تپه هاي تاريخي آذربايجان غربي جلوه اي از تمدن كهن ايران زمين

به گزارش ايرنا حدود 69 درصد از آثار ثبت شده ملي آذربايجان غربي را تپه هاي باستاني تشكيل داده است و اين تپه ها را بايد كتاب هاي ناخوانده و نانوشته تاريخ دانست كه هر ورقش رازهاي پنهاني از دل خاك را در خصوص گذشتگان بازگو كرده و ما را در شناخت سبك زندگي آنان ياري مي كند.
آري آذربايجان غربي به قدمت تاريخ دست نخورده اش از اين كتاب هاي ناخوانده و نانوشته دارد كه آن از جمله مي توان به تپه هاي حاجي فيروز، دالما، اهرنجان، گوك تپه، قلايچي، پيزدلي، دين خواه، كردلر و بالاخره تپه حسنلو اشاره كرد.

** تپه اهرنجان در رديف نخستين سكونتگاه هاي بشري ايران
تپه اهرنجان با 9 هزار سال قدمت در دشت سلماس و در شمال غربي درياچه اروميه قرار دارد كه به آن در زبان محلي ˈكول تپه سیˈ يا تپه خاكستري نيز گفته مي شود و جزو نخستين سكونتگاه هاي بشري در ايران به شمار مي رود.
معصوم حسني، مسوول نمايندگي ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري سلماس معتقد است كه چهار لايه تمدني بر روي اين تپه شناسايي شده است.
وي ادامه داد: تپه اهرنجان محل كارگاه هاي توليدي انسان هاي باستان بوده و از اين لحاظ ظرفيت منحصربفردي براي كاوش هاي باستان شناسي و آشنايي با سبك زندگي پيشينيان دارد.
وي افزود: در گذشته علاوه بر قطعات سفال هاي دوره نوسنگي تعدادي مشته سنگ، سنگ ساب، هاون سنگي، تيغه هاي آبسيدين، انواع سردوك ها و ادوات ساخته شده از استخوان حيوانات از سطح اين تپه جمع آوري شده است.
توحيد ملك زاده، پژوهشگر تاريخ و نويسنده كتاب تاريخ 10 هزار ساله سلماس نيز معتقد است كه در اين مكان باستاني ابتدا سنگ هاي اوبسيدين از معادن آتشفشاني غرب سلماس و در برخي موارد از تركيه كنوني وارد مي شد و پس از تبديل به ابزارآلات جنگي مانند چاقو و سرنيزه به ديگر اقوام جهان صادر مي شده است.

** تپه باستاني قلايچي يادآور حكومت ماناها
تپه قلايچي در روستاي قلايچي و 12 كيلومتري شمال شرقي شهر بوكان قرار دارد و براي نخستين بار در سال 1363 كاوش هاي باستان شناسي در اين تپه صورت گرفت و آثاري از هزاره اول قبل از ميلاد در آن نمايان شد.
مسوول نمايندگي ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري بوكان در مورد پيشينه اين تپه باستاني گفت: تپه قلايچي بزرگترين اثر مانايي منطقه و پايتخت ماناها معروف به ايزرتو بوده است.
اسعد جمعياني با تاكيد بر اينكه نخستين آجر لعاب دار تاريخ ايران از اين تپه باستاني كشف شده است، ادامه داد: سالانه 150 هزار نفر از اين اثر تاريخي بازديد مي كنند.
به گزارش ايرنا از اين تپه علاوه بر معبد مركزي، برج ها و ديوارهاي مربوط به آن، حياط سنگ فرش، پله هايي كه به اين حياط متصل مي شود، اتاق ها و آجرهاي منقوش داراي موضوعات انساني، هندسي و گياهي كشف شده است.

** تپه باستاني حسنلو جلوه اي 10 هزار ساله از سكونت بشري
تپه باستاني حسنلو در نقده از شهرت جهاني برخوردار است و باستانشناسان ايراني و خارجي قدمت ابنيه موجود در اين تپه را حدود 800 تا هزار و 400 سال قبل از ميلاد تخمين زده اند.
مهمترين اثر مكشوفه تپه باستاني حسنلو كه اهميت ويژه اي در باستانشناسي دارد جام طلايي حسنلو است؛ وزن اين جام 950 گرم، بلنداي آن 21، قطر آن 25 و محيط لبه آن 61 سانتيمتر است و در موزه ايران باستان در تهران نگهداري مي شود.
قدمت جام طلايي كشف شده از تپه حسنلو در حدود 2 هزار و 800 سال برآورد شده زيرا اين جام طبق نظر كارشناسان 800 سال قبل از ميلاد مسيح ساخته شده و بر روي بدنه آن نقش هاي بسياري حك شده و احتمالا داستاني حماسي را روايت كرده است.
تپه باستاني حسنلو در 12 كيلومتري جنوب غربي درياچه اروميه و 9 كيلومتري شمال شرق نقده بين دهكده هاي امين لو و حسنلو واقع شده است.
مدير پايگاه ملي منطقه تاريخي حسنلو درباره اين تپه تاريخي گفت: از سال 1334 كه كاوش در اين منطقه شروع شده، حدود هفت هزار و 500 اثر باستاني از جنس مفرغ، استخواني و سفال در آن كشف شده است.
حسن شيري ادامه داد: تالارهاي بزرگ و ستون دار، ايوان‌هاي دراز و اتاق‌هاي كوچك و بزرگ و آثار سنگي كه در اين بنا قابل رويت بوده، بقاياي معماري مربوط به دوره هاي چهارم و پنجم است كه حدود سه هزار سال قدمت دارد.
وي ادامه داد: اين مجموعه تاريخي از سال 1382 شمسي جهت انجام مطالعات علمي و فني تبديل به پايگاه ملي شده است و در حال حاضر در ليست موقت ثبت جهاني قرار دارد.

** تپه حاجي فيروز، نشان قدمت سلدوز
تپه حاجي فيروز در بخش شرقي ˈدره سلدوزˈ و در 2 كيلومتري جنوب شرقي تپه حسنلو قرار دارد و حفاري هاي اين تپه 16 لايه استقرار و 11 مرحله ساختمان سازي را مشخص كرده است.
بر اساس يافته هاي اين حفاري ها ساختمان هاي هزاره ششم قبل از ميلاد در حاجي فيروز به صورت واحدهايي مستقل از يكديگر بنا شده بودند كه هر يك داراي اتاق هاي نشيمن، محل آماده سازي غذا و پخت و پز، انبارك هاي غذا و آذوقه و خمره هاي ذخيره بوده است.
اجساد كودكان را هم در زير كف اين قسمت دفن مي كرده اند و ديوارها را معمولاً از چينه و در بعضي موارد از خشت هايي كه بدون قالب بود، مي ساختند.
سطوح ديوارها را گاهي با مخلوطي از كاه گل و گچ اندود كرده بودند و روي قسمتي از ديوار يكي از منازل اثر رنگ قرمز مشاهده شد و كف بعضي از اتاق هاي نشيمن هم با محلول گل آجري قرمز شده است.
سفال هاي منقوش حاجي فيروز را مي توان يكي از عناصر فرهنگي مشخصه دوره حاجي فيروز محسوب كرد.

** گوك تپه، يادآور حماسه هاي مردم ايران زمين
گوك تپه در 6 كيلومتري جنوب شرق اروميه و در دره اي به همين نام واقع بوده و ابعاد تپه 455 متر در جهت شمال به جنوب و 600 متر در جهت غرب به شرق و ارتفاع آن 24.5 متر است.
يكي از آثار به دست آمده از اين تپه صفحه مفرغي منقش به تصوير ˈگيلگمشˈ پهلوان حماسي بابل بوده كه در آن نقش گيلگمش ميان دايره اي 2 گاو وحشي را در دست گرفته و آنها را بلند كرده است؛ اين اثر ارزشمند تاريخي به سده هشتم قبل از ميلاد تعلق دارد.
اثر ديگر مهري استوانه اي شكل است كه در عمق هشت متري پيدا شده و نقش مايه هايي از خدايان بابل را بر خود دارد و احتمالاً متعلق به حدود 2 هزار قبل از ميلاد است؛ اين اثر تاريخي در موزه هنرهاي زيباي متروپوليتن نيويورك نگهداري مي شود.
در حفاري علمي اين تپه هفت طبقه را كه به ترتيب از پايين به بالا نامگذاري شده مشخص كرده اند.
طبقه زيرين آن مربوط به هزاره چهارم قبل از ميلاد بوده و آثاري از هزاره هاي سوم، دوم و اول قبل از ميلاد نيز در اين تپه قابل مشاهده است.
مديركل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري آذربايجان غربي با اشاره به موقعيت خاص روستاي گوك تپه، گفت: تپه باستاني، كليساي قديمي و چشم انداز طبيعي و كشاورزي روستاي گوگ تپه را در برگرفته است و اين روستا مي تواند به يكي از قطب هاي گردشگرپذير اروميه تبديل شود.
جليل جباري افزود: با همين هدف انجمن هاي مردمي حفاظت از ميراث فرهنگي در اين منطقه شكل گرفته است كه بايد نقش خود را به خوبي در اين جهت ايفا كنند.
وي بيان كرد: روستاي گوك تپه به دليل موقعيت جغرافيايي و همجواري با تپه باستاني مي تواند با همكاري اهالي تبديل به يك پارك اثر تاريخي شود و در ايام مختلف سال پذيراي مسافران و گردشگران باشد .
وي اضافه كرد: در سال اي اخير مطالعات و كاوش اي باستان شناسي در تپه تاريخي گوك تپه انجام شده است.

** تپه كردلر، ظرفيت مغفول گردشگري در مركز آذربايجان غربي
تپه باستاني كردلر يكي ديگر از تپه هاي باستاني اروميه محسوب مي شود كه در 25 كيلومتري شرق اين شهر و در مجاورت روستاي كردلر قرار گرفته است؛ فاصله تپه از جاده اروميه به دريا حدود يك كيلومتر تخمين زده مي شود.
بقاي آثار تاريخي تپه كردلر بر روي تپه مرتفعي كه در غرب روستا قرار گرفته، واقع است و در اثر عمليات حفاري باستان شناسان مقداري از بقاياي آثار معماري مدفون از زير خاك هاي آن بيرون آورده شده است.
قدمت اين بقايا مربوط به هزاره اول تا چهارم قبل از ميلاد بوده و نوع مصالح بكار رفته در ساختمان اين تپه نيز بيشتر ديوار چينه اي و از خشت خام بوده كه با گذشت زمان آسيب ديده و به صورت مخروبه درآمده است.
شكل تپه كردلر به صورت بيضي بوده و در قسمت شرقي روستا قرار گرفته و مساحت تقريبي آن حدود 2 هكتار است.
در پي كاوش هاي ساليان دور انجام شده توسط باستان شناسان ايراني و اتريشي در اين تپه، سفال هاي رسي و بقاياي خانه هاي مسكوني در آن كشف شده كه طبق تخمين متخصصان، قدمت اين آثار به هزاره يكم قبل از ميلاد مي رسد.
به گفته برخي از تاريخ دانان، تپه كردلر نخستين منطقه در حاشيه درياچه اروميه بوده كه شهرنشيني از آن آغاز شده است.
مديركل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري آذربايجان غربي با اشاره به اينكه حدود يكهزار و 600 اثر تاريخي ثبت شده ملي در استان وجود دارد، گفت: از اين تعداد حدود يكهزار و 100 مورد به تپه ها و محوطه هاي باستاني اختصاص دارد.
جليل جباري از تهيه پرونده براي سه اثر تاريخي استان جهت ثبت در فهرست آثار جهاني خبر داد و افزود: يكي از اين سه اثر را تپه باستاني حسنلو تشكيل مي دهد كه پرونده آن براي ثبت در فهرست آثار يونسكو تهيه و به مركز ارسال شده است.
وي بيان كرد: قرار گرفتن در فهرست آثار جهاني كمك بسيار زيادي براي جلوگيري از تخريب اين آثار مي كند.
وي با اشاره به حفاري هاي غير مجاز اين تپه در گذشته، ادامه داد: برخي از اشياي باستاني كه نشان ‌دهنده تاريخ و تمدن ايران زمين بوده در گذشته به تاراج رفته‌ ولي با افزايش نظارت و سركشي از اين تپه‌هاي تاريخي ميزان حفاري‌هاي غيرمجاز كاهش چشمگيري داشته است.
مديركل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري آذربايجان غربي گفت: در سال گذشته 88 اثر باستاني كه از طريق حفاري‌هاي غيرمجاز به دست آمده بود، توسط يگان حفاظت اداره ‌كل ميراث فرهنگي كشف و ۱۴۰ نفر فرد خاطي در رابطه با اين حفاري‌ها دستگير شدند.
به گزارش ايرنا با وجود اين تپه ها و دهها اثر باستاني ديگر مي توان آذربايجان غربي را يكي از بهترين و مطلوب ترين مناطق جهت سير در عمق تاريخ ايران باستان دانست و در آن سياحت كرد.
8137/3072
گزارش از: سيده فاطمه سجادي