نگاهی به پیشینه تاریخی استان یزد

نگاهی به پیشینه تاریخی استان یزد # یزد، خبرگزاری جمهوری اسلامی 21/06/84 داخلی.فرهنگی.آثار تاریخی. استان یزد، صاحب یکی از شکوهمندترین و درخشان ترین میراثهای فرهنک و تمدن کهن ادوار مختلف تاریخی ایران است. تاریخ سکونت انسان در این خطه از هزاره سوم پیش از میلاد فراتر رفته بطوریکه در عهد پیشدادیان، طایفه های در حال کوچ از بلخ به پارس، این سرزمین را یزدان نامیدند. یزد به معنای پاک و مقدس و "یزدگرد" به معنای داده خدایی است و شهر یزد هم به معنای شهر خدا و سرزمین مقدس است. برخی از مورخین، بنای اولیه این شهر را به زمان اسکندر مقدونی، نسبت می دهند و گفته اند آن را بر مبنای زندانی که خود ساخته، نام گذاری کرده است. به اعتقاد مورخان دیگری، شهری به نام "یزدان گرد" در دوره ساسانیان به فرمان یزد گرد اول در همین محل کنونی، بنا شده است و گفته شده نام یزد از همین عنوان گرفته شده و به معنای مقدس، فرخنده و در خور آفرین می باشد. مورخین یونانی، این شهر کهن وباستانی را "ایساتیس" خوانده اند که احتمالا بعد از ویرانی شهر کهن "کته" پدید آمده است. در زمینه تحولات یزد در دوران پیش از اسلام، اطلاعات دقیقی در دست نیست. در نیمه دوم قرن اول هجری قبایل متعدد عرب رهسپار ایران شدند گروهی از اعراب قبایل بنی تمیم و بنی عامر در یزد محله عربها را بوجود آوردند و در چهارم هجری که آل بویه بر قسمت هایی از غرب و جنوب ایران و عراق تسلط یافت جمعی از علویان هم محله حسینیان را در یزد برای خود تاسیس کردند. بیشتر آثار کهن یزد مربوط به دوران اسلامی است از آثار پیش از اسلام این منطقه می توان از نقوش برجای مانده بر کوه ارنان در جنوب یزد نام برد. نارین قلعه میبد نیز نشانه هایی از معماری پیش از اسلام و دوران اسلامی را در خود نهفته دارد. پس از ظهور اسلام و گرایش مردم ایران به آن، یزد، لقب دارالعباده گرفت. این ناحیه، همواره در دوره هخامنشیان از راههای معتبر، موسسه های راهداری ، مراکز پستی و چاپاری برخوردار بوده است. برخی کارشناسان از عرصه های بیابانی، شب های پرستاره، چشم اندازهای طبیعی و شش هزار اثر تاریخی و فرهنگی یزد به عنوان یک نعمت عظیم الهی یاد می کنند که در صورت سرمایه گذاری قادر به جذب سالانه هفت تا 10 میلیون گردشگر است.
این در حالیست که در آمارهای خوشبینانه، شمار گردشگران سالانه یزد چهار تا پنج میلیون نفر تخمین زده می شود. استان یزد با 76 هزارو 156 کیلومتر مربع مساحت در مرکز ایران واقع شده و از چهار طرف به استان های اصفهان، خراسان و کرمان متصل است، مناطقی که وسیعترین اراضی کویری کشور و یکی از خشک ترین و پهناورترین کویرهای جهان را در خود جای داده است. البته قلمرو کویر در این استان، منحصر به همین جهات نیست و در واقع به جز مناطق کوچکی در غرب، یعنی دامنه های شیرکوه، کویر در کل منطقه، وضعیت غالب را بوجود آورده و عنوانی چون پایتخت کویر را زیبنده یزد می سازد. این خطه از پستی وبلندی، چاله ها و کفه های کویری متعددی تشکیل شده است و این ناهمواری ها عمدتا به کوه ها، تپه ها، دشت ها، جلگه ها، بیابان ها، مناطق شور، کویرها و تپه های ماسه ای تقسیم می شوند. این منطقه به دلیل واقع شدن در منطقه بیابانی، کویرهای متعددی دارد که از آن بعنوان یکی از جاذبه های گردشگری می توان استفاده کرد اما تاکنون مورد توجه قرار نگرفته است. سیاهکوه، اردکان، کفه، ابرکوه، تاغستان، درانجیر، هرات و مروست، بهشت آباد، بهادران، ساغند، حاجی آباد و زرین از مهمترین مناطق کویری یزد بشمار می رود. در یزد، سه منطقه حفاظت شده کالمند و بهادران بوسعت 250 هزار هکتار و کوه بافق و آریز با وسعت 100 هکتار وجود دارد که به سبب قرار گرفتن در حاشیه کویر و برخورداری از تنوع گونه های گیاهی و حیات وحش اهمیت دارد. غزال ایرانی، جبیر، هوبره، کل ، بز، قوچ، میش، پوزپلنک ، کفتار، روباه، گرک و خرگوش از مهمترین گونه های حیات وحش منطقه بشمار می رود، کبک، تیهو، باقرقره، زاغ بور و عقابها را هم می توان در این منطقه مشاهده کرد. در کوههای یزد، غارهای دیدنی وجود دارد که مشتاقان غارنوردی و زمین شناسان و علاقه مندان به این رشته را به خود جلب می کند. چک و علا، هامانه، باد معصوم، اشکفت عقدا، چهارطاقی و ایوب دهج از مهمترین این غارها است. ساخت قنات از مهمترین هنرهای ماندگار مردمان یزد است، او دل زمین را می کاود و با احداث قنات، شالوده آبادی هایی را پی می ریزد که در پهنه کویر طی قرون متمادی به حیات خود ادامه می دهند. یزد، شهری است که بخش قابل توجهی از فضاهای ارزشمند معماری و شهرسازی آن مانند همین قنات در دل زمین جای دارد. شهر یزد از محلات مختلفی تشکیل شده که قدیمی ترین آن محله فهادان و یا یوزداران است که در گویش عامه به محله جنگل معروف است. در یزد دو نوع بازار سرپوشیده که بر اساس اصول معماری و شهرسازی سنتی شکل گرفته موجود است، بازارچه ها هم معمولا مرکز محل های قدیمی شهر را شامل می شوند و در جهت پاسخگویی روزمره ساکنان طراحی شده اند. کوشک نو، شاه ابوالقاسم پشت باغ و غلامعلی خراسانی، خان، زرگری، پنجه علی، قیصریه، علاقبندی، چیت سازی ، افشار، مسکری، صدری و نخودریزی از مهمترین بازارها و بازارچه های استان یزد محسوب می شوند. مساجد قدیمی یزد نیز از جمله جذاب ترین میراثهای بر جای مانده از فرهنک و معماری خاص یزدی های خوش ذوق است، مساجد متعددی که هر کدام به لحاظ تاریخی، هنری و معماری، حائز اهمیت است. مسجد جامع کبیر یزد، قدیمی ترین و مهمترین مسجد یزد و یکی از معروف ترین مساجد قدیمی کشور محسوب می شود، سردر رفیع و منحصر بفرد، مقرنس های معرق، در نفیس چوبی، ایوان مزین به اسماء الهی، گنبد دو پوش، مناره ها، محراب معرق و کتیبه های ثلث کوفیان، بنا را در شمار یکی از آثار کم نظیر جهان اسلام قرار داده است. مسجد ملا اسماعیل نیز که محل برپایی نماز جمعه می باشد در زمره بزرگترین مساجد استان یزد می باشد، این بنا همراه با مدرسه، آب انبار، مقبره، بازار و میدان خان در زمره مجموعه های معماری شهری یزد است. آب انبارها از دیگر بناهای به یادگار مانده از گذشتگان است، در شهر یزد، بیش از یکصد آب انبار، شناسایی شده که اغلب آنها موقوفه و اصول حاکم بر طراحی آنان تقریبا یکی می باشد. یکی از شاخص ترین نشانه هایی که منظر عمومی یزد را از دیگر شهرهای کشور متمایز کرده وجود بادگیرهای متنوع است، این بناها که حکم کولرهای فعلی را در فصل تابستان برای مردمان یزد داشته، بیشتر به فضاهای مسکونی قدیم تعلق دارد. بادگیر باغ دولت آباد که با 33 متر ارتفاع، بعنوان بلندترین بادگیر جهان معرفی شده توسط سازمان ملی حفاظت آثار باستانی ایران، مرمت و بازسازی شده است. از جمله اقلیت های دینی که طی سال های طولانی در کنار مسلمانان در این استان زندگی کرده اند زرتشتیان هستند، آنها در محله های کسنویه، خرمشاه، تل، موبدان، خلف خانعلی، اهرستان، نرسی آباد، مریم آباد، عیش آباد و خیرآباد و محلات شهرهای تفت و اردکان ساکن هستند. آتشکده یزد از معروفترین بناهای این اقلیت دینی است که قدمت آتش آن به بیش از هزار و 500 سال می رسد اما قدمت بنای آن مربوط به دوره پهلوی است. شهرهای ابرکوه، مهریز، تفت، بافق، میبد و اردکان هم از شهرهای قدیمی استان یزد هستند که هر کدام، آثار و دیدنی های مختلف تاریخی، فرهنگی و تفریحی زیادی را در خود جای داده و همه ساله گردشگران و علاقه مندان فراوانی را از سراسر جهان به سوی خود جلب می کند. سرو چهار هزار ساله ابرکوه، نارین قلعه میبد، مسجد زردک اردکان، عقابکوه و دهبالای تفت و غربالبیز مهریز از جمله آثار تاریخی و ییلاقی این مناطق محسوب می شوند. استان یزد، یک میلیون نفر جمعیت دارد که حدود 70 درصد آنها در نقاط شهری و بقیه در روستاها ساکن هستند. 650/509/ 1645