در این خطه از ایران ، روستای وجود دارد بر آستانه اشكفتی قدیمی و غاری پیر با كتبه های ماندگار از عصر انقلاب مشروطه ، كه اكنون با همت جوانان هنرمندش ، به روستای احیاگرعروسك های ایرانی تبدیل شده است.
قهرمانان برخی از این قصه ها،عروسك هایی می باشند كه در بین تمام عروسك های جهان پوشیده ترین اند و هرگز این عروسك ها بدون پوشش در معرض دید كودكان قرار نگرفته است.
سنایی شاعر عرفانی و معناگرای ایرانی به نیكی از عروسك سازی مادران در قرن ها پیش سخن می راند و خیام شاعر نجومی ایران زمین نیز آدمی را به عروسكی جانداری شبیه می داند، كه جهان او را بازی می دهد.
رابطه بین كودك و عروسك رابطه ای عاطفی است، پر از رازها و رمزهای نامرئی ، كه دوران كودكی انسان را دچار همذات پنداری و این همانی می كند.
در ایران باستان عروسك سنگی با عنوان ' سنگ صبور ' وجود داشت كه انسان ها با او رازهای خود را در میان می گذاشتند و این عروسك كوچك سنگی بعدها در یونان باستان عنوان' آنیموس' را به خود گرفت.
از منظر روان شناسی، عروسك ها ' دیگری ' انسان ها شدند كه كودكان با آن زیست می كردند و كم كم این عروسك ها شكلی عمومی به خود گرفتند و پارچه و چوب جایگزین عروسك های سنگی شدند و لباس قرمز و زرد بر تن كردند تا رازهای رنگ های عروسك ها همچنان نهفته باقی بماند.
عروسك از دوره پیش تاریخی به دوره پسا تاریخی راه یافت و همدمی برای كودكان در دوره های مختلف شد و بازسازی شخصیت ذهنی قهرمانان هر دوره كه رشادت های بزرگی از خود به یادگار گذاشته بودند در قالب عروسك ها شكل گرفت.
خمیه شب بازی نمایشی عروسكی بود كه از ایران به كشورهای عربی و از كشورهای عربی به اروپای قرون وسطا راه بافت و عروسك های ایرانی تبدیل به عروسك هایی حجیم تر و شكیل تر شدند اما با هویت و فرهنگی دیگر كه برخاسته از فرهنگ و تمدن غیر ایرانی بود.
در دوران صفویه عروسك های خیمه شب بازی به قصرهای پادشاهی راه یافتند و مبارك و تخلك رازدار پادشاه شدند و پادشاهان صفوی در اعیاد مختلف نمایش عروسكی را برپا می كردند.
در دوران معاصر نیز با گسترش هنر تئاتر و ورود تلویزیون و سینما به زندگی مردم و توسعه دانشكده های تخصصی هنر نمایش، تئاتر عروسكی نیز به عنوان یكی از ژانرها و گونه های نمایشی در بین مخاطبان جایی برای خود باز كرد.
بچه های ایران در دوران معاصر به كاراكترهای عروسكی از جمله مدرسه موش ها و خانه مادر بزرگه مرضیه برومند یا كلاه قرمزی و پسرخاله حمید جبلی و ایرح طهماسب روی خوش نشان دادند و چه بسا بسیاری از كودكان با این عروسك ها زندگی ها كرده اند.
اما عروسك ها روز به روز در دنیای معاصر مدرن تر شدند و مواد تشكیل دهنده عروسك ها را مواد شیمیایی و فرآورده های پتروشیمی تشكیل دادند، كه نه لطافت عروسك های دست ساز پارچه ای را داشتند و نه مهربانی مادرانه عروسك های چوبی را و نه لبخند مبارك را و حتی برای برخی از كودكان با این عروسك به دشمنی برخاستند و عروسك ها نتوانستند جایی در زندگی خود دست و پا كنند.
زمانی عروسك سازی هنر زنان كدبانوی ایرانی بود، كه در گذشته برای كودكان خود عروسك می ساختند و این عروسك ها دارای ابعاد روانشناختی و جامعه شناختی بودند كه حتی در ضمیر ناخودآگاه كودكان زیست می كردند.
در این بین قوم بختیاری در فلات مركزی ایران نیز در هنگام كوچ بزرگ، برای كودكان خود عروسك های از جنس چوب و پشم گوسفند می ساختند تا به واسطه خلق آن كودكان را سرگرم پرداختن به دنیا این عروسك ها كنند.
عروسكی با نام 'پاژبزك ' یا 'پاژ پرك ' كه ناصر خسرو قبادیانی به آن اشازه دارد نمایه ای از عروسك های تاریخی كودكان قوم بختیاری در طول تاریخ بود و این عروسك ها بر اساس شخصیت های تاریخی برخی از سران طوایف و جنگاوران قوم ساخته می شد.
یكی از محققان هنر نمایشی نیز معتقد است در بین بختیاری ها عروسكی به نام 'بازبازك' وجود داشت كه این عروسك مورد توجه كودكان بختیاری قرار می گرفت.
'اردشیر صالحپور ' در این زمینه به ایرنا می گوید:تتاتر عروسكی ایران علاوه بر خیمه‌شب‌بازی و مبارك دارای عروسك های چون بازبازك، آهو و بره، جی جی ویجی بوده كه همگی فرهنگ نمایش عروسكی ایران را می‌سازند.
به گفته وی،عروسك بازبازك گونه‌‌ای عروسك نمایشی ایل بختیاری است كه مادر بزرگ‌ها به كودكان هدیه می‌دهند.
وی، درباره مفهوم واژگانی بازبازك می گوید:باز، از بازی به مفهوم نمایش گرفته شده و 'باز' و 'بازی' به مفهوم حركت موزون هم در فرهنگ ایرانی شناخته شده و حرف 'ك' هم مفهومی برای تصغیر است.
صالحپور معتقد است:نام دیگر این عروسك 'لال بریك' یا 'لال بئیك' بوده و واژه لال همان گنگ است و بئیك هم یك واژه پهلوی است كه از ' بوكان' شهری واقع در كردستان گرفته شده و 'بوك' هم به معنی عروس است، پس بنابراین نام دیگر عروسك در واقع 'عروس خاموش' است.
مولف كتاب 'بازبازك ' گفت: عروسك ' بازبازك ' ایل بختیاری قدمتی باستانی دارد و پیشینه ساخت این عروسك در ایل بختیاری به دوران تاریخی عصر باستان می رسد.
وی افزود:این عروسك نمادی از آیین' بازی ' در ایران باستان بوده كه ایل بختیاری آن را همراه با موسیقی و شعر خوانی به كار می گرفت.
دبیر جشنواره تئاتر عروسكی گفت: عروسك بختیاری ' بازبازك' در بین ایل بزرگ بختیاری یكی از عروسك‌هایی است كه هویت نمایش ایرانی را در خود دارد و بازبازك یكی از نخستین عروسكهای ایرانی بوده و نشانگر هویت عروسك در نمایشهای ایرانی است و چهره بختیاری دارد.
صالحپور تاكید كرد: تئاتر عروسكی ایران فقط خیمه‌شب‌بازی نیست و اشكال گوناگونی از عروسك مثل بازبازك، تكم، آهوبره وجود دارند كه در كنار مبارك، تئاتر عروسكی ایران را می‌سازند.
وی تصریح كرد:در ایل بختیاری برای طراحی عروسك و طراحی رنگ صورت عروسك ها از رنگ‌های قالی و لنبكی و چوب استفاده می‌شد و عروسكها دارای ماسك صورتی ثابتی بوده و جنبه شاد داشتند.
به گفته وی،عروسك های ایرانی هرگز دارای خشونت نبوده اند و می توانند جایگزین عروسك های خشن خارجی شوند و عروسك های ایرانی نیز دارای كاراكتر های هستند كه كودكان به راحتی با آنها همذات پنداری می كنند.
یكی از از عروسك سازان برجسته ایران در سفر به شهركرد در گفت وگو با ایرنا گفت: دنیای عروسكها فقط به كودكان تعلق ندارد، بلكه این دنیای عروسكها همه گروهها را شامل می‌شود و در ایران شخصیتهای هنری عروسك را فقط برای كودكان معرفی می‌كنند و رویكرد جدی و درام آن تبدیل به طنز می‌شود.
'محسن شیخی ' گفت: عروسك به دلیل داشتن ماهیت ساختاری دارای تخیل فراوان است و مخاطبان به راحتی با شخصیت عروسكی ' همذات پنداری ' می‌كنند.
این عروسك ساز فیلمهای سینمایی ایران گفت: فرهنگ ، لباس و رفتار مناطق مختلف كشوررامی‌تواندازطریق نمایشهای عروسكی برای مخاطبان به تصویر كشید.
بیشتر كشورهای جهان یك شخصیت عروسكی ثابت دارند كه گویای فرهنگ و تاریخ آن كشور است و این عروسكهای مشهور سال‌هاست كه نسل به نسل به نمایش گذاشته می‌شوند
در بسیاری از موارد در بین این عروسك ها یا عروسان خاموش وجه مشتركی وجود دارد و آن مهربانی كودكانه است كه كودكان با ان همذات پنداری می كنند.
روستای ده چشمه در شهرستان فارسان اكنون مركز هنر نمایش های عروسكی در ایران شده است و در چند روز اخیر نیز كارگاه تئاتر عروسكی همزمان با جشنواره بین االمللی تهران با همكاری اداره كل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان و یونیمای كشور در این روستای خوش آب هوای كشور برگزار شد.
رییس كمیته آموزش اتحادیه یونیمای جهان در این باره به ایرنا می گوید: نخستین دفتر روستایی یونیما در روستای ده چشمه واقع در شهرستان فارسان راه اندازی شده است تا ظرفیت های این روستا در نمایش عروسكی برای همگان روشن باشد.
' فرناز بهزادی ' گفت:عروسكهای سنتی بخشی از پشتوانه فرهنگی و اجتماعی مردم اند و آشنایی با شخصیت های این عروسكها می‌تواند ایده‌های بسیاری را در طراحی شخصیتهای نو در ذهن طراحان حوزه كودك و نوجوان ایجاد كند.
به گفته وی،عروسكهای آیینی و سنتی بخشی از خرده فرهنگ های سرزمین ایران هستند و چگونگی كاربرد آنها در نزد كودكان درگذشته می تواند قابل بررسی و پژوهش قرار گیرد.
وی گفت:امروزه با وجود اینترنت و بازی‌های الكترونیكی، كودكان كمتر به دنبال عروسكهای نخی یا خمیری هستند و شیوه‌های پیشرفته عروسك‌گردانی در دنیا و همچنین طراحی شخصیتهای عروسكی مدرن روز به روز بر عروسكهای سنتی غالب می‌شوند.
این استاد دانشگاه افزود:عروسكهای مخصوص بازی و عروسكهای مخصوص هنر تئاتر عروسكی، فضایی مجازی را برای كودك به وجود می‌آورد و تعریف می‌كند و این بزرگ ترین تاثیر بر ذهن كودك است.
به گفته وی، در واقع عروسكها این قابلیت را دارند كه در جایگاهی مجازی هر مساله‌ای را عنوان و بازگو كنند و از این راه، بر ذهنیت كودك تأثیر گذار باشند.
وی گفت:راه اندازی مركز یونیمای روستایی در ده چشمه و برگزاری كارگاه آموزشی گام بسیار بزرگی برای توسعه هنر نمایش عروسكی در بین كودكان روستایی است.
رییس هیات مدیره و مدیرعامل اتحادیه یونیمای عروسكی مبارك ایران نیز گفت:به دلیل ورود عروسك های غربی،هم اكنون 800 نوع عروسك شناخته شده بومی مناطق ایران در معرض فراموشی است و روستای ده چشمه
می تواند احیاگر این عروسك های ایرانی باشد.
دكتر ' حمید رضا اردلان ' در گفت و گوی اختصاصی با ایرنا در شهركرد افزود:كودكان ایران از گذشته تاكنون 800 نوع عروسك بومی و محلی را به عنوان همبازی كودكان داشته اند كه اینك این عروسك ها را باید فراموش شده دانست.
وی گفت:قدمت بسیاری از این 800 نوع عروسك بومی و محلی به هزاران سال پیش برمی گردد كه در نقاط مختلف كشور به عنوان بخشی از فرهنگ كشور بوده است.
اردلان گفت:علاوه بر خیمه شب بازی و مبارك عروسك های چون بازبازك، آهو و بره، جی جی ویجی ، پهلوان پنبه همگی ریشه در فرهنگ مناطق ایرانی داشته اند.
به گفته وی، احیای هویت عروسكهای بومی و محلی ایرانی و معرفی عروسكهای بومی استانها به خانواده ها، می تواند از ورود عروسك های غربی كه هویتی غیر ایرانی دارند جلوگیری كند.
رییس هیات مدیره و مدیرعامل یونیمای ایران،در پاسخ به این سوال ایرنا كه چرا كودكان ایرانی نسبت به عروسك های بومی بی توجه اند، گفت:هجمه های عروسك های غربی در بازار فروش اسباب بازی باعث استقبال نكردن كودكان از عروسكهای ایرانی شده است و عد م معرفی عروسكهای ایرانی و سرمایه گذاری نكردن بر روی نمادهای بومی و محلی از دیگر عوامل عروسكهای ایرانی بدون طرفدار در بین كودكان می باشد.
به گفته وی،راه اندازی نخستین دفتر روستایی یونیمای مبارك جهان در روستای ده چشمه فارسان گام بلندی برای احیای عروسك های بومی و محلی ایران است تا به واسطه آن بتوان از ورود فرهنگ بیگانه جلوگیری كرد.
وی تصریح كرد:در چهارمحال وبختیاری عروسكی به نام بازبازك وجود داشته كه در بین كودكان بختیاری جایگاه مهمی دارد و برای معرفی آن و شخصیت پردازی آن برای كودكان باید هنرمندان این استان تلاش فراوانی داشته باشند.
اردلان گفت: اتحادیه یونیما مبارك ایران یك سازمان مردم نهاد و غیرانتفاعی برای آموزش ارزشها، هویت و نشانه های ملی از طریق هنرهای نمایشی عروسكی به كودكان است.
به گفته وی،ده چشمه فارسان باید به سمتی حركت كند كه در آینده نگاه تمامی كودكان جهان به عروسك های دست ساز این منطقه ایران باشد و هر كس در خود توانایی دارد می تواند در این زمینه كمك كند.
وی تصریح كرد:اگر كسی توان دوختن لباس محلی برای عروسك ها را دارد و یا كسی توان ساخت پیكر را دارد، نباید دریع كند تا از هجوم عروسك های غربی جلوگیری شود.
به گفته وی،فرهنگ و تمدن ایران غنی است و نباید به فرهنگی غربی چشم دوخت چرا كه سرزمین ایران مهد فرهنگ و هنر است و باید این فرهنگ و هنر را پاسداشت.
به گزارش ایرنا،روستای ده چشمه در بخش شهرستان فارسان قرار دارد و گویش مردم این منطقه بختیاری است و 45كیلومتری مركز چهارمحال وبختیاری واقع شده است.
فعالیت‌ها و سابقه درخشان در پژوهش،گردآوری و تولید نمایشهای عروسكی و همچنین حضور مستمردر دوره‌های مختلف جشنواره عروسكی مبارك ایران، مركز جهانی یونیما را برآن داشت تا با گشایش دفتر این مركز در یكی از روستاهای هدف گردشگری استان چهارمحال و بختیاری، این روستا را درفهرست مراكز جهانی خود قرار دهد.
گزارش از محمود رییسی
7359
شهركرد- سرزمين چهارمحال و بختياري ايران سرشار از قصه هاي ناب است ، كه نسل به نسل از مادر بزرگ ها با زباني شيرين و جذاب به كودكان انتقال يافته است.