اهرم ناکامی ثبت جهانی باغ تاریخی رامسر چیست؟

به گزارش خبرنگار ایرنا ، ماجرای ثبت جهانی باغ ۳۳ هکتاری رامسر و ساخت مجتمع فرهنگی سال به سال پیچیده‌تر و گره آن کورتر می‌شود. حدود ۱۸ سال از شروع ساخت سازه نیمه‌کاره مجتمع فرهنگی سپری می شود ؛سازه‌ای که در دل باغ ۳۳ هکتاری ساخته شده و حالا نزدیک به دو دهه است نه تکمیل می‌شود و نه راه را برای به جریان افتادن پرونده ثبت جهانی باغ باز می‌کند.

 میراث فرهنگی به دلیل این که سازه مجتمع فرهنگی در عرصه باغ بنا شده و مداخله شهری مستقیم در کالبد یک اثر تاریخی محسوب می شود مخالف تکمیل آن  است.

کارشناسان یونسکو نیز این سازه را مخل ثبت جهانی باغ می دانند و بر جمع آوری آن و بازگرداندن محیط به وضعیت هویتی اولیه تاکید دارند.

با این وصف دیدگاه کارشناسی این دو مرجع معتبر فرهنگی تاکنون نتوانسته است مانع اعمال نظرها، مداخلات و فشارهای غیرفرهنگی شود و هر پیشرفت کوچکی در مسیر درست سرانجام به نقطه اول بر می گردد ؛مانند تصمیم برای تغییر کاربری مجتمع از اداری-فرهنگی به مجموعه فرهنگی هنری که بدون تایید شورای عالی میراث فرهنگی در جلسه کمسیون برنامه ریزی استان در دولت قبل  به تصویب  رسید، و اداره کل ارشاد اسلامی مازندران هم به استناد همین مصوبه همچنان ساخت سازه را بلامانع و قانونی می داند.

 نتیجه این مناقشه و دور باطل تاکنون چیزی جز بلاتکلیفی ثبت جهانی باغ نبود؛ باغی که همراه با هتل به ثبت ملی رسیده و عرصه جدایی ناپذیر از این اثر تاریخی به شمار می رود.

فشارهای خارج از بدنه کارشناسی در حالی تا به امروز مانع تخریب سازه نیمه کاره و نجات بخشی این اکو باغ ایرانی شده است که سازمان بازرسی سال ۹۹ به این ساخت و ساز ورود و به میراث فرهنگی اعلام کرد با توجه به این که باغ تاریخی ۳۳ هکتاری دارای حریم مصوب است، امکان ساخت و ساز در آن وجود ندارد. اعلام نظر این دستگاه نطارتی با مکاتبات بعدی در سطح وزارتخانه باعث توقف عملیات ساخت مجتمع فرهنگی شده بود.

همچنین بر اساس گزارش سازمان بازرسی خیابانی که سبب شد باغ به دو نیمه تقسیم شود نیز باید حذف و باغ به شکل قدیم خود باز گردد.

باغ ملی رامسر موسوم به ۳۳ هکتاری به همراه هتل قدیم و خیابان تاریخی معلم عرصه هایی تاریخی به هم تنیده ای هستند که با شماره ثبتی ۱۵۲۰ و ۱۵۲۱ ثبت ملی شدند.

 این باغ تاریخی علاوه بر این که همیشه کانون توجه افکار عمومی شهر بوده و احیای آن در صدر مطالبه رامسری ها قرار دارد، به واسطه آن که در قلب شهر و در فضایی پیرامونی هتل قدیم قرار دارد موقعیت رامسر را در زمره باغ شهرهای دنیا قرار داده است؛ پهنه ای پر از شگفتی که بر اساس مدارک و شواهد از نظر ریخت شناسی و معماری از همان ابتدا دارای طرح و نقشه مشخص بوده و الگوی هندسی ، فرم‌های شکسته و ترکیب آنها با دایره، آن را در کنار نمونه‌های ایرانی آن مانند هشت بهشت اصفهان و مشابه خارجی مانند ورسای فرانسه قرار داده است.

این باغ در ابتدا تحت مالکیت بنیاد مستضعفان قرار داشت، اما در سال ۷۱ در قالب تهاتر بنیاد مالکیت آن را به شهرداری رامسر واگذار کرد.۶ سال بعد مالکیت به میراث فرهنگی منتقل شد و پس از آن بار دیگر در مالکیت شهرداری رامسر قرارگرفت.

 بررسی ها نشان می دهد که از سال های ۷۳ زنگ افول باغ ۳۳ هکتاری رامسر به صدا درامده است، چراکه در همین سال ها  بود که شهرداری و شورای شهر وقت قصد داشتند که بزرگترین پارک خاورمیانه را در عرصه باغ احداث کنند. در مقطعی هم بحث تفکیک باغ مطرح شد ، ضمن این که به گفته مقامات رسمی میراث فرهنگی ، قوه قضاییه هم به دنبال ساخت مجتمع قضایی در این عرصه تاریخی بود.

اگر چه تمامی این اقدامات با وجود زخم زدن بر پیکر باغ که کماکان ردِ آن پابرجاست ، اما به هر طریق فعالیتشان به استناد این که باغ عرصه ثبت ملی است از سوی میراث فرهنگی دفع شد. 

چرا مجتمع فرهنگی در باغ ۳۳ هکتاری ساخته شد

اما در تعقیب این که چرا و چگونه مجتمع فرهنگی ارشاد سر از باغ ۳۳ هکتاری درآورد و تا به امروز جا خوش کرد هم می توان رد پای مداخلات و فشارهای سیاسی برای این جانمایی و گره کور در سرنوشت باغ را به وضوح مشاهده کرد. بررسی ها نشان می دهد که پیش از ابلاغ طرح جامع و تفصیلی شهر رامسر، برابر با طرح هادی سابق، زمینی با کاربری فرهنگی برای ساخت فرهنگ سرای ارشاد در این شهرستان جانمایی می شود؛ زمینی که در حال حاضر ساختمان کلانتری مرکزی رامسر در آنجا مستقر است.

اما چرا یک مکان نظامی در زمینی با کاربری فرهنگی احداث شد؟

در گذشته ساختمان کلانتری یا همان ژاندارمری سابق در بازار رامسر و در محلی که در حال حاضر بانک مهر اقتصاد و بانک سپه مستقر هستند، قرار داشت، شهرداری و شورای شهر وقت و نیروی انتظامی طی توافقی تصمیمی می گیرند که ساختمان ژاندارمری و زمین پیرامونش را به شهرداری رامسر واگذار کنند، منطقه ای که حالا بخشی از آن ساختمان بانک و بخشی هم پارکینگ عمومی است، در مقابل شهرداری هم زمین دارای "کاربری فرهنگی را که در فاز دوم خیابان امام خمینی (ره) قرار داشت، در اختیار نیروی انتظامی قرار می دهد، که بر اساس این توافق در جلسه مغایرت های اساسی طرح هادی و در ادامه طرح جامع و تفصیلی برای آن منطقه کاربری نظامی تصویب می شود. 

 یک کارشناس مسوول میراث فرهنگی شهرستان رامسر در همین ارتباط و این که چطور سازه مجتمع فرهنگی در عرصه باغ بنا شد؟ می گوید:شهرداری و شورای وقت در سال ۱۳۸۲ فکر های زیادی برای باغ ۳۳ هکتاری در سر داشتند، پس از آن که زمین با کاربری فرهنگی را به نظامی تبدیل و در اختیار کلانتری قرار می دهند، تصمیم می گیرند که بخشی از ضلع شرقی باغ را جدا و برای ساخت فرهنگسرای ارشاد اختصاص می دهند.

این کارشناس که وجهه کارشناسی اش برای خبرنگار ایرنا شناخته شده  است و خواست نامی از او در گزارش نباشد، پیرامون نقش مدیران میراث فرهنگی در این جانمایی اشتباه و چگونگی مجوز ساخت سازه از سوی میراث فرهنگی می گوید: مدیران وقت میراث فرهنگی برای حفظ جایگاه، تحت فشار و در جریان یک بده بستان سیاسی به صورت شفاهی با ساخت سازه در عرصه باغ موافقت می کنند، با این حال بعد از دو سال با اعتراض هایی که از سوی میراث فرهنگی صورت می گیرد و به استناد این که سازه بدون نظر و مجوز شورای عالی میراث فرهنگی کشور بنا شده، ادامه فعالیت ساخت فرهنگ سرا متوقف می شود. چرا که بر اساس قانون وزیر و معاونان او هم نمی توانند در عرصه و حرایم آثار ملی مجوزی صادر کنند و این مجوز می بایست در شورا از سوی کارشناسان خبره ملی و بین المللی تایید شود.

او افزود : بعد از این توقف عملیات به دلیل این که لزوم احداث یک فرهنگ سرا برای شهرستان رامسر ضروری بود، پیشنهاد ساخت مجتمع فرهنگی در عرصه باغ ۸ هکتاری را پیشنهاد و سال ۸۶ هم این طرح را به عنوان مصوبات سفر رییس جهور مطرح کردیم، درواقع بر اساس این مصوبات قرار بود زمین ۸ هکتاری از وزارت کشاورزی جدا شود و برای پروژه های ملی مصوب کشوری تخیصص داده شود، حتی در نقشه ۸ هکتاری جانمایی فرهنگ سرای ارشاد در بر اصلی کوچه شهید نوربخش نظر گرفته شد تا سازه فلزی از عرصه باغ ۳۳ هکتاری جمع آوری و در این مکان مستقر شود و راهکاری برای برون رفت فرهنگ سرا از بن بست باشد، و همچنان هم باغ ۸ هکتاری فرصت مناسبی برای برون رفت این بن بست است.

اعلام نظر سازمان بازرسی؛باغ به نقشه قدیم باز گردد

پرونده پر کش و قوس باغ ۳۳ هکتاری و فرهنگسرای ارشاد پای سازمان بازرسی را هم برای حل و فصل به این ماجرا باز کرد، درواقع از سال ۹۹ سازمان بازرسی تحقیق و تفحص پیرامون این مناقشه را آغاز کرد.

او در همین ارتباط و در تشریح اعلام نظر سازمان بازرسی پیرامون سازه مجتمع فرهنگی گفت: سازمان بازرسی در جریان تحقیق و تفحص و پس از اخذ توضیحات دقیق و مستنداتی که از تشکیلات میراث فرهنگی، اداره کل ارشاد مازندران، مسکن و شهرسازی و استانداری جمع آوری می کند؛ اعلام می کند که بر اساس قانون آثار ثبت ملی، باغ ایرانی رامسر موسوم به ۳۳ هکتاری مجموعه ای یکپارچه است که در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده، و برابر قانون خیابان وسط باغ که آن را به دو بخش تبدیل کرده میبایست به باغ ملحق شود، و فرهنگ سرای ارشاد نیز به دلیل آنکه مجوز شورایی عالی فنی میراث فرهنگی کشور را نداشته میبایست تخریب شود.

چرا باغ ۳۳ هکتاری باید به شکل قدیم خود بازگردد؟

احیای باغ ایرانی رامسر به این دلیل برای میراث فرهنگی و رامسری ها دارای اهمیت است که عنصر کلیدی ثبت جهانی منظر طبیعی و تاریخی رامسر به شمار می رود، این کارشناس میراث فرهنگی با بیان اینکه باغ در زمان ساخت هتل قدیم شکل گرفته و عرصه ای جداناپذیر از این بنای تاریخی است می گوید:باغ ۳۳ هکتاری با معماری بی نظیری که دارد فضاهای طبیعی و تاریخی این منطقه را با یکدیگر پیوند می دهد. 

 به گفته او ثبت جهانی عرصه و منظر طبیعی و تاریخی رامسر  مجموعه آثار تاریخی شامل هتل قدیم، کاخ مرمر، باغ ۳۳ هکتاری،بلوار معلم و پژوهشکده مرکبات و منظر طبیعی این شهر است که ضوابط عرصه و حریم برای آن اعمال شده و پرونده این مجموعه برای ثبت جهانی ارسال شده است.

او گفت از آن زمان تا به امروز به دلیل ایراد ها و مداخلات شهری که صورت گرفته از جمله سازه مجتمع فرهنگی این مجموعه در فهرست موقت یونسکو قرار گرفته است، و میبایست این نواقص برطرف و  به حداقل کاهش یابد.

برج چشم انداز مانع ثبت جهانی است؟

برج چشم انداز سازه ای بلند مرتبه در انتهای ضلع شرقی باغ ۳۳ هکتاری است که منتقدانِ تخریب "سازه مجتمع فرهنگی" در مقابل موافقان هر بار در واکنش به خبرهای تخریب مجتمع، با طرح این پرسش که چطور برج چشم انداز در انتهای باغ مانعی محسوب نمی شوند از عدم مجتمع دفاع می کنند.

این کارشناس میراث فرهنگی ضمن انتقاد نسبت به ساخت برج در پاسخ به این ادعا می گوید: برج چشم انداز در عین حال در حرکتی اشتباه جانمایی و احداث شد، اما ساخت آن به زمانی باز می گردد که هنوز ضوابط عرصه و حریم شهرستان رامسر تصویب نشده بود.

اما برج چشم انداز مانع جدی برای ثبت جهانی محسوب نمی شود، چراکه در گذشته محل ساخت برج یک سازه معماری به نام ویلا ۳ قرار داشت، که بنیاد پس از تخریب این ساختمان برج چشم انداز را احداث می کند، بنابراین چون قبلا یک سازه معماری در آنجا وجود داشت و پوشش پیاهی نبود می توانند از این سازه چشم پوشی کنند.

تخریب سازه مجتمع فرهنگی به وقت اجرای طرح مرمت

رییس میراث فرهنگی شهرستان رامسر در توضیح آخرین تصمیم ها پیرامون احیای باغ ۳۳ هکتاری و تخریب مجتمع فرهنگی گفت: از نظر میراث فرهنگی سازه نیمه تمام مجتمع فرهنگی باید جمع اوری و حذف شود، ضمن اینکه مدیریت شهری هم با این تصمیم میراث فرهنگی موافق است و در طرح مرمتی هم که برای باغ تهیه شده این سازه حذف شده است.

نادر سحرخیز درباره طرح مرمت و زمان اجرای آن گفت: طرح در مرحله نهایی و تکمیلی قرار دارد، و یک تا دو ماه آینده که از سوی وزارت خانه تایید شود و در مرحله اجرایی قرار گیرد امکان تخریب سازه هم وجود دارد، در واقع مشاور طرح احیای باغ با کمک کمیته فنی استان که بر تمامی موضوعات باغ اشراف دارند این طرح را تهیه کرده اند، و بر اساس نظر این کمیته آسیب ها شناسایی شده است که سازه هم یکی مهم ترین آسیب ها است که میبایست برطرف شود.

او با بیان اینکه حذف این لکه در طرح احیای باغ تایید شده است و بر اساس آن باغ آرایی در این محدوده انجام می شود افزود: در ضلع شرقی احیای مرکبات و شمشادهای قرینه که هم اکنون در محوطه هتل است تا پای برج چشم انداز کار می شود.

سحرخیز گفت:از سوی دیگر سازه مجتمع فرهنگی چه بخش بتنی و چه بخش فلزی آن به دلیل اینکه مدت زمان طولانی در شرایط آب و هوایی مرطوب قرار گرفته است، قابلیت فنی استحکام بخشی و ساخت ندارند.

زمین برای احداث فرهنگسرا تهیه می شود

فرماندار شهرستان رامسر نیز پیرامون وضعیت باغ ۳۳ هکتاری و سازه مجتمع فرهنگی اظهار کرد: بر اساس مطالعه ای که در پرونده باغ ۳۳ هکتاری و همچنین سازه نیمه تمام ارشاد انجام دادم، ۲۰ سال گذشته مقرر شده بود که فرهنگسرای ارشاد در این مکان احداث شود، اما میراث فرهنگی به دلیل ضوابط میراثی از عملیات ساخت بنا جلوگیری کرد.
ابراهیم شیرود عشوریان گفت: البته در این پرونده چند مورد است که میبایست بررسی و روشن شود!؟ برای مثال اداره ارشاد زمین و ساختمانی را به صورت تهاتر به شهرداری رامسر واگذار کرد، مکانی که در حال حاضر کلانتری مرکزی است، و شهرداری نیز در مقابل به جای آن محوطه، ۳ هزار متر زمین در باغ ۳۳ هکتاری به اداره ارشاد واگذار می کند.

او توضیح داد: اداره ارشاد دو بنا در این منطقه احداث کرده که یک بنا دارای سازه فلزی و دیگری بتنی است، نکته قابل بحث پیرامون این موضوع این است که اگر زمین دارای ضوابط میراثی بود چرا همان زمان میراث فرهنگی از ساخت بنا جلوگیری نکرده است؟!؟

شیرود عشرویان ادامه داد: من معتقد هستم که میراث فرهنگی میبایست در ارتباط با این موضوع  خسارت پرداخت کند، ضمن اینکه شهرداری هم باید به خاطر معارض زمین را به عرصه میراثی بازگرداند و در جای دیگر زمینی برای ساخت فرهنگسرای ارشاد اختصاص دهد. 

او در ادامه توضیح داد: در عین حال مصمم هستیم که برای برون رفت شهرستان از این بن بست که پیرامون ساخت فرهنگ سرا رخ داده، ۳ هزار متر از باغ ۸ کتاری که در مالکیت جهاد کشاورزی قرار دارد را،برای احداث فرهنگ سرا در اختیار اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی قرار دهیم.

 نماینده عالی دولت در رامسر گفت: در عین حال برای برون رفت از این چالش به زودی زمینی به مساحت ۳ هزار متر در شهرستان تهیه می شود تا برای احداث فرهنگسرا در اختیار اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی قرار می گیرد.