اترک، شاهرک آبهای شمال شرق ایران

اترک، شاهرک آبهای شمال شرق ایران ...............................................
بجنورد ، خبرگزاری جمهوری اسلامی 02/07/86 داخلی.اقتصادی.نیرو.رودخانه.
رود اترک علاوه بر سه استان شمال شرق ایران، جنوب کشور ترکمنستان را نیز سیراب کرده و سپس در خاک ایران به دریای خزر می ریزد که از قدیم الایام در ایجاد تمدن و زندگی در این مناطق نقشی ممتاز و کم نظیر داشته است.
به گزارش ایرنا حوضه آبریز اترک در سه استان خراسان رضوی، خراسان شمالی و گلستان در شرق ایران و بخشی از آن نیز در کشور ترکمنستان واقع است که بخش میانی و عمده حوضه آبریز این رودخانه در خراسان شمالی قرار دارد.
بر اساس آمارهای رسمی، کل مساحت حوضه آبریز اترک 33 هزار و 812 کیلومتر مربع است که بیش از 26 هزار کیلومتر مربع آن معادل 79 درصد کل این حوضه آبریز در کشور ایران و حدود 21 درصد آن نیز در کشور ترکمنستان قرار دارد.
وسعت حوضه آبریز اترک در استان خراسان شمالی بیش از 16 هزار کیلومتر مربع است که 61 درصد مساحت حوضه آبریز این رود در ایران را شامل می شود.
استان گلستان حدود 32 درصد و استان خراسان رضوی نیز کمتر از هفت درصد حوضه آبریز اترک را دربرگرفته است.
رود اترک از دیر زمان جاذبه ای بسیار مهم برای بنا نهادن زیستگاههای انسانی بوده است و به گواه کارشناسان باستانی، آثار تاریخی به دست آمده از زیستگاههای حاشیه این رود در خراسان شمالی به هزاره های قبل از میلاد می رسد.
در شرایط کنونی حجم سالانه منابع تجدیدپذیر آبهای سطحی در خراسان شمالی به عنوان شرقی ترین استان شمال کشور، یک میلیارد و 630 میلیون متر مکعب است که حدود 900 میلیون متر مکعب از این آب به منابع سطحی حوضه آبریز اترک مربوط می شود.
بر اساس داده های دفتر مطالعات پایه منابع آب شرکت آب منطقه ای خراسان شمالی، مقدار مصرف آب در محدوده های مطالعاتی حوضه تلفیق رود اترک شامل آبهای سطحی و زیرزمینی این حوضه، حدود یک میلیارد و 100 میلیون متر مکعب در سال است که بیش از 73 درصد آن از منابع سطحی و بقیه از منابع زیرزمینی برداشت می شود.
بر همین اساس، از نهرهای سنتی منشعب از رود اترک و سرشاخه های این رود در خراسان شمالی، سالانه بیش از 545 میلیون مترمکعب آب بصورت جاری انحرافی و حدود 67 میلیون متر مکعب نیز به وسیله موتور پمپها برداشت می شود و به صورت سنتی به مصرف کشاورزی می رسد.
مقدار آب دهی چشمه های حوضه آبریز اترک در خراسان شمالی سالانه بیش از 283 میلیون مترمکعب اعلام شده است.
تاکنون پنج سد برای مهار اترک در خراسان شمالی ساخته شده که توان تنظیم سالانه 163 میلیون مترمکعب آب را دارند و مجموع توان تنظیم چهار مورد از این سدها که در سرشاخه های رود اترک ایجاد شده حدود 124 میلیون متر مکعب است.
این رقم با درنظرگرفتن حجم آب تنظیمی توسط سد تبارک آباد بر روی یکی از سرشاخه های اترک در شهرستان قوچان از توابع استان خراسان رضوی به 152 میلیون مترمکعب در سال می رسد.
طبق مطالعات انجام شده، مقدار خروجی آب رود اترک در خراسان شمالی سالانه بیش از 285 میلیون متر مکعب است.
بر اساس برنامه های اعلام شده در زمینه مدیریت منابع آب خراسان شمالی، برای کنترل آبهای سطحی این استان، ساخت یک سد جدید ردیف اعتباری اجرایی گرفته است و مطالعه 9 سد جدید نیز در دست انجام است که پنج مورد از این سدها برای بسته شدن بر روی سرشاخه های رود اترک در حال مطالعه است.
با ساخت سدهای جدید مربوط به حوضه آبریز اترک در خراسان شمالی مجموع توان تنظیم آبهای سطحی این استان در حوضه آبریز اترک به بیش از 250 میلیون متر مکعب در سال افزایش خواهد یافت.
طول شاخه اصلی رود اترک در استان خراسان شمالی ( به جز سرشاخه های آن ) حدود 230 کیلومتر است که تنها 12 کیلومتر آن مطالعه شده و 80 کیلومتر نیز برای تعیین حریم و بستر در دست مطالعه است.
برای ساماندهی این رودخانه در مرحله نخست باید محدوده های حریم و بستر آن شناسایی و مطالعه شود.
تغییر کاربری و شیار زمین های شیبدار در جهت شیب زمین در حوضه های آبریز، تجاوز به حریم و بستر رودخانه ها و مسیل ها در سالهای گذشته موجب تغییر شرایط و خیزش سیلابهای مهیب در خراسان شمالی شده است.
ساخت شهرکهای مسکونی و صنعتی در "سیلابدشت" رودخانه ها از دیگر موارد تجاوز به حریم رودخانه ها است.
مدیرعامل شرکت سهامی آب منطقه ای خراسان شمالی با تاکید بر تنظیم آبهای سطحی حوضه آبریز اترک، ساماندهی این رودخانه را ضرورتی حیاتی برای منابع آبهای سطحی استان می داند.
"محمد علایی" به ایرنا می گوید: حفظ سلامت و پایداری کیفی و کمی رودخانه اترک، از راهبردی ترین ماموریتهای شرکت آب منطقه ای خراسان شمالی است و مدیریت جامع، به هم پیوسته و پایدار منابع آب در حوضه آبریز اترک به عنوان یک واحد آبی، تنها گزینه تحقق اهداف این ماموریت به شمار می رود.
به اعتقاد او در این نگرش، آبهای سطحی و زیرزمینی و کمیت و کیفیت آن در کل حوضه آبریز رودخانه اترک بر یکدیگر تاثیرگذار و مدنظر قرار می گیرد.
او می گوید: به همین دلیل تامین نیازهای آبی استان و کنترل و مهار آبهای سطحی و حفر و بهره برداری از چاههای آبرفتی و آهکی درحد ظرفیت آب تجدید- پذیر در سطح حوضه آبریز رودخانه اترک باحفظ محیط زیست و سلامت و پایداری رودخانه مورد قبول و پذیرش است.
وی با اشاره به لزوم تعیین حریم سرشاخه های رود اترک و مسیلهای خطرخیز این رود، خواستار جلوگیری دستگاههای مسوول از ساخت ساز در حریم مناطق سیل خیز است و تاکید می کند که باید از تخریب مراتع، نابودی جنگلها و تغییر بدون برنامه کاربری زمینها و مراتع بشدت پرهیز شود.
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای خراسان شمالی، مدیریت منابع آب استان با نگرش مدیریت جامع عرضه و تقاضا در کل چرخه آب را با رویکرد توسعه پایدار در واحدهای طبیعی حوضه های آبریز با لحاظ نمودن ارزش اقتصادی آب، برای دستیابی به هدف های تعیین شده، مهمترین ماموریت و وظیفه این شرکت می داند.
پوشیده نیست که نظارت، برنامه ریزی، بهبود و توسعه تنها با هماهنگی سازمان یافته و هدفمند تمامی دستگاهها و سازمانهای مسوول تحقق می یابد که در این زمینه مدیریت منابع آب، نظارت بر کشاورزی و اجرای سامانه های نوین آبیاری، تعیین و اجرای الگوی کشت مناسب در هر منطقه بسیار مهم است.
از سوی دیگر حفظ حریم و بستر رودخانه ها، جلوگیری از حفر چاههای غیرمجاز و ایجاد فرهنک فراگیر حفاظت ملی از منابع آب و دیگر راهکارهای مدیریتی می تواند از پیامدهای ناگوار نابودی این منابع جلوگیری کند. ک/4 7181/626/659 شماره 045 ساعت 11:19 تمام