روز ملی اردبیل، فرصتی برای بازکاوی برگه هایی از تاریخ پرافتخار این

روز ملی اردبیل، فرصتی برای بازکاوی برگه هایی از تاریخ پرافتخار این سرزمین # خبرگزاری جمهوری اسلامی 88/05/04 فرهنگی.تاریخ.صفویه.روز ملی اردبیل اردبیل - اردبیل دارای تاریخ پر فراز و فرودی می باشد که هر برهه ای از آن افتخاری برای مردم این سرزمین کهن است و هر چند با تاسف غبار زمان و وقایع گوناگون طبیعی و انسانی بسیاری از صفحه های تاریخ این دیار را در قرنهای دور پنهان نگهداشته ولی هنوز برک های زرینی از این تاریخ در چند قرن اخیر برای نسل کنونی به یادگار مانده است. گزارش از : مسعود وسیله ایردموسی عصر صفویه آن قسمت از دوران طلایی فرهنک، هنر، معماری و سیاسی تاریخ ایران است که از این سرزمین سرچشمه گرفته و جایگاه ارزشمندی را در تاریخ میهن عزیزمان برای خود به دست آورده است. مردم سرزمین کهن اردبیل روز چهارم مرداد ماه را که از سال 1387 در شورای فرهنک عمومی ایران به عنوان روز ملی اردبیل نامیده شده است، جشن می گیرند و مناسبت این روز سال، روز تاسیس سلسله ی صفویه می باشد. سلسله ی صفویه علاوه بر دو کار بسیار بزرک و ارزشمند شامل رسمیت بخشیدن به مذهب شیعه و استفاده از آن در یکپارچگی و وحدت ملی ایران، اقدامات بسیار مهمی نیز در زمینه های فرهنگی، هنری و معماری این مرز و بوم انجام داده اند. این سلسه علاوه بر خلق آثار هنری در زمینه ی شعر ، موسیقی ، نقاشی و خطاطی ، ده ها بنای عظیم ارزشمند با معماری منحصر به فرد را در نقاطی از ایران برای ایرانیان به یادگار گذاشته است. قبل از استقرار حکومت صفویه ، کشور ایران از یک حکومت مقتدر مرکزی برخوردار نبود و در دوران سلاجقه ، ایلخانیان و به ویژه در دوره ی مغول ایران درمعرض تاخت و تاز بود و حوزه جغرافیایی مستقلی نداشت. به همین لحاظ مکاتب فرهنگی و هنری متزلزل بودند ولی با روی کار آمدن سلسله ی صفویه هنر ، فن آوری و دانش در ایران رشد و توسعه یافت و انسجام پیدا کرد و در پناه حمایت یک قدرت مرکزی در آمد. البته این به معنی آن نیست که قبل از صفویه دانش، فرهنک و معماری و اندیشمندان در ایران وجود نداشت اما ناامنی های سیاسی و نظامی موجب می شد که فضای کافی برای رشد آنها وجود نداشته باشد و به شکل جسته و گریخته بودند. سلسله ی صفویه حوزه ی جغرافیایی ایران را بطور مجدد تعریف و تحکیم کرد و بر داشته های فرهنگی و تاریخی این مرز و بوم مالکیت بخشید. در این گزارش به شکل مختصر تاریخچه ای از سلسله ی صفویه و نیز بخشی از خدمات ارزشمند این سلسله را فقط در محدوده ی جغرافیایی استان اردبیل در زمینه های گوناگون مرور می کنیم. منابع تاریخی می نویسند: سلسله ی شیعه مذهب صفویه پس از سالهای طولانی حکومت بیگانگان بر ایران در اوایل قرن دهم هجری قمری با تکیه برمذهب شیعه ی دوازده امامی کشوری مستقل را پایه گذاری کردند. شیخ صفیالدین اردبیلی (متوفی 735 ه . ق ) بنیانگذار این سلسله بود که به همین لحاظ به نام صفویه موسوم شد. شیخ امینالدین جبرئیل ، پدر شیخ صفیالدین اردبیلی در روستای کلخوران که در شمال اردبیل و چسبیده به این شهر قرار دارد ساکن بود و افراد زیادی پیرو این شیخ بودند. تاریخ صفویه در زمان شیخ صفیالدین اردبیلی وارد مرحله ی نوینی شد و او پس از رسیدن به مقام والایی در طریقت صوفیه از اردبیل به شمال ایران هجرت کرد و مرید شیخ ابراهیم ملقب به شیخ زاهد گیلانی (متوفی 700 ه . ق )، از عالمان بزرک شیعی آن دوران شد و در محضر وی باقی ماند. شیخ زاهد ، حدود یک صد هزار نفر مرید داشت که از میان آنان دو هزار نفر به خدمت او اشتغال داشتند و شیخ صفیالدین اردبیلی هم با سخاوتمندی خود توانست توجه مریدان زیادی را به خود جلب کند. شیخ صفیالدین بعد از وفات شیخ زاهد گیلانی ی به اردبیل بازگشت و این شهر مرکز تجمع عده ی زیادی از مریدان او شد. دوران حیات شیخ صفیالدین اردبیلی با دوران زندگی مردان بزرک فرهنک و ادب ایران زمین مانند مولانا جلالالدین رومی، سعدی، امیر عبدالله شیرازی، شیخ نجیب الدین بزغوش، علاء الدوله سمنانی، شیخ محمود شبستری و شیخ محمد کچه چی معاصر بود. شیخ صفیالدین اردبیلی در اواخر عمر هشتاد و پنج ساله ی خود به سفر حج مشرف شد و قبل از تشرف به مکه ی معظمه صدرالدین موسی، پسر بزرگش را به عنوان جانشین خود تعیین کرد. وی در اول محرم سال 735 ه . ق از زیارت مکه به اردبیل بازگشت و 12 روز بعد از آن در ظهر روز دوشنبه ، دوازدهم محرم سال 735 ه . ق با دنیای فانی وداع کرد. شیخ صدرالدین موسی فرزند ارشد صفیالدین بود که در روز عید فطر سال 704 ه . ق از فاطمه خاتون، دختر شیخ زاهد گیلانی به دنیا آمد و بعد از 90 سال زندگی که 59 سال آن به ارشاد مریدان سپری شد، وفات کرد و در آرامگاه خانوادگی صفویان در اردبیل در کنار پدرش به خاک سپرده شد. صدرالدین، زیارتگاهی برای پدرش شیخ صفیالدین ساخت و آن را قرارگاه پیروان خود قرار داد. این ساختمان چنان وسعت داشت که بنای آن بیست سال طول کشید و یک مرکز معنوی گردید که صفویان در آنجا دور هم جمع می شدند و نذوراتی به آنجا می رسید. پس از صدرالدین، رهبری سلسله ی صفویان به علاء الدین علی رسید. وی همیشه لباس سیاه به نشانه ی عزای امام حسین (ع) بر تن می کرد و به همین خاطر سیاهپوش لقب یافت. او تعالیم خویش را به شکل آشکار بر اساس مذهب شیعه دنبال کرد. مقام والای خواجه علی در ایران با سیطره ی معنوی او بر سرزمین روم از طریق مریدانش که بطور مستقیم از او اخذ طریقت کرده بودند مستحکم تر شد و خواجه علی سیاه پوش بعد از سی و هشت سال زعامت معنوی و سیاسی در هجده رجب سال 830 ه . ق هنگام بازگشت از حج در قدس خلیل درگذشت و آرامگاه بزرگی در آن مکان برای او ساخته شد و امروز قبرش به سید علی عجم معروف می باشد. به نوشته ی منابع تاریخی سلسله ی صفویه در دوران شیخ صفی الدین و دوران سه نفر از جانشینان بلا فصل او از احترام زیاد مراجع قدرت بر خوردار بودند. شاهزادگان تیموری بر سر راه لشکرکشیهای خود در غرب در اردبیل به رییسان این طریقت ابراز احترام می کردند. بعداز مرک خواجه علی، پسرش ابراهیم به گسترش و تقویت تشکیلات صفویان در آناتولی پرداخت و پس از آن سلطان جنید (متوفی 860 ه . ق ) پدر سلطان حیدر و جد شاه اسماعیل صفوی اول ، در سال 851 ه.ق به جای پدرش ، شیخ ابراهیم به ریاست صفویان رسید . پس از قتل سلطان حیدر، فرزند بزرگش، علی جانشین او شد و علی نیز در نزدیکی اردبیل به دست قوای دشمن کشته شد ولی او قبل از مرک خود، برادرش اسماعیل را به جانشینی انتخاب کرده بود. اسماعیل که در آن زمان هفت سال سن داشت با بعضی از مریدان سلسله ی صفویه در سال 898 ه . ق به گیلان رفت و حدود پنج سال در لاهیجان در پناه حکومت شیعی کیائیان گیلان به سر برد. شاه اسماعیل در لاهیجان از محضر مولانا شمس الدین لاهیجی استفاده کرد و خواندن قرآن و آثار عربی و فارسی را یاد گرفت. سلسله ی صفوی به دست سلطان جنید تبدیل به یک جنبش برای تشکیل حکومت شیعی شده بود و در مدت کمتر از نیم قرن شاه اسماعیل با به دست آوردن هویت سیاسی و ارضی، توانست دولت شیعی متمرکز و قوی در سراسر ایران زمین ایجاد کند. در سال 905 ه . ق اسماعیل به اردبیل بازگشت و در محرم 905 ه . ق جنبش شاه اسماعیل از اردبیل آغاز شد و در همان جا اسماعیل را شاه لقب دادند. شاه اسماعیل در تبریز به نام خود سکه ضرب کرد و مذهب شیعه ی امامیه را مذهب رسمی کشور قرار داد . در 910 ه . ق اصفهان و یزد و کرمان و جنوب خراسان را فتح کرد و در 914 ه . ق روانه ی بغداد شد و خاندان آق قویونلو را برانداخت. پس از وفات سلطان حسین بایقرا در سال 913 ه . ق به خراسان بازگشت و تمام آن را به تصرف در آورد و در 918 ه . ق ماوراء النهر را گرفت. - خدمات ارزشمند سلسله ی صفویه در ایران * معماری دوران صفویه * سرپرست معاونت سرمایه گذاری، امور فرهنگی و ارتباطات سازمان میراث فرهنگی استان اردبیل می گوید: در دوران صفویه معماری و شهرسازی ایران به اوج خود رسید و به شکل آکادمیک درآمد و برعکس سایر سلسله های پادشاهی ایران، معماری دوره ی صفویه ماهیت ایرانی دارند و به نام کشور مستقل ایران ثبت شده اند. علیرضا دباغ عبداللهی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود: در معماری دوران صفویه در درجه اول فنون ریاضی و هندسی به شکل قابل ملاحظه ای ترقی یافت و در آثار معماری برجای مانده از این دوران موضوع تعادل نیرو، تقسیم بار ، استفاده از قوانین هندسه برای زیبایی های دیداری و حفاظت کالبدی، فیزیکی و استحکام بناها خود را نشان می دهند. وی می گوید: دانشی که برای طراحی این بناها به کار گرفته شده است منحصر به فرد می باشد و در طراحی آن ها فضای کافی برای بنا ، دقت و توجه به موضوع اقلیم منطقه و بومی کردن معماری جلب نظر می کند. عبداللهی گفت: مصالحی که برای ساخت بناها از قبیل آجر و کاشی در دوران صفویه به کار برده شده اند از قوی ترین دانش شیمی در آن ها استفاده شده است و لعاب هایی که برای کاشی ها به گرفته شده اند هنوز هم در عصر حاضردانش امروزی قادر به تهیه آن نیست. وی افزود: حمام شیخ بهایی و حوض عمارت عالی قاپو اصفهان از جمله این بناها هستند که در آن ها از قوانین فیزیک و ظروف مرتبطه استفاده شده است باران، بادهای سهمگین ، زلزله های ویرانگر و بی مبالاتی های ناشی از زندگی ماشینی باوجود سپری شدن چندین قرن از عمر این بناها نتوانسته است به کلی آن ها را از صفحه روزگار محو کند و هنوز آثار باستانی گران بهایی مربوط به دوران صفویه در گوشه و کنار کشور به ویژه در نقاطی از ایران که خاندان صفویه آن مکان ها را به عنوان مرکز حکومت خویش قرار داده بودند جلب نظر می کنند. روایت است که در دوران صفویه یک هزار و 110 کاروان سرا در ایران ساخته شد که نمونه ی آن کاروان سرای سنگی شاه عباسی در گردنه ی صایین در مسیر شهرستان نیر به سراب است. آثاری چون مجموعه ی ارزشمند بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی، بقعه ی شیخ کلخوران ، بقعه ی شیخ حیدر مشگین شهر ، ده ها پل تاریخی ، مجموعه ی بازار اردبیل و ده ها بنای دیگر در استان اردبیل از دوران صفویه به یادگار مانده اند. همچنین مجموعه ی میدان نقش جهان ، مسجد امام ، مسجد شیخ لطف الله ، عمارت