جنگ باشد يا اپيدمي بيماري،فقر باشد يا قحطي، كودكان در صف اول آسيب‌ديدگان اين بلاياي انساني هستند. حفظ كودكان در برابر آسيب‌ها كار بزرگترهايي است كه آنها را به اين دنيا آورده‌اند و البته بزرگترهاي بسياري، كودكان را فراموش مي‌كنند. با اين حال هستند كساني كه زندگي‌شان را وقف كودكان كرده‌اند تا آنها، شايد، روزي بزرگترهايي مسئول‌تر شوند. دكتر محمد قريب يكي از اين بزرگترهاست.
شمايل و خاطرات دكتر محمد قريب در سريال «روزگار قريب» ساخته كيانوش عياري به نمايش درآمده و شايد به همين مناسبت حالا ايراني‌هاي بيشتري بنيانگذار علم نوين پزشكي كودكان در ايران و يكي از بنيانگذاران نخستين بيمارستان تخصصي كودكان در ايران يعني «مركز طبي كودكان تهران» را بشناسند. دكتر قريب در سال 1288 به دنيا آمد و 44 سال پيش در چنين روزي، يعني اول بهمن ماه سال 1353 از دنيا رفت. اولين‌هاي بسياري را به او نسبت مي‌دهند؛ از جمله اينكه در زمره اولين گروه دانشجويان ايراني به همراه چهره‌هايي مثل «مهدي بازرگان» براي تحصيل به فرانسه اعزام شد، اولين ايراني بود كه در كنكور انترني بيمارستان پاريس پيروز شد، اولين كتاب بيماري‌هاي كودكان را با نگاهي به بيماري‌هاي بومي ايران به چاپ رساند و البته براي اولين بار تعويض خون را در ايران انجام داد و به نوعي بنيانگذار انتقال خون در ايران هم بود.
به هر ترتيب، خدمات دكتر قريب بهانه خوبي است كه در سالروز درگذشتش و البته در آستانه چهل سالگي انقلاب اسلامي ايران، نگاهي به وضعيت بهداشت و سلامت كودكان در ايران داشته باشيم.
ارتقاي شاخص‌هاي بهداشتي و سلامتي مربوط به كودكان متاثر از پيشرفت شاخص‌هاي گوناگوني همچون رفاه، رشد تكنولوژي، افزايش آگاهي‌هاي والدين، گسترش خدمات بهداشتي در جامعه و ... بديهي است. با اين حال چنان كه در اخبار و گزارش‌هاي گوناگون مطرح مي‌شود، هنوز هم در گوشه‌هايي از ايران شرايط نگران‌كننده‌اي براي كودكان وجود دارد و البته در اين روزگار، دغدغه‌هاي مربوط به بهداشت و سلامت كودكان، محورهاي جديدي هم پيدا كرده‌اند. به عنوان مثال اگر زماني سوءتغذيه از دغدغه‌هاي سلامت كودكان بود، حالا با كاهش بيش از 50 درصدي آمار سوءتغذيه كودكان در كشور، شاهد رشد آمارهاي مربوط به چاقي يا كوتاهي قد كودكان ناشي از تغذيه نادرست و نامناسب هستيم.
آخرين مطالعه تدوين شاخص تركيبي بهزيستي كودكان در ايران و سنجش آن كه در رسانه‌ها منتشر شده، در قالب هفت حوزه در سال 1395 انجام شده است. رابطه مطلوب كودك با خانواده، وضعيت اقتصادي، مسكن و محيط زندگي، آموزش، سلامت جسمي كودكان، از جمله حوزه‌هاي مورد بررسي در قالب اين طرح مطالعاتي بوده است. بهزيستي فردي و اجتماعي شامل سلامت روان و مخاطرات و ايمني از ديگر حوزه‌هايي است كه كودكان استان‌هاي مختلف كشور در اين مطالعه مورد بررسي دقيق و سنجش قرار گرفتند. هر يك از اين شاخص‌ها از جمله سلامت جسمي كودكان، زيرمولفه‌هايي دارد كه شامل تغذيه كودكان، سلامت كودكان تا پنج سال، ميزان بهره مندي از خدمات سلامت كودك، ميزان بيماري كودكان، ناتواني آنان و همچنين مرگ و مير اين افراد است. نمره‌هايي بين منهاي 25 تا 9.6 براساس حوزه‌هاي هفتگانه در مطالعه تدوين شاخص تركيبي بهزيستي كودكان در ايران و سنجش آن، براي استان‌ها در نظر گرفته شده و براين اساس آنها رتبه‌بندي شدند و مورد سنجش قرار گرفتند. براساس اين مطالعه، گيلان، اردبيل و بوشهر سه استاني هستند كه بالاترين رتبه را در مورد سلامت جسمي كودكان به‌دست آورده‌اند. در ارزيابي كل 7 حوزه مطرح شده در اين طرح نيز براساس آمار استان‌هايي كه در كل بالاترين نمره را به دست آوردند شامل يزد، سمنان و البرز بودند و سه استان سيستان و بلوچستان، هرمزگان و كهگيلويه و بويراحمد پايين‌ترين نمره‌ها را كسب كردند.
اين آمار در حالي مطرح شده است كه به گفته كارشناسان، ايران دچار كمبود داده‌هاي كافي و اطلاعات دقيق در حوزه‌هاي مختلف مربوط به كودكان است و بايد اقدام جدي‌تري براي جمع‌آوري اين اطلاعات در سطح ملي انجام شود. سلامت رواني، قرار گرفتن در معرض رفتارهاي پرخطر مثل مصرف مواد مخدر، كودك آزاري و رفتارهاي جنسي از جمله حوزه‌هايي است كه نياز به داده‌ها و آمار ملي در آنها احساس مي‌شود. طبيعتا تا زماني كه داده‌هاي مناسب نداشته باشيم، هر گونه تصميم‌گيري و برنامه‌ريزي در مورد كودكان دشوار خواهد بود.
بر اساس سرشماري سال 1395، بيش از 24 ميليون نفر از جمعيت 80 ميليوني ايران را كودكان تشكيل مي‌دهند. اين در حالي است كه سياست‌هاي كاهش جمعيتي در سال‌هاي گذشته و البته شرايط اقتصادي چنان باعث كاهش مواليد در ايران شده كه سياست‌هاي كلان جمعيتي در سال‌هاي اخير بر افزايش جمعيت قرار گرفته است. تنها در سال 97 و تا پايان دي‌ماه اين سال، بيش از 1 ميليون و 290 هزار كودك در ايران متولد شده‌اند. با اين حال اصلاح هرم سني جامعه ايران كه گفته مي‌شود در آينده نه چندان دور بسيار پير خواهد شد، به فراهم شدن زمينه‌هاي اجراي سياست‌هاي جمعيتي اخير هم نياز دارد. از جمله اين زمينه‌ها، فراهم‌سازي زيرساخت‌هاي مناسب سلامت و بهداشت كودكان هم هست.
انجام تست‌هاي غربالگري و كنترل پيش از تولد درباره مسائلي مثل تالاسمي، سندروم داون و ... ، رسيدگي به سلامت مادران، طرح‌هاي بيمه‌اي و بهداشتي درماني همچون طرح تحول سلامت و پزشك خانواده و آگاه‌سازي خانواده‌ها، از جمله كارهايي است كه در راستاي ارتقاي رشد بهداشت و سلامت كودكان در ايران نتيجه‌بخش بوده است؛ با اين حال با توجه به آسيب‌هاي موجود كه نتايجش در جامعه نيز مشخص است، لازم به نظر مي‌رسد كه كارهاي بيشتري انجام شود. ضمن اينكه بسياري از مسئولان حوزه‌هاي بهداشت و درمان، درباره كمبود تخت‌هاي بيمارستاني مختص كودكان هشدار داده‌اند. به گفته مسئولان مركز طبي كودكان تهران، بيش از 95 درصد تخت‌هاي اين مركز همواره پر است و بر اساس آماري ديگر، علي‌رغم افزايش تعداد تخت‌هاي مراقبت‌هاي ويژه در ايران، تعداد تخت‌هاي مراقبت ويژه كودكان در كشور پاسخگوي يك سوم نياز ايران است.
سازمان جهاني بهداشت (WHO) در آستانه آغاز سال 2019، ليستي از تهديدهاي پيش روي سلامت انسان‌ها در اين سال را منتشر كرد كه آلودگي هوا و تغييرات اقليمي، بيماري‌هاي غيرواگير از قبيل ديابت، سرطان، بيماري‌هاي قلبي، زندگي در شرايط آسيب‌پذير و شكننده، مقاومت در برابر آنتي‌بيوتيك‌ها، كمبود مراقبت‌هاي بهداشتي و واكسيناسيون و شيوع بيماري‌هايي مثل ايدز، ابولا و حتي آنفولانزا از اين جمله‌اند. تمامي اين موارد بر سلامت كودكان تاثيري صد چندان دارند و مي‌توان كودكان را در صف اول خطر اين تهديدها دانست.
تدوين سند ملي سلامت كودكان و نوجوانان ايران كه در سال‌هاي 85 و 86 اخباري درباره تدوينش به گوش رسيد و بالاخره بعد از تاخيرهاي فراوان، در آذر سال 93 به تصويب شوراي عالي سلامت رسيد، با همه نواقصي كه در طول تدوين تا تصويب براي آن برشمرده شده بود، امروز سندي گم‌شده و نيازمند بازنگري است و شايد لازم باشد كه دولتمردان در ميانه تدوين برنامه‌هاي كلان سلامت، به طور ويژه بخشي را به سلامت كودكان و نوجوانان اختصاص دهند؛ چرا كه اگر سلامت كل جامعه، سلامت امروز است؛ سلامت كودكان، سلامت فردا و فرداهاست.
روزنامه ابتكار
تهرام/9206/
تهران- روزنامه ابتكار طي گزارشي در شماره دوشنبه خود به بهانه سالروز درگذشت دكتر محمد قريب، وضعيت بهداشت و درمان كودكان در ايران بررسي كرد.