نگاهی به اجرای قانون زبان فارسی تاجیکی در تاجیکستان

نگاهی به اجرای قانون زبان فارسی تاجیکی در تاجیکستان # دوشنبه ، ایرنا : 30 تیر 1378 برابر با 21 ژوئیه 1999 مردم تاجیکستان روز پنجشنبه دهمین سالگرد تصویب قانون زبان این کشور را که از ان به عنوان روز زبان یاد می شود جشن می گیرند.
قانون زبان تاجیکستان تیرماه سال 1368 قبل از استقلال این کشور و بدنبال تقاضای اقشار مختلف مردم به تصویب نمایندگان مجلس وقت رسید و بر اساس ان زبان فارسی تاجیکی به عنوان زبان دولتی تاجیکستان انتخاب شد.
در این قانون پیش بینی شده بود که در مدت شش سال زبان فارسی تاجیکی در امور دولتی و غیر دولتی جایگزین زبان روسی شود اما جنک داخلی و مشکلات دیگر مانع اجرای قانون زبان در این مدت شد و مجلس تاجیکستان مهلت اجرای ان را تاپایان سال جاری میلادی تمدید کرد.
با وجود این مشکلات بکارگیری زبان فارسی تاجیکی در تاجیکستان در حال افزایش است و بسیاری از مقامات بلند پایه این کشور به این زبان سخن می گویند و در مراکز علمی گروههای درسی زبان تاجیکی بطور چشمگیری افزایش یافته و این زبان در بیشتر نقاط تاجیکستان به زبان غالب کوچه و بازار تبدیل شده است.
در این میان اعتقاد مسوولان ، مردم و اندیشمندان تاجیک به لزوم اجرای قانون زبان تاجیکستان به عنوان یکی از مسایل ملی این کشور مهمترین عامل ادامه اجرای این قانون است .
" محمد جان شکوری " نویسنده برجسته تاجیک ، زبان را نشانه هستی یک ملت می داند و معتقد است که قانون زبان تاجیکستان از مهمترین قوانین برای حفظ هویت مردم این کشور است.
شکوری در مورد ضرورت تصویب قانون زبان تاجیکستان گفت : در طول 70 سال حکومت اتحاد شوروی زبان روسی در تاجیکستان همچون دیگر جمهوری های این اتحاد جایگزین زبان محلی شد .
وی افزود : فشار بر زبان تاجیکی انچنان بود که این زبان در چهاردیواری خانه ها و محدوده مدارس تاجیکی زندانی شد و در بیرون همه امور با زبان روسی انجام می شد.
به اعتقاد شکوری ، این مسئله خطر از بین رفتن زبان فارسی تاجیکی را بوجود اورد و به همین دلیل با باز شدن فضای سیاسی شوروی در اواخر دهه 1980 میلادی مردم و اندیشمندان تاجیک قبل از استقلال تاجیکستان خواستار به رسمیت شناخته شدن زبان مادری تاجیکان و انجام امور کشورشان با این زبان شدند.
شکوری افزود : با وجود تصویب قانون زبان و هیجان اولیه ای که برای اجرای ان وجود داشت این قانون به دلیل بروز جنک داخلی و مشکلات عملی دیگر در طول هفت سال اول تصویب ان مورد توجه قرار نگرفت و اجرای ان از سه سال قبل با تاکید رییس جمهوری تاجیکستان اغاز شد.
شکوری عدم اشنایی کارکنان دولت و موسسات دیگر با نگارش صحیح فارسی تاجیکی در امور اداری و عادت کردن انها به زبان روسی را از دیگر علل اصلی عدم اجرای کامل زبان تاجیکی می داند.
وی افزود : واقعیت این است که به گروه زیادی از کارگزاران دولتی و غیر دولتی باید الفبای زبان تاجیکی برای بکارگیری ان درامور اداری اموزش داده شود و به همین دلیل نیاز به زمان و امکانات است.
" مذهب شاه محبت شاه یف " از شخصیت های فرهنگی تاجیکستان نیز در این زمینه گفت : گروهی از کارگزاران دستگاههای مختلف قادر به استفاده از زبان تاجیکی در امور اداری نیستند و به همین دلیل در مقابل اجرای قانون زبان مقاومت می کنند.
وی افزود : بسیاری از کارکنان دستگاههای مختلف در دوران شوروی در مدارس روسی زبان درس خوانده اند و استفاده از زبان تاجیکی برای انها مشکل است و باید به انها فرصت فراگیری این زبان داده شود.
" محمد جان شکوری " نیز در این مورد با تاکید بر لزوم جدیت بیشتر در اجرای قانون زبان تاجیکستان افزود : شتابزدگی در جایگزینی زبان تاجیکی به جای زبان روسی ممکن است لطمات بیشتری به این زبان وارد کند زیرا این شتابزدگی باعث می شود کارگزاران دستگاههای مختلف که تخصص کافی ندارند بر اساس سلیقه های خود زبان تاجیکی را در امور اداری بکار بگیرند و نوعی اختلاف و پراکندگی در نگارش اداری بوجود بیاید.
وی درد ترجمه زدگی را مشکل دیگر اجرای قانون زبان تاجیکستان می داند و معتقد است استفاده موسسات گوناگون از ترجمه لغات روسی به جای لغات اصیل فارسی نیز باعث بروز مشکلات جدیدی شده است.
شکوری تصریح کرد : درد ترجمه زدگی از دوران شوروی اغاز شد زیرا در ان زمان کتابهایی که در ظاهر به زبان تاجیکی بود عملا ترجمه متون روسی بودند و در بیشتر انها حتی قواعد ساده دستور زبان فارسی نیز رعایت نمی شد.
به گفته شکوری ، تدریس این کتابها در مدارس ابتدایی و بعد از ان باعث شد که درد ترجمه زدگی انچنان که یک بیماری با خون مادر به کودک منتقل می شود به زبان مردم تاجیکستان وارد شود و بسیاری از انها زبان مادری خود را بر اساس دستور زبان روسی استفاده کنند.
شکوری افزود : این مشکل هنوز وجود دارد و بسیاری از موسسات به جای لغات فارسی از ترجمه لغات روسی استفاده می کنند که این به زیبایی و شیوایی زبان لطمه می زند.
یک عضو فرهنگستان علوم تاجیکستان نیز تهاجم واژه های غربی به زبان فارسی تاجیکی در قلمرو تاجیکستان و ماوراالنهر را خطر دیگر برای این زبان ذکر می کند.
وی گفت : تحولات اجتماعی و اقتصادی و تغییر ارزشها و گرایش به غرب باعث شده است همراه با ورود کالاهای غربی واژه های غربی نیز وارد زبان مردم شود.
برای مقابله بااین مشکلات و استفاده صحیح از واژه های فارسی تاجیکی کمیته اصطلاحات در تاجیکستان تشکیل شده است و تاکنون چند فرهنک علمی و تخصصی توسط این کمیته تهیه و ویراستاری شده است.
شکوری می گوید ، این کمیته با فرهنگستان زبان وادب فارسی ایران درارتباط است و از نشریات این فرهنگستان استفاده می کند.
با وجود مشکلاتی که به دلیل جنک داخلی در زمینه اجرای قانون زبان تاجیکستان بوجود امد به اعتقاد برخی ادیبان تاجیک تغییر ترکیب جمعیت شهر دوشنبه پایتخت این کشور در دوران جنک باعث افزایش استفاده از زبان تاجیکی در این شهر شده است.
به گفته شکوری ، قبل از استقلال تاجیکستان حدود 12 درصد مردم شهر دوشنبه فارسی گوی بودند و به همین دلیل مرکز تاجیکستان نمی توانست نقش خود را در جهت گسترش زبان ملی مردم این کشور ایفا کند.
وی گفت : تغییر ترکیب جمعیت شهر دوشنبه زمینه مناسبی برای ایفای نقش این شهر به عنوان مرکز سیاسی و فرهنگی تاجیکستان در گسترش زبان تاجیکی بوجود اورده است.
یک دانشجوی تاجیک رشته زبان فارسی گفت : اگر چه تغییر ترکیب جمعیت به نفع فارسی گویان زمینه مناسب برای رشد این زبان را در شهر دوشنبه بوجود اورده است ، اما تفاوت لهجه ساکنان جدید شهر ممکن است به گسترش زبان ادبی تاجیکی لطمه وارد کند.
این دانشجو افزود : دستگاههای مختلف تبلیغاتی و بویژه رادیو و تلویزیون برای یگانه کردن لهجه مردم پایتخت و گسترش زبان ادبی تاجیکی باید تلاش کنند.
محمد جان شکوری دراین زمینه گفت : رادیو و تلویزیون تاجیکستان در چند سال گذشته نقش مثبتی ایفا نکرده اند و نتوانسته اند در برنامه های خود زبان تاجیکی را به طور صحیح استفاده و به مردم الگوی صحیحی ارایه دهند.
وی همکاری ادیبان سه کشور فارس زبان ایران ، تاجیکستان و افغانستان برای اجرای قانون زبان تاجیکستان و حفظ پویایی زبان فارسی در دورانی که علم به سرعت در حال پیشرفت است را ضروری دانست.
شکوری که رییس کمیته اصطلاحات زبان فارسی تاجیکی و عضو فرهنگستان زبان و ادب فارسی جمهوری اسلامی ایران است توانایی زبان فارسی را برای همراه شدن با تحولات علمی و اجتماعی جهان کافی می داند.
وی افزود : هر چند که پیشرفت سریع علم باعث شده است که اصطلاحات علمی و فنی در کشورهای مختلف به هم نزدیک شود اما زبان فارسی توانایی افرینش واژه های مستقل علمی را دارد.
شکوری در این زمینه با اشاره به ایجاد مکاتب علمی ملی در برخی کشورهای جهان معتقد است که در حوزه فارسی گویان جهان نیز باید چنین مکتبی با همکاری اندیشمندان ایران ، تاجیکستان و افغانستان بوجوداید تا با بکارگیری واژه های مشترک پویایی و توانایی زبان فارسی در جهان معاصر حفظ شود.
وی گفت : اصل همکاری میان اندیشمندان و ادیبان این سه کشور برای تقویت زبان مشترک انها بارها مورد تاکید قرار گرفته است اما متاسفانه در مورد جزییات این همکاری تاکنون برنامه ریزی و اقدام نشده است.