رفع تکدی‌گری نیازمند رویکردی واقع گرایانه

مادری میانسال به نظر می رسد که سعی دارد چرخ دستی خرید را به نشانه کمک حرکت دهد، با همان نگاهی که مدام برمی گردد و عقب را نگاه می‌کند با بیانی ملتمسانه و از سر درماندگی می گوید؛ از آن یخچال ته راهرو فروشگاه می توانی چند عدد تخم مرغ یا خامه یا پنیری برایم تهیه کنی؟ تا برای بچه هایم به خانه ببرم.

او ادامه می دهد: چرخ دستی خریدهایت را خودم برایت می آورم و وسایل را کمکت داخل صندوق ماشین می گذارم فقط اگر صاحب فروشگاه متوجه شود اجاز نمی دهد اینجا بمانم، در همین هنگام، صاحب فروشگاه با عصبانیت سعی در بیرون کردنش دارد و خطاب به مشتری ها می گوید " به حرف های اینها گوش نکنید، اینها  فکر می کنند فقط خودشان هستند نمی دانند ما از صبح تا شب سر و کارمان با امثال آنهاست."

زن میانسال با سرعتی که نشان از شرمندگی اش داشت فروشگاه را ترک می کند، متکدیانی که شباهتی به پیشینیان خود ندارد، شرم و اندوه نگاهشان آنها را شبیه خودشان کرده است و کودکانی گرسنه تر از خود را در خانه جا می گذارند و چاره کار را در این دانسته اند به جای اینکه صبح تا شب مبلغی را از عابرین تقاضا کنند که در نهایت برای خرید یک شانه تخم مرغ یا پنیر کفایت نمی کند ترجیح می دهند، ساعت ها در ورودی فروشگاه‌های مواد غذایی و یا رستوران ها منتظر بمانند.

انتظار اینکه کسی دلش به رحم آید و یک وعده غذا یا تخم مرغ و یا پنیر یا کنسرو لوبیایی برای شان تهیه کند، فرقی نمی کند کجا باشی ممکن است با عجله دنبال پیدا کردن راهت در انبوه دست فروشان باشی تا به ایستگاه اتوبوس برسی یا از سوپری محله قصد خرید داری یا اصلا در خانه ات نشسته ای که زنگ در را می زنند و تقاضای وعده ای غذا یا کمی روغن یا سایر کالاهای اساسی را دارند.

گاهی تصور می کنی عبور از مقابل مغازه‌ها و فروشگاه‌های شهر واقعا دشوار شده است، قدم به قدم متکدیان از زن و مرد و کودک و کهنسال جلوی راه عابران را سد می‌کنند و بعضاً با سماجت خواهان خرید یک وعده غذا می‌شوند، از طرفی بنا بر آموزه هایت که به یادگار از کتاب هایت در خاطرت باقی مانده اند گفته شده است " گدا را از خود مران " 

از سویی دیگر اما اگر بخواهی برای همه گرسنگانی که تعدادشان این روزها زیادتر هم شده کالایی، غذایی یا نانی تهیه کنی قطعا توانش را نداری باید به ناچار از آنها بگذری و برای اینکه خاطرت را مکدر نکرده باشی تلاش کنی بپذیری که اینها باند هستند و پشت چهره زار و نزارشان رفاه و و سعادت نهفته است، هر چند خوب می دانی بخصوص در شهرهایی کوچک باند و دسته ای در کار نیست آن هم زمانی‌که تمام روز برای تهیه چند عدد تخم مرغ پشت درهای نیمه باز فروشگاه های مواد غذایی سپری می شود.

شهرداری یکی از نهادهایی است که مسوولیت پیگیری امور در حیطه تکدی گری را بر عهده دارد از طرف دیگر پرداختن به امر تکدی گری فقط یکی از وظایف پرشمار شهرداری ها را شکل می هد و اقداماتی که شهرداری ها انجام می دهند بصورت جمع آوری و ساماندهی و نگاه های ضربتی گونه است که در مورد مسائل و معضلات اجتماعی همچون تکدی گری نمی تواند نگاهی جامع و کامل باشد.

 رفع تکدی گری نیازمند رویکردی عمیق و واقع گرایانه
جامعه شناس و پژوهشگر اجتماعی در این خصوص می گوید: تاکنون برخورد با تکدی گری سطحی و بدون توجه به شرایط ایجاد کننده و پدید آورنده آن بوده است در عین حال نمی توان توقع داشت در جامعه ای که فقر و نابرابری حاکم است، تکدی گری وجود نداشته و یا تشدید نشود.
سیمین کاظمی افزود: رویکرد به تکدی گری در شهرهای مختلف در واقع نوعی پاکسازی و زدودن فضای شهری از وجود متکدی است و هیچ گاه رفع این آسیب اجتماعی مورد توجه قرار نگرفته است.
عضو انجمن جامعه شناسی ایران بیان کرد: شعارهایی همچون شهر بدون گدا که توسط برخی از مسوولان شهرهای مختلف مطرح می شود نه واقع بینانه و نه قابل اجرا است چرا که تکدی گری یک مشکل اجتماعی و انسانی است که نیاز به رویکردی عمیق و واقع گرایانه دارد.

وی با تاکید بر اینکه تکدی گری زمینه ساز بروز آسیب های اجتماعی است، اضافه کرد: تکدی گری می تواند با پدیده هایی همچون کودکان خیابانی، فرار از منزل، شیوع بیماری های واگیردار، اعتیاد و سرقت مرتبط شود و شخص متکدی به علت فقدان حمایت اجتماعی و احساس بی ارزش بودن، مستعد سقوط و به شدت آسیب پذیر است.
وی ادامه داد: متکدیان به ویژه زنان و کودکان ممکن است به آسانی مورد استثمار و سواستفاده های مختلف قرار گیرند و متحمل آسیب های گوناگونی شوند.
کاظمی یادآور شد: تکدی گری سابقه طولانی دارد که در بیشتر جوامع دیده می شود اما شیوع آن با گسترش فقر و افزایش شکاف‌های طبقاتی و نابرابری اقتصادی و اجتماعی بیشتر می شود؛ در واقع تکدی گری هم سابقه ای طولانی و تاریخی دارد و هم اینکه با تحولات اجتماعی و اقتصادی دچار تغییر در شکل و یا شدت شده است.

تقاضای مواد غذایی و عمق فقر
اهمیت تکدی گری به عنوان یک مشکل اجتماعی در این است که شخص متکدی به عنوان فردی خارج از چرخه اقتصاد و تولید نه تنها کارکرد اقتصادی ندارد بلکه باری اضافی است، فرد متکدی آن هم تکدی گری برای تامین یک وعده غذا و رفتن به سمت دریافت کمک های غیر نقدی می تواند، به عنوان عریان ترین چهره فقر با تحقیر و خدشه دار شدن کرامت انسانی باشد.

رییس انجمن جامعه شناسی لرستان می گوید: فقر معمولا چهره های مختلفی دارد، فقر شدید و گسترده از بدترین اشکال فقر است که انسان را از درون و بیرون ویران می کند.

مجتبی ترکارانی افزود: بعبارتی گاهی افراد خویشتنداری می کنند و به قول معروف صورت خود را با سیلی سرخ نگه می دارند تا سیاهی و تلخی فقر دیده نشود ولی به مرور دیگر ابعاد و عمق فقر چنان گسترده می شود که فردی که نگران منزلت اجتماعی و مفهوم آبرو و تصویر مثبت خودش در میان جامعه بود دیگر آن فرد سابق نیست و همه چیز را به کناری می نهد تا فقط خودش را حفظ کند.

وی ادامه داد: این فرد در جدال با خویش بر سر اینکه با خودش و یا فرزندانش چکار کند در زمانی به این نتیجه می‌رسد که باید همه چیز را کنار بزند و خود را قربانی کند.

این جامعه شناس بیان کرد: چنین افرادی  معمولا فاقد حمایت های اجتماعی و خانوادگی هستند و یا به خاطر داشتن مشکلاتی مانند اعتیاد یا ناهنجاری های احلاقی و روانی و دیگر توان زندگی سالم را از دست می دهند، سختی چنین کارهایی در لحظه ای است که خود را قربانی می کند و از خودش و حرمت نفس خویش دست می شوید، در این مرحله فرد با خودش خیلی کلنجار می‌رود ولی بخاطر داشتن نیاز سرانجام من مفعولی که همان نیازها و سختی زندگی است بر من فاعلی که اراده اخلاقی و آزاد فرد است غلبه می کند و به کناری می نهد.

ترکارانی گفت: در سالهای اخیر به مرور فقر در جامعه ما بخاطر مشکلات اقتصادی بسیار گسترده شده است، در این شرایط از طرفی برای ایجاد شغل و پوشش حمایتی برای بسیاری از مردم نیازمند، اقدامی صورت نمی گیرد و از طرفی دیگر شبکه های حمایتی خانوادگی، محله ای و حتی انجمن های خیریه ای که زمانی می توانستند به بسیاری از فقرا کمک کنند، امروزه بخاطر تشدید وسیع فقر و کاهش منابع، این انجمن ها و نهادهای خیریه ای و پایین امدن درامد عمومی جامعه دیگر توان کمک کردن به فقرا را ندارند.

به گفته وی گستردگی عمق فقر پیامدهای بسیاری در سطوح مختلف دارد به این صورت که بر روی قشری از فقرا به شکل فروپاشی شخصیتی و آواره شدن در خیابان و از دست دادن منزلت اجتماعی و دست زدن به هر وسیله و ترفندی برای جلب ترحم دیگران می شود.

وی گفت: بی حسی و بی تفاوت شدن مردم نسبت به وضع یکدیگر از پیامدهای افزایش متکدیان است به عبارتی یعنی اینکه وقتی شما روزانه با متکدیان بسیاری در خیابان مواجه می‌شوید و نمی توانید برای انها کاری بکنید به مرور سعی می کنید حس گرهای اخلاقی و اجتماعی خود را از کاربیاندازید تا آرام تر زندگی کنید.

بسیاری از مردم معتقدند که با فراوان شدن صحنه های گدایی در شهر و برخورد با افرادی که هرکس با بهانه ای می‌خواهد ترحم آنها را جلب کند دیگر به هیچ کس اعتمادی ندارند و سعی می کنند در برخورد اولیه به یکی از آنها مبلغی کمک کنند تا بتوانند با خیالی آرام تر از کنار مابقی متکدیان عبور کنند.

رفتن به سمت مواد غذایی شاید نشانگر این باشد که این اقشار اولا در فقر شدید غذایی بسر می برند و علاوه بر این پیش تر افراد پول نقد در جیب داشتند ولی الان با کارت های بانکی کمتر کسی کمک نقدی می کند، در عین حال با شرایط اقتصادی موجود برخی به شدت نیازمند تر از قبل شده اند و به سمت حداقل نیازها که همان نیازهای در سطح بقا است رسیده اند.

مطالعات پژوهشی انجام شده در این زمینه بسیار اندک است مروری بر مطالعات انجام شده نیز نشان می دهد پژوهشگران تکدی گری بیشتر به عوامل موثر بر آن علاقمند بوده اند تا آسیب شناسی شیوه های مقابله با آن عمده مباحثی که در این زمینه وجود دارد به مجموعه ای از یادداشت های ژورنالیستی و گزارش های خبری خلاصه می شود که اظهار نظر های مقامات مسوول را انعکاس می دهد، در حالیکه نگاه به این مساله نیازمند نگاهی دقیق تر و تخصصی تر و چاره جویانه تری است.