نزاع خیابانی؛ یک قدم فاصله از خشم تا قتل

گروه جامعه ایرنا - نزاع ناشی از ناتوانی در کنترل خشم، هر لحظه می‌تواند بروز کند؛ ممکن است در خیابان دو نفر بر سر جای پارک خودرو درگیر شوند یا مسافر و راننده بر سر کرایه ماشین و یا حتی دو دوست و شریک بر سر مسایل مالی؛ اینها وقایع خشونت باری است که هر روز در بستر جامعه به شکل های مختلف تکرار می شود، تندخویی و خشونت به اوج می رسد و در نهایت اتفاقی ناگوار و غیرقابل جبران رقم می‌خورد.

در تعریف نزاع خیابانی، گفته شده که نبرد تن به تن در اماکن عمومی، بین افراد یا گروه‌هایی از مردم است که محل وقوع آن نیز معمولا یک مکان عمومی مثلا یک خیابان است به گونه‌ای که نزاع گاهی منجر به آسیب جدی یا حتی مرگ می شود.

یکی از نمونه این نزاع‌های خیابانی چندی پیش در خیابان سپهسالار تهران به وقوع پیوست؛ در این حادثه سه دوست در خیابان در حال قدم زدن بودند که بین دو نفر از آنها مشاجره لفظی درمی‌گیرد و نفر سوم به هواخواهی از یکی از آنها با چاقو به یکی از آن دو نفر حمله می‌کند، ضربه‌ای می‌زند و فرار می‌کند و همین مشاجره لفظی و عدم کنترل خشم منجر به قتل جوانی ۲۸ ساله می‌شود.

استان تهران بنا به آمار پزشکی قانونی بیشترین مراجعه کننده نزاع به این سازمان را دارد؛ از ابتدای فروردین تا پایان شهریور امسال، ۵۵ هزار و ۲۹۹ نفر به دلیل آسیب‌های ناشی از نزاع به مراکز پزشکی قانونی استان تهران مراجعه کردند که این رقم در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته (۱۴۰۱) نیم درصد افزایش یافته است و البته باید گفت که نزاع خیابانی مختص به یک استان و منطقه نیست.

به طور مثال در آبان ماه امسال در روستای حصار زنجان طی یک درگیری، نوجوان ۱۷ ساله‌ای به قتل رسید یا در نمونه دیگری در یک نزاع جمعی به دلیل اختلافات مالی در مشهد، ۶ نفر دستگیر و یک نفر نیز دچار مصدومیت شد؛ یا حتی در یک مراسم عروسی روستای "دره باز" بخش نیمبلوک شهرستان قاینات نزاع بین چند جوان منجر به قتل یک نفر با استفاده از چاقو شد.

هر روزه نزاع‌های خیابانی فراوانی در سطح کشور به وقوع می‌پیوندد که تعدادی از آنها منجر به قتل می‌شوند که شاید مهمترین عامل قتل در این نزاع‌ها حمل سلاح سرد مانند چاقو با خود باشد. اما نکته مهمتر آن است که هر چند آمارها از وقوع ۶۰۰ هزار مورد نزاع خیابانی سالانه در کشور خبر می‌دهند اما بسیاری از موارد نزاع، ثبت نمی‌شود.

طبق آمارها، جوانان بیش از سایر گروه های سنی درگیر نزاع جمعی می شوند که اغلب در بازه سنی ۱۸تا ۲۵ سال قرار دارند؛ این قشر به دلایل مختلف از جمله استعمال مواد مخدر، رو کم کنی، متلک پراکنی، خودنمایی، شاخ و شانه کشیدن و هزاران دلایل پیش پا افتاده وارد گود درگیری‌های خیابانی می‌شوند و خانواده هایی را عزادار می کنند؛ نکته تلخ ماجرا آنجاست که اغلب کسانی که در نزاع‌های خیابانی شرکت می کنند، باخود سلاح سرد حمل می کنند به تصور اینکه هیچگاه از آن استفاده نخواهند کرد.

فراوانی نزاع‌های خیابانی بیش از موارد ثبت شده در پرونده‌ها است

رئیس انجمن مددکاری اجتماعی ایران درباره علل وقوع نزاع‌های خیابانی می گوید: ضرب و جرح و یا خشنونت‌های اجتماعی و خیابانی یکی از موضوعاتی که در دو دهه اخیر پرونده‌های قضایی متعددی در این زمینه تشکیل شده است و بر اساس آمار پزشکی قانونی سالانه حدود ۶۰۰ هزار مورد نزاع در کشور رخ می‌دهد.

سیدحسن موسوی چلک در گفت و گو با خبرنگار جامعه ایرنا با بیان اینکه «درصد کمی از موارد ضرب و جرح و خشونت برای ثبت و تشکیل پرونده قضایی اقدام می کنند و در بسیاری از موارد، افراد با هم کنار می‌آیند»، افزود: فراوانی نزاع بیش از آن چیزی است که در پرونده‌های ثبتی قضایی یا انتظامی مشاهده می‌شود.

وی با تاکید بر اینکه موضوع خشونت و نزاع خیابانی یک شبه بوجود نیامده و موضوع دیروز و امروز نیست، ادامه داد: بیش از دو دهه است که شاخص های این بخش روند رو به رشد دارد و در جامعه نگرانی ایجاد کرده است.

سنگینی بار روانی تلاطم‌های اقتصادی بر روح و روان شهروندان

رئیس انجمن مددکاری اجتماعی ایران با اشاره به دلایل بروز نزاع خیابانی چنین توضیح داد: بخشی علت وقوع نزاع خیابانی به تصمیم‌هایی باز می گردد که به صورت کلان گرفته می‌شود؛ برای نمونه با تغییرات اقتصادی بخصوص در حوزه نرخ گذاری کالاها و خدمات ممکن است سرمایه مردم در یک شب به یک سوم کاهش یابد و در نتیجه فشار روانی ناشی از آن بر مردم افزایش یابد.

این سخن موسوی چلک حداقل در یک دهه اخیر شواهد مثالی فراوانی را می توان یافت؛ وقوع سه جهش نرخ از در بازه زمانی سال های ۱۳۹۰ تا ۱۴۰۱، رشد نرخ تورم و به دنبال آن جهش قیمت کالاهای سرمایه ای بخصوص طلا، مسکن و خودرو دست به دست هم داده تا قدرت اقتصادی و خرید مردم در دهه ۹۰ خورشیدی به سال ۱۳۸۹ بازگردد که همه اینها خود فشار روانی مضاعفی را بر روح و روان شهروندان بخصوص مردان که مسئولیت تامین اقتصادی خانواده را بر عهده دارند، وارد کرده است.

موسوی چلک بر این باور است: زمانی که مدارا و اخلاق اجتماعی مورد بی‌توجهی قرار می‌گیرد، نزاع بیشتری رخ می‌دهد به طوری که خشونت از مصادیق بارز چنین وضعیتی است.

وی با بیان اینکه سرمایه اجتماعی به معنای مجموعه‌ از هنجارها، ارزش‌ها و درکی است که موجب تسهیل همکاری درون‌گروهی و برون‌گروهی در جامعه می‌شود، افزود: هنگامی‌که سرمایه اجتماعی در جامعه کاهش پیدا می‌کند باید منتظر افزایش آسیب و جرایم باشیم که از جمله آن نزاع در محیط عمومی و محیط خصوصی یعنی خانواده است.

ارتباط سلامت روان با نزاع خیابانی

رئیس انجمن مددکاری اجتماعی ایران در ادامه با اشاره به ارتباط سلامت روان با وقوع نزاع خیابانی گفت: اکنون مردم در حال تجربه شرایط اقتصادی خاصی هستند که این شرایط اقتصادی روی سلامت روان تاثیر منفی می‌گذارد.

موسوی چلک خاطرنشان کرد: براساس آخرین آمار وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ۲۹.۸ درصد مردم حداقل یک اختلال روان دارند؛ هنگامی که سلامت روان تهدید می شود، یکی از عوارض آن این است که افراد در تعاملات خود با دیگران کمتر می‌توانند از سبک سازگارانه یا جرات‌مندانه استفاده کنند.

وی با تقسیم بندی سه سبک برقراری ارتباط شامل سبک ارتباطی پرخاشگرانه، منفعلانه و جرأتمندانه، گفت: سبک ارتباطی جراتمندانه نوعی از ارتباط است که در آن هر احساسی به جز اضطراب به راحتی بیان می‌شود و به فرد کمک می‌کند که بتواند به خود اطمینان داشته باشد و احترام دیگران را جلب کند و در این سبک دو طرف در یک موقعیت ابراز وجود و گفت وگویی راضی و آرام هستند.

موسوی چلک گفت: متاسفانه مردم در نزاع‌های خیابانی، اغلب سبک پرخاشگرانه را انتخاب می‌کنند.

گرفتن حق به قیمت جان

رئیس انجمن مددکاری اجتماعی ایران گفت: گاهی علت نزاع‌های خیابانی این است که برخی افراد از اجرای قوانین ناراضی بوده و به مجریان قانون بی اعتماد هستند بنابراین خودشان نسبت به گرفتن حق خود اقدام می‌کنند.

موسوی چلک افزود: این افراد تصور می‌کنند اگر خودشان ضرب و جرح کنند و طرف مقابل را بکشند، زودتر به هدف خود می رسند به همین دلیل به صورت فردی خودشان تصمیم می‌گیرند و اعمال خشونت نسبت به طرف مقابل را به عنوان راهکار کوتاه مدت انتخاب می‌کنند.

وی، نداشتن مهارت‌های ارتباطی را از دیگر علل وقوع نزاع‌های خیابانی برشمرد و گفت: افراد که به دلایل گوناگون از صبح، بیرون می‌روند، خیلی حرفها می شنوند اما افرادی موفق هستند که مهارت‌های کنترل خشم، تصمیم گیری و حل مساله را دارند. طبیعی است وجود در صورت چنین مهارت‌هایی در جامعه، خشونت وجه مشخصه رفتاری نخواهد شد اما هنگامی‌ که ضعف مهارتی داشته باشیم از جمله عوارض این پدیده، خشونت و نزاع است.

نقش تربیت خانوادگی در نزاع‌ها

رئیس انجمن مددکاری اجتماعی ایران با اشاره به اینکه بخشی از مساله نهادینه کردن اخلاق، به خانواده بازمی‌گردد، گفت: در خانواده‌ای که سبک پرخاشگری، سبک غالب رفتاری باشد، احتمال اینکه افراد خانواده این سبک را به کار بگیرند، افزایش می‌یابد.

موسوی چلک تاکید کرد: بخشی از سواد اجتماعی به عهده خانواده است؛ اگر خانواده توان این کار را نداشت، آنگاه شاهد بروز خشونت توسط فرزندان خانواده خواهیم بود. اخلاق فردی تا حدود زیادی وابسته به شرایط خانواده است.

به گفته وی، در خانواده نابسامان که مرتب با هم درگیر هستند و اعضای خانواده، وظایف والدین انجام نمی‌دهند نباید انتظار داشت فرزندانی تربیت شوند که رفتار خشونت آمیز نداشته باشند. البته در چنین خانواده‌هایی، همه فرزندان الزاما درگیر خشونت نمی شوند اما هنگامی که خانواده نابسامان، بستر تربیت فرزندان باشد باید منتظر بروز خشونت بود.

ضرورت اجرای برنامه‌های فراگیر مهارت‌های ارتباطی در مدارس

رئیس انجمن مددکاری اجتماعی ایران با تاکید بر ضرورت اجرای برنامه‌های فراگیر مهارت‌های ارتباطی در مدارس گفت: مدرسه در کنار خانواده، نقش موثری در پیشگیری از وقوع نزاع دارد. مدرسه، بهترین بستر تربیتی برای ارتقای سلامت اجتماعی و روانی و افزایش مهارت های ارتباط است و بدون شک اجرای چنین برنامه‌هایی تاثیر بسزایی در کاهش رفتارهای پرخاشگرانه و افزایش مهارت‌های ارتباطی دارد.

موسوی چلک ادامه داد: اگر به بُعد اجتماعی مدارس توجه شود و مدارس برنامه های فراگیر و موثری در زمینه مهارت‌های ارتباطی داشته باشند، می توان امیدوار بود فرزندانی که از مدرسه بیرون می آیند، در عین حال که به دنبال گرفتن حق هستند، به حقوق دیگران نیز احترام می گذارند و برای گرفتن حق از شیوه های درست و قانونی استفاده می کنند.

وی با بیان اینکه اغلب افراد در نزاع‌ها، سبک پرخاشگرانه را انتخاب می‌کنند، افزود: کمتر روزی است که شاهد دعوا و درگیری فیزیکی، داد و بیداد و ناسزاگویی نباشیم. حتی گاهی تصادف‌هایی رخ می‌دهد که افراد ابتدا دعوا می‌کنند و بعد از آن صبر می‌کنند که کارهای اداری، قانونی و انتظامی آن انجام شود.

اقدامات خودسرانه و پیچیده‌تر شدن اختلافات

سازمان پزشکی قانونی کشور به مردم توصیه می‌کند در صورت بروز اختلاف سعی کنند تا حد امکان مشکل را با گفت و گو حل کرده و به اختلاف خاتمه دهند زیرا در واحد معاینات بالینی سازمان مواردی مشاهده می‌شود که به دلیلی بسیار پیش پا افتاده فرد یک عضو بدن یا حتی جان خود را از دست داده یا موجب نقص عضو و یا مرگ فرد دیگری شده است.

بنابراین، اغلب می‌توان با مهارت‌های ارتباطی از نزاع خیابانی اجتناب کرد؛ در صورتی که طرف مقابل بسیار پرخاشگر و عصبی باشد بهتر است که فاصله خود را با او حفظ کرده و از دعوا عقب نشینی کرد و حتی در مواقع لزوم باید از موقعیت خطرساز نزاع، گریخت.

افراد باید کنترل خشم را سرلوحه رفتار خود قرار دهند و رسیدن به حق های خود - گرچه از دید طرف مقابل ممکن است او نابحق و مقصر باشد - را از طریق قانونی حل و فصل کنند و رعایت حریم و حقوق مردم را در دستور کار قرار دهند.

کارشناسان و مسئولان ذیربط بر این باورند که خویشتن‌داری و صبوری در مقابل سوء تفاهم و مشکلات از راهکارهای مهم برای مقابله و پرهیز از نزاع خیابانی در جامعه است.

در پایان نیز باید این مساله را مورد توجه جدی قرار داد که هر نوع اختلاف مالی، خانوادگی و دیگر مشکلات باید از طریق محاکم قضایی پیگیری شود و اقدامات خودسرانه باعث پیچیده تر شدن موضوع و وارد شدن خسارات مالی و جانی خواهد شد.