نگاهی به آیین چهارشنبه سوری در قزوین

نگاهی به آیین چهارشنبه سوری در قزوین # قزوین ، خبرگزاری جمهوری اسلامی 22/12/85 داخلی.فرهنگی.چهارشنبه سوری. چهارشنبه سوری از آیین های به جای مانده از عهد باستان و جشنی برای استقبال از نوروز و سال جدید است. در کتاب جشن های ایران باستان "سور" به معنی شادی و جشن، سرخ رنک و نیز به معنی شهر و بام بلند و دیوار دور شهر آمده و منظور از "چهارشنبه سوری" جشن و شادی و سرور در شب چهارشنبه آخر سال است. آتش مظهر نور، پاکی، صداقت و گرمی در نزد ایرانیان بوده و شعله های رقصان آن شعف خدایان اساطیری در ایران باستان را به همراه داشته است. مردم شهر قزوین و روستاهای اطراف آن مانند سایر نقاط ایران در سه شنبه شب آخر سال با اجرای برنامه های خاصی نظیر آتش بازی، قاشق زنی، فال گوش ایستادن، صحرا رفتن، پخت آش بیمار، تخم مرغ شکستن و خوردن آجیل مشگل گشا به جشن و شادمانی می پردازند. اگرچه امروز وسایل جدید آتش بازی و مواد منفجره برگزاری آیین چهارشنبه سوری را تحت الشعاع قرار داده اما در شهر قزوین با توجه به بافت فرهنگی و سنتی خاص آن، آیین های سنتی هنوز اجرا می شود. پیشتر در این شهر هنگام غروب خورشید، خانواده ها سه بوته خار در حیاط خانه یا در کوچه آتش زده و از روی آن با گفتن جمله "زردی من از تو ، سرخی تو از من" می پریدند و معتقد بودند که با این کار بیماری ها و بلایا از آنها دور می شود. پس از آن یک نفر از اهل خانه خاکستر آتش را جمع کرده و بیرون می ریخت و پس از بازگشت وی، دیگران از او می پرسیدند از کجا می آیی و او می گفت "از عروسی"، سپس می پرسیدند "چه آورده ای" و او جواب می داد "تندرستی". در برگزاری این آیین، بازی های پر تحرک و شادی بخش همچون "دم خروس، لانه شیر، بتراش و گلدسته" که با ترانه عامیانه "کشتی، کشتی، بالابان، راستا، راستا، خیابان آتش، آتش، شعله کش ـ دشمن ما را بکش، الو ، الو بسوزی- یک دسته گل بسازی" موجی از شادی را در میان مردم ایجاد می کند. البته تاکید بر اجرای این مراسم، در گذشته بر دسته جمعی و خانوادگی بودن آن بوده که هم اکنون در یک نقطه درمرکز شهر با تجمع جوانان برگزار می شود. یکی دیگر از آیین های چهارشنبه آخر سال در قزوین، قاشق زنی است که اجرای آن در زمان های قدیم به وسیله چند زن و دختر و در زمان حاضر توسط "پسران چادر به سر" صورت می گیرد. این افراد به هنگام غروب با دست گرفتن پیاله مسی و قاشق چوبی به در خانه های همسایه ها رفته و با زدن چهار قاشق به پیاله، تقاضای دریافت هدیه می کنند که اغلب به آنها آجیل و شکلات می دهند. در مراسم دیگری نیز مردم به سمت کوه ها و دشت های اطراف شهر رفته و کنار آتش به شادمانی می پردازند که در این حال مادران چند تار موی فرزندان خود را چیده و برای رفع بلا به باد می سپارند و در موقع بازگشت هر کس هفت سنک ریزه را برای رفع افسردگی به پشت سر خود می اندازد. "فال گوش ایستادن" نیز از سنت هایی است که در محله های قدیمی و روستاهای اطراف قزوین برگزار می شد و در آن شخص به حرف های نخستین عابر گوش می کرد و اگر در صحبت های او کلمات پول، مال، وصال، عروسی، سفر، زیارت و کسب و کار بود، نشانه برآورده شدن آرزوها تعبیر می شد، در غیر اینصورت بد شانسی تلقی می شد. یک رسم تقریبا منسوخ شده دیگر نیز در قزوین وجود داشت که برای جلوگیری از طولانی شدن بیماری، اعضای خانواده در چنین شبی با گردآوری هفت نوع حبوبات و سبزی از هفت مکان مختلف، آش شفابخش برای بیماران خود می پختند. شکستن تخم مرغ و کوزه نیز از رسم هایی است که تنها در میان صفحات کتب کهن مردم این سرزمین یافت شده و نشان از ذوق و سلیقه مردم قزوین در ادوار گذشته دارد. بعد از پریدن از روی آتش، افراد خانواده با ریختن مقداری نمک، زغال و سکه، هرکدام کوزه را یک بار بالای سر چرخانده و نفر آخر آن را از بالای پشت بام به بیرون از خانه پرتاب می کرد که نشانه ای برای رفع بلایا در سال آینده برای خانواده ها تعبیر شده است. پختن غذاهای متنوع بخصوص ماهی شور و خوردن تخمه و آجیل سنتی شامل توت، انجیر، کشمش، نخودچی، خرما، قیسی وباسلوق در پایان شب همراه بانقل خاطرات و داستان های گذشته توسط بزرگان از جمله آداب و رسوم چهارشنبه آخرسال مردم قزوین است. جشن آتش در ایران قدمت چندهزار ساله داشته و شامل چهار جشن دربلندترین و کوتاه ترین شب سال و شب اول بهار و شب اول پاییز بوده که شب و روز آن با هم برابرند. صدها سال بعد این جشن تنها در چهارشنبه آخر سال برگزار شده و نشانه ای از پایان سرما و شروع فصل بهار بوده و خوشبختی را برای مردم به ارمغان می آورده است. 7389/616/684