نگاهی به سنتهای محلی محرم در سیستان و بلوچستان

نگاهی به سنتهای محلی محرم در سیستان و بلوچستان # تهران ، خبرگزاری جمهوری اسلامی 88/10/03 دین.محرم.سنتها زاهدان _ تقویم تند تند ورق خورد و دوباره به روزهای محرم رسیدیم، ایامی که پس از گذشت قرنها هنوز درسهای بسیار زیاد و عمیقی را باید از آن بیاموزیم. روزهای اشک و آهی که به روال گذشته، هر سال با آیینهای خاصی در حضور باشکوه خیل عظیم مسلمانان در قالب عزاداریهای ماه محرم همراه است. لباسهای عزا ، بیرقهای مشکی، خیمه های افراشته، چشمهای به ماتم نشسته و صدای طبل و سنج و زنجیر از جمله آیینهای ماه محرم است که با تفاوتهایی هر سال در سراسر ایران اسلامی با شور و حال خاصی برگزار می شود. این روزها نیز مثل قرنها و سالهای گذشته، باز محرم با حال و هوای خاص خودش شهرهای مختلف استان سیستان و بلوچستان را دگرگون کرد و شور حسینی دلها، کوچه ها و خیابان ها را فراگرفته است. آیینهای محرم به گواه تاریخ از گذشته های دور تاکنون میان مسلمانان به ویژه شیعیان با شکوه و جلوه خاصی برگزار شده است. گرچه اصل و اساس برپایی آیینهای محرم، عزاداری برای سرور و سالار شهیدان حضرت اباعبدالله الحسین (ع)، اهل بیت و یاران با وفایش و زنده نگه داشتن ارزشهای والای قیام عاشورا است اما با توجه به تغییر شرایط جامعه در طول قرنها و سالها تغییرات و تفاوتهایی در نحوه انجام مراسم ویژه ماه محرم در برخی نقاط ایجاد شده است. برخی آیینهای سنتی ماه محرم در سایه این تغییر و تحولات دگرگون شده، برخی از گردونه مراسم ماه محرم به کلی خارج و منسوخ و برخی نوآوریها نیز به ویژه طی سالهای اخیر در آیی های ماه محرم به وجود آمده است. با این حال بهره گیری از سنتهای محلی و بومی ویژه محرم در سیستان و بلوچستان هنوز در بیشتر نقاط این استان پا برجا است و مردم نیز عزاداری به سبک و سیاق پدرانشان را مطالبه می کنند. تاریخ به خوبی گواه ارادت ویژه مردمان خطه سیستان و بلوچستان به اهل بیت ( ع) را می دهد که در هر شرایطی برای حفظ آرمانها و توسعه تفکر اهل بیت عصمت و طهارت (ع) تلاش کرده اند. نوحه خوانی، سینه زنی، زنجیرزنی، شبیه خوانی یا تعزیه خوانی و خواندن زیارت عاشورا از جمله آیینهای معمول مردم این خطه از میهن اسلامی در ایام محرم به شمار می رود. پخت حلیم و شله زرد، امتناع مردم سیستان از پخت غذا در سه روز قبل از واقعه عاشورا، پشت بام رفتن ریش سفیدان و تلاوت قرآن و ذکر دعا برای اعلام رسیدن ماه محرم و برگزاری مجالس روضه و عزاداری در منازل از جمله آداب خاص مردم در ماه محرم و 18روز پس از آن است. در سرمای زمستان اشکهای گرم نوازشگر گونه های ارادتمندان به خاندان نبوت می شود و نفسها با نوای حسین، حسین در سینه ها همراه است. با نزدیک شدن به شبها و روزهای تاسوعا و عاشورا بر شور و هیجان هیاتها و دسته های سینه زنی و زنجیرزنی افزوده می شود. آیینهای سوگواری در سیستان و بلوچستان که از روز نخست محرم آغاز می شود تا پایان روز عاشورا با مراسم ویژه شام غریبان ادامه دارد. در مناطق مختلف سیستان و بلوچستان به ویژه شهرهای زاهدان، زابل، زهک و هیرمند که بیشترین ساکنان آن را شیعیان تشکیل می دهند، تکیه ها و حسینه های متعددی در محله های مختلف پذیرای عزاداران حسینی است. محقق و پژوهشگر مردم سیستان در این باره به ایرنا گف: تعزیه درسیستان به صورت روز شمار اجرا می شود. به این صورت که شبیه خوانان هر روز ماه محرم را به یکی از یاران امام حسین (ع) مثلا حضرت علی اکبر(ع) یا حضرت ابوالقضل (ع) اختصاص می دهند. محمد جهانتاب بیان کرد: با آغاز نخستین روز از ماه محرم امامان جمعه، پیش نمازان مساجد با سخنرانی در مساجد و محافل مذهبی، مردم را از اهمیت این ماه آگاه می سازند و با روایت احادیث مختلف سعی دارند مظلومیت امام حسین ( ع) و نقش وی در اسلام و همچنین عظمت این ماه را به نمازگزاران منتقل کنند. وی افزود: در ماه محرم زنان دست از انجام کارهایی مثل حصیربافی و صنایع دستی برمی دارند و بیشتر سعی دارند خود را با ذکر و تسبیح و نماز و روزه مانوس کنند. او ادامه داد: پخت انواع غذاهای محلی از قبیل حلوا، خورشت و برنج و همچنین پخش شیر و خرما میان خانواده های کم درآمد از دیگر آیینهای روزهای تاسوعا و عاشورا در سیستان به شمار می رود. وی افزود: همچنین مردم این خطه بر آن باورند تا در روز تاسوعا و عاشورا روزه بگیرند تا با تحمل تشنگی ریاضت تحمل مصیبتها برای آنان سختتر شود. او ادامه داد: از جمله آداب و رسوم مردم زابل در ماه محرم پرهیز از برگزاری آیین ازدواج، جشن تولد و خرید لباس نو است. وی اظهار داشت: همچنین در بیشتر نقاط سیستان زنان در ماه محرم از اصلاح سر و صورت خود پرهیز می کنند و تا پایان ماه صفر نیز لباس سیاه بر تن دارند محقق و پژوهشگر فرهنک سیستان بیان کرد: زنان علاوه بر شرکت در مجالس عمومی حسینه ها، مجالس ویژه ای در منازل خود برگزار و مبلغه هایی که به روضه خوان معروفند برای شرکت کنندگان در مراسم سخنرانی و مرثیه سرایی می کنند.
وی گفت: در دارالولایه سیستان هر محله دسته عزاداری مخصوص به خود را دارد که غالبا به نام همان محله نامگذاری می شود. این محقق می افزاید: در این ایام عزاداران به یاد امام حسین (ع) بر سر و روی خود گل می مالند. جهانتاب درباره نحوه قرار گرفتن افراد در دسته های عزاداری گفت: در جلوی هر یک از دسته ها پرچمها و علامتهای سیاه و سبز و پارچه نوشته ها در صف نخست، بزرگان محل و مردان و پسران و کودکان سینه زن و پس از آن زنجیرزنان حرکت می کنند. وی اظهار داشت: در سیستان مکان زیارتی برای خانمها به نام بی بی دوست وجود دارد که برخی بانوان سیستانی در روز تاسوعا و ظهر عاشورا نذورات خود را در این مکان ادا می کنند. او گفت: از آیینهای خاص و ویژه محرم در این منطقه که از شبهای نخست ماه آغاز می شود، تعزیه خوانی است که ریشه در تمدن این خطه دارد. وی افزود: در تعزیه خوانی یک نفر از گروه تعزیه خوانی با صدای طبل، شروع شدن تعزیه را به اطلاع مردم می رساند، بعد از این که مردم جمع شدند در صحنی که به این منظور تهیه شده است تعزیه خوانها مرثیه های خود را اجرا می کنند. این محقق بیان کرد: در سیستان غالبا لوازم و تجهیزات مورد نیاز تعزیه خوانی از نذورات مردم تهیه می شود. وی درباره یکی دیگر از برنامه های خاص سیستان گفت: مردم زابل ظهر روز تاسوعا و عاشورا بهترین غذای خود را تهیه و آن را پس از قرار دادن در سینیهای بزرک و روی سر می گذارند و به پشت در حسینیه ای که سینه زنان و زنجیرزنها مشغول برگزاری مراسم هستند، می برند. او ادامه داد: ساعت 12 ظهر در حسینیه باز می شود و مردم در صفهای طولانی، با سینی هایی بر سر که پر از نذورات است وارد حسینیه می شوند و از عزاداران پذیرایی می کنند. جهانتاب افزود: در سیستان اکثرا تا روز دهم غذاهای نذری مردم را معمولا حلیم سنتی که به آن قلور گفته می شود تشکیل می دهد و در روز عاشورا با قیمه از سوگواران پذیرایی می شود. وی درباره شام غریبان نیز گفت: در این شب مردم به مساجد می روند و چراغها را خاموش می کنند و در نور شمع به سوگواری می پردازند و با شله زرد و آش رشته از سایر عزداران پذیرایی می کنند. او ادامه داد: با نگاهی به تاریخ عزاداری سنتی در سیستان به برخی آیینهای سنتی از جمله حمل خیمه گاه حسینی و شهدای کربلا و علامت گردانی بر می خوریم که در زمان آل بویه مرسوم بوده و در زمان قاجار نیز با برپا کردن تکیه ها آیینهای تعزیه خوانی رونق بیشتری گرفته است. محقق و پژوهشگر سیستان اظهار داشت: همچنین سقاخوانی اوج ارادت مردم این خطه را به حضرت ابا عبدالله (ع) نشان می دهد بطوری که در این ایام ارادتمندان به امام حسین (ع)در حالی که با یک دست مشک آب و با دست دیگر کاسه ای در دست دارند به یاد تشنه لبان کربلا، عزاداران را سیراب می کنند.
وی افزود: برخی از سقاها در گذشته اشعاری نیز در قالب مرثیه سرایی می خواندند. یک محقق و پژوهشگر نیز در این باره به ایرنا می گوید: از جمله آداب و رسوم مردم سیستان و بلوچستان در ماه محرم پرهیز از برگزاری آیین ازدواج، جشن تولد و خرید لباس نو است. عباس باقری افزود: تعزیه درسیستان به صورت روز شمار اجرا می شود به این صورت که شبیه خوانان هر روز ماه محرم را به یکی از یاران امام حسین (ع) مثلا حضرت علی اکبر(ع) یا حضرت ابوالفضل (ع) اختصاص می دهند. وی ادامه داد: همچنین مردم اهل سنت منطقه سیستان با آغاز ماه محرم خود را در سوک سرور و سالار شهیدان سهیم می دانند و با اجرای برنامه های وعظ و سخنرانی در محافل مذهبی به استقبال از این ماه می روند. سیستان و بلوچستان از ترکیب قومیتی و مذهبی خاصی تشکیل شده است بطوری که بخش قابل توجهی از مردم این استان را هموطنان اهل سنت تشکیل می دهند. شماری از اهل سنت این استان نیز در ماه محرم آیینها و مراسم خاص خودشان را دارند و محرم و به ویژه روز عاشورا را بافضیلت می شمارند. امام جماعت مسجد اهل سنت یاسر زاهدان و مدرس حوزه علمیه دارالعلوم این شهر دراین باره گفت: علمای اهل سنت منطقه تاکید دارند روز عاشورا روز پرفضیلت و روز بزرگی است و مردم روزه بگیرند تا از فضیلتهای الهی و مغفرت الهی در این روز بزرک برخوردار شوند. مولوی غلامحسن محبی در گفت و گو با ایرنا افزود: البته کمک به فقرا در همه ایام سال توصیه شده و رواج دارد اما در روز عاشورا با عنایت به فضیلتهای الهی آن، مردم به فقرا بیشتر کمک می کنند. پخت غذاهای محلی از قبیل حلوا، خورشت و برنج و همچنین پخش شیر و خرما میان خانواده های کم درآمد از دیگر آیینهای روزهای تاسوعا و عاشورا در نقاط مختلف بلوچستان است. مردم در شهرستان چابهار با برپایی آیینهای نوحه خوانی، تعزیه، روضه خوانی ، سخنرانی، سینه زنی و زنجیرزنی همچنان یاد قیام سرور و سالار شهیدان را زنده نگاه می دارند. در ظهر عاشورا مردم محلی در بندر مرزی چابهار با آداب و رسوم خاصی با آتش زدن خیمه ها به یاد اسیران کربلا بر سر و سینه می زنند و با حضرت زینب (س ) و اسیران همدردی می کنند. محقق و پژوهشگر منطقه بلوچستان نیز در این باره به ایرنا گفت: مردم بلوچ برای تمامی ماههای قمری رسوم و آیین خاصی دارند. محمد رحیم ساسان بیان کرد: مردم بلوچ در این ماه ساعات بیشتری را به عبادت اختصاص می دهند و اعتقاد دارند در این ماه درهای توبه باز است.