديم كجا چنين آپارتمان هاي چندين طبقه وجود داشت كه ضرورت تعبيه سطل هاي زباله و استفاده از كيسه زباله داخل خانه فراهم باشد.
**موارد استفاده از پلاستيكي
بررسي كلي نشان مي دهد طي سال هاي گذشته به علت سهولت دسترسي، بسياري از بخش هاي زندگي شهروندان به نوعي با مواد پلاستيكي گره خورده است.
خريد انواع كالاها بويژه ميوه، گوشت و خوراكي، ظروف يكبار مصرف هنگام استفاده عادي در منزل، مهماني هاي بزرگ، تفريح در خارج از منزل، استفاده از كيسه زباله در خانه و خودرو، كيسه فريزرهاي يخچال، خريد لوازم موردنياز از دمپايي پلاستيكي گرفته تا ديگر ظروف از اين نوع جنس، اسباب بازي بچه، سفره هاي پلاستيكي، كاور لباس و صندلي ها، خريد نان هاي آماده همراه با پلاستيك، جلد لوازم التحرير، ساك هاي دستي پلاستيكي و انواع بطري هاي پلاستيكي از جمله موارد استفاده شهروندان است.
درواقع روزي نيست كه از كيسه ها و مواد پلاستيكي استفاده نكنيم و به نوعي همه زندگي ما در طول روز به نوعي با پلاستيك سروكار دارد.
**مضرات پلاستيك
تاريخچه ابداع و توليد پلاستيك به اواخر قرن نوزدهم باز مي گردد و قرن بيستم را مي توان قرن اعتياد انسان ها به آن دانست. شيوه استفاده از پلاستيك البته مختص ايران نيست آنقدر در زندگي مردم جهان جا بازكرده كه اينك يكي از 20 دغدغه قرن حاضر بشريت شناخته مي شود.
براساس گزارش ها تجزيه كيسه هاي پلاستيكي در طبيعت 300 تا 500 سال زمان مي برد و خطر بزرگتر اينكه كيسه هاي پلاستيكي به مرور زمان به قطعات كوچكتر و سمي تر تبديل مي‌شوند.
استفاده بيشتر از لوازم پلاستيكي يعني انبوه بيشتر اين پلاستيك ها در ميان زباله ها يا خارج از زباله ها در جاي جاي محيط زيست كه تاثيرات خود را دارد به طور مثال برپايه مطالعات مراكز بين المللي فعال در امر محيط زيست حدود چهار هزار تن ضايعات پلاستيكي هر سال وارد اقيانوس ها مي‌شود كه زندگي گونه هاي آبزي و انسان ها را با خطري جدي مواجه كرده است.
** ايران در رديف 10 كشور پرمصرف
طبق آمارهاي رسمي ايران در ميان 10 كشور پرمصرف موادپلاستيكي و نايلون ها قرار دارد و هر شهروند تهراني به صورت متوسط روزانه سه كيسه پلاستيكي مصرف مي كند.
به گفته مديران شهري اگر هر خانواده تهراني در پايتخت فقط يك كيسه نايلوني كمتر در هفته استفاده كند در سال از مصرف 816 ميليون نايلون پلاستيكي جلوگيري مي شود.
**تجربه دنيا براي فرهنگ سازي
منع فروش كيسه پلاستيكي در فروشگاههاي بزرگ، وضع ماليات بر فروشگاههاي عرضه كننده يا جريمه آنها ازجمله ابزارهاي تنبيهي در برخي كشورهاست.
گفته مي شود بنگلادش در سال 2002 ميلادي به عنوان نخستين كشور دنيا استفاده از كيسه‌هاي پلاستيكي را ممنوع كرد زيرا كيسه‌هاي پلاستيكي با بستن راه فاضلاب‌ها عامل اصلي شدت يافتن سيلاب مخرب سال 1988 ميلادي در اين كشور بوده است.
بنابر گزارش ها دولت تايوان يكسال بعد از بنگلادش توزيع كيسه‌هاي پلاستيكي رايگان را در فروشگاه‌ها و مراكز خريد ممنوع كرد و همچنين فروشگاه هاي بزرگ برخي ايالت هاي آمريكا چندسال است اجازه استفاده از كيسه هاي نايلوني ندارند.
تعبيه و فرهنگ سازي استفاده از سطل مخصوص زباله هاي خشك و تر داخل منازل بدون استفاده از كيسه پلاستيكي، توليد ظروف خاصي كه براي فريزكردن موادغذايي كاربرد دارد بدون نياز به استفاده از نايلون، ساخت يخچال ها با فناوري و خلاقيتي كه نيازي به نگهداري مواد با كيسه پلاستيكي با آنها وجود نداشته باشد و اقدامات تنبيهي براي آلوده كنندگان محيط زيست با پلاستيك ازجمله راهكارهايي به شمار مي رود كه در برخي كشورهاي جهان گزارش شده است.
بعضي كشورهاي توسعه يافته در مورد نحوه دفع زباله بسيار سختگيرانه اقدام مي كنند به طور مثال در اين كشورها به صورت رايگان آموزش هاي نحوه دفع زباله، تشخيص زباله خشك و تر و راههاي جداسازي آنها را آموزش مي دهند، سپس از فراگيران امضا و تعهد مي گيرند كه مراحل آموزشي را طي كرده و يادگيري محقق شده است. به دنبال آن اگر آن شهروند اقدامي خلاف آموزش هاي ارايه شده انجام دهد بايد مبالغ سنگين جريمه را بپردازد.
در اين كشورها فرهنگ سازي دو بال بسيار مهم و دركنار همديگر دارد، نخست آموزش آن هم به روش هاي اقناعي و سپس ضمانت هاي اجرايي به منظور تثبيت رفتارسازي ها.
**فرهنگ سازي در ايران
اما نكته بسيار مهم در اين زمينه نخست فرهنگ سازي و دوم، راهكارهاي جايگزين است. بي شك استفاده از ظرفيت رسانه ها به منظور فرهنگ سازي بسيار اهميت دارد اما تازماني كه اين مقوله به شكل ساختاريافته در مجموعه نهادهاي خدمات شهري سازمان نيابد و ضمانت اجرايي نيز در كنار آن گنجانده نشود نمي توان انتظار بهره وري بالا و رفتارسازي مورد مطالبه را داشت.
نكته مهم ديگر اينكه مراكز متولي براي موارد استفاده جايگزين وارد عمل شوند. به طور مثال شهروندي كه به اهميت منع استفاده از پلاستيك پي برده و به دنبال حذف اين موارد پلاستيكي است براي ادامه زندگي از چه شيوه ها و موارد جايگزيني بايد استفاده كند؟
خبرنگار ايرنا براي تهيه اين گزارش به سراغ هركدام از مسئولان و متوليان حوزه محيط زيست رفت تقريبا با پاسخ هاي مشابه كلي و يكسان مواجه شد و همگي مثل چندسال گذشته فقط مي گفتند كه بايد فرهنگ سازي شود و به جاي كيسه هاي نايلوني از پاكت يا كيسه هاي پارچه اي استفاده شود.
اين مسئولان در مصاحبه با خبرنگار ايرنا درباره راهكارهاي جايگزين پاسخ مشخصي ندادند كه نشان مي دهد نهادهاي متولي هنوز در اين زمينه به شكل مصداقي و عملياتي وارد عمل نشده اند؛ درحالي كه ضرورت دارد بحث جايگزين هاي پلاستيك از فرآيندهاي توليد تا مصرف ما در همه اركان توليد و خانه هاي شهروندان جا بازكند.
يك كارشناس ارشد محيط زيست درباره جايگزين مصرف كيسه هاي پلاستيكي در مصارف خانگي معتقد است: تشويق و اطلاع رساني به شهروندان در زمينه استفاده از ظروف پلاستيكي تجديدپذير بايد در اولويت قر ار گيرد.
عليرضا دادونژاد در گفت وگو با خبرنگار ايرنا افرود: گرچه اين ظروف گران تر از ساير مواد پلاستيكي هستند اما اگر بخوبي فرهنگ سازي و اطلاع رساني كنيم مردم براي حفظ طبيعت و محيط زيست نسل هاي آينده حاضرند بيشتر هزينه كنند اما به محل زيستشان آسيب نزنند.
وي عامل موثر ديگر در تحقق اين مهم را نگاه خاص مسئولان نسبت به اين مساله و تشويق توليد كنندگان به توليد اين ظروف تجديد پذير دانست و تاكيد كرد: با ارايه تسهيلات خاص و حذف ماليات يا ديگر اقدام هاي تشويقي مي توان زمينه توليد بيشتر اين ظروف را به منظور جايگزيني ظروف و مواد پلاستيكي غيرقابل تجديدپذير كنوني فراهم آورد.
اين كارشناس ارشد محيط زيست افزود: بايد زمينه افزايش توليد ظروف زيست تجزيه پذير يا گياهي فراهم شود و همچون صنايع نانو و فن آوري هاي نوين در كشور به آن توجه شود وگرنه تداوم وضع كنوني معلوم نيست چه سرانجامي داشته باشد.
وي گفت: توليدكنندگان اگر با سياست هاي تشويقي در اين زمينه مواجه شوند ضمن جايگزيني براي توليد مواد پلاستيكي تجزيه پذير، انواع مايحتاج مردم را به شكلي كه ضرورت استفاده از مواد پلاستيكي مثل نايلون وجود نداشته باشد را در دستور كار قرار مي دهند.
اين كارشناس محيط زيست افزود: اصلاح فرهنگ استفاده از پلاستيك بايد از مديران شروع شود و به خانواده ها انتقال يابد.
دادونژاد با اشاره به تجربه موفق كشورهاي پيشرفته در استفاده از پلاستيك تجزيه پذير تاكيد كرد: تصويب قوانين براي حذف موانع توليد پلاستيك هاي تجديد پذير بايد در دستور كار نمايندگان ملت در مجلس شوراي اسلامي قرار گيرد.
**نايلون، بيشترين پسماند
رئيس اداره حفاظت محيط زيست شهر تهران با بيان اينكه عمده زباله و پسماند موجود در دنيا را نايلون ها و مواد پلاستيكي تشكيل مي دهند گفت: تحقق وضع مطلوب در نحوه استفاده از مواد پلاستيكي در كشور نيازمند همكاري فرابخشي است.
محمدحسين بازگير درگفت وگو با خبرنگار ايرنا بيان كرد: فعاليت ها و تلاش سازمان حفاظت محيط زيست شهر تهران به عنوان يك مرجع ملي براي كاهش مصرف پلاستيك بدون همكاري ساير دستگاه هاي اجرايي بويژه شهرداري ها ناكام مي ماند.
وي افزود: بايد فرهنگ سازي در اين زمينه از مدارس شروع شود.
به گفته اين مقام مسئول بايد در ايران نيز همانند ديگر كشورها سياست هاي تشويقي به منظور كاهش مصرف كيسه هاي پلاستكي اعمال شود.
بازگير اظهارداشت: پرداخت وجه در صورت برگرداندن بطري هاي پلاستيكي به فروشگاه ها، ترغيب شهروندان به استفاده از ظروف با دوام هنگام تفريح و مراسم رسمي، استفاده از كيسه هاي پارچه اي به جاي نايلون هاي پلاستيكي درزمان خريد و استفاده از سطل زباله خانگي به جاي نايلون هاي جمع آوري زباله بايد در دستور كار قرار گيرد.
**شهرداري: زباله از مبدا تفكيك شود
تفكيك زباله از مبدا يكي از مهمترين مولفه ها براي كاهش مصرف پلاستيك و مديريت پسماندهاست با اين حال «صدرالدين عليپور» رئيس مركز مديريت محيط زيست و توسعه پايدار شهرداري تهران نيز در اين زمينه مي گويد: مديريت پسماند از طريق آموزش و تشويق شهروندان به تفكيك زباله از مبدا بايد به صورت جدي انجام شود تا شاهد كاهش زباله سوزي و آلودگي هاي زيست محيطي باشيم.
دراين شرايط به نظر مي رسد هنوز عزم ملي در حوزه سياستگذاري و اجرا در ميان نهادهاي اجرايي آنچنان كه بايد مشاهده نمي شود و اين متوليان همديگر را پيدا نكرده اند تا بازباني واحد در حوزه هاي بالادستي و تدوين مقررات و نيز حوزه هاي فرهنگ سازي گام هاي مشترك و عملياتي برداشته شود.
گزارشگر: فرانك عابدنژاد
تهرام/1735/9343 / 1539
تهران- ايرنا- استفاده از مواد پلاستيكي مضر است؛ تقريبا همه اين را مي دانند اما راهكارهاي جايگزين چيست، پرسشي كه كمتر پاسخ مصداقي دقيق به آن داده شده است.