نگاهي به سنت سمنوپزي در قزوين

به گزارش ایرنا، قبل از فرا رسیدن نوروز، از اعمالی كه كم و بیش در گوشه و كنار مناطق مختلف ایران به چشم می خورد، مراسم سمنوپزان است.

پختن سمنو با آداب خاصی انجام می شود و 'آیین سمنوپزان' نه تنها برای درست كردن یكی از عناصر سفره هفت سین عید نوروز است، بلكه نذری برای برآورد شدن حاجات نیز به شمار می رود.

شهروندان قزوینی معتقدند، صاحب اصلی مراسم سمنوپزان حضرت فاطمه زهرا(س) است، لذا با این پشتوانه اعتقادی، آیین سمنوپزان با حضور تعداد زیادی از زنان و در فضایی آكنده از معنویت انجام می شود.

برای پخت سمنو از مرغوب ترین محصول گندم سال استفاده می شود و از آغاز پاك كردن گندم تا فرایند عمل آوری و پخش آن، با كار جمعی و مشاركتی انجام می شود.

این فرایند با پاك كردن گندم و شستن آن آغاز و آبی كه برای خیس كردن گندم استفاده می شود روزانه دو بار عوض می شود.

با توجه به دمای هوا، گندم ها سه تا پنج روز جوانه می زنند و سپس گندم جوانه زده چرخ شده و پس از كوبیده شدن، آب و به عبارتی شیره آن گرفته می شود.

سپس مقداری آرد گندم در سه مرحله تفت داده شده و با شیره استخراج شده از جوانه گندم و آب مخلوط می شود تا مواد خام سمنو آماده شود.

بانی مراسم پخت سمنو و شخص نذركننده، مواد و ابزار مورد نیاز را آماده می كند و با آغاز شامگاه با نام خدا دیگ ها بارگذاشته می شود و در این مرحله تا زمان تغییر رنگ آن از رنگ شیری به قهوه ای، سمنو به مدت 24 ساعت با كفگیرهای مخصوص هم زده می شود.

با توجه به طولانی بودن زمان پخت سمنو و فعالیت جمعی در این مراسم، بانی همزمان با پخت سمنو با درست كردن یك نوع آش، از شركت كنندگان در این آیین پذیرایی می كند.

در مدت پخت نزدیكان و همسایگان در زمان های مقرر با گل و شیرینی به محل پخت سمنو آمده و ضمن خواندن اذكاری بر شگون، بركت و معنویت مجلس می افزایند.

صاحب خانه كه نذر دار اصلی و گاه طباخ سمنو است، كفگیر یا ملاقه بلند را با دو دست گرفته و چند بار سمنو را هم می زند و پس از آن بانوان حاضر در مراسم، یكایك همین كار را تكرار می كنند.

فرستادن صلوات بر پیامبر(ص)، خواندن زیارت نامه حضرت زهرا(س) و دعای توسل بر شكوه و معنویت این سنت می افزاید.

در مراسم سمنوپزان یك نفر وظیفه پذیرایی از میهمانان و فرد دیگری نیز با ورود هر فردی به این جمع، مسوول دود كردن اسفند می باشد، چرا كه بر این اعتقادند این آیین باید از هر نظر بدی مصون بماند.

در پخت سمنو و نذری هایی از این دست، عده ای از دوستان و آشنایان كه دارای نذری هستند و یا حتی حاجتی دارند، صاحب نذر و بانی پخت سمنو را از پیش خبر می كند و او را از نیت و تصمیمشان مبنی بر آوردن بعضی لوازم یا مواد مورد نیاز مانند بادام، گردو، پسته و فندق و یا حتی آرد، با خبر می كنند و بانی نیز موظف است كه آنها را در زمان مقرر فراخواند.

زمانی كه سمنو به جوش آمد و به اصطلاح به غل غل افتاد، بانوانی كه نذر اضافه كردن پسته یا بادام و ... در دیگ سمنو دارند، مواد نذر شده خود را مشت مشت در آن می ریزند و پس از افزودن مقدار متناسبی از آرد، دوباره آن را با صلوات هم می زنند و سپس كفگیر را به كنار گذاشته و سمنو را دم می كنند و روی دیگ را با مقداری آتش و خاكستر می پوشانند.

در این آیین در صورت تصمیم بانی، پس از دم كردن سمنو، مراسم روضه خوانی برگزار شده و تعدادی از بانوان نیز تا سپیده دمان بیدار مانده و دست به دعا برمی دارند و پیش از نماز صبح دو ركعت نماز حاجت بجا می آورند.

حاجتمندان ضمن توسل به حضرت فاطمه زهرا (س) از خداوند حاجت خود را طلب كرده و تعهد می كنند در صورت برآورده شدن حاجات، سال آینده نیز در آیین سمنوپزان مشاركت كرده یا خود بانی خیر باشند.

صبح روز موعود با سلام و صلوات و قلب هایی مملو از حاجت، طی آیینی در دیگ سمنو را برداشته و به توزیع آن می پردازند.

در خطه قزوین رسم است كسانی كه بین آنها سمنو توزیع شده در عودت ظرف آن، شاخه نبات، شكر یا نقل ریخته و به بانی خیر برمی گرداند.

پس از پخش سمنو، مقداری از آن به زنانی كه در این آیین مشاركت داشتند برای سفره هفت سین خود داده می شود كه مایه تبرك و نشاط است.

مدیر كل میراث فرهنگی،‌صنایع دستی و گردشگری استان قزوین گفت: با فرا رسیدن سال نو و آداب و رسوم خاصی كه در قزوین برای استقبال از بهار مرسوم است پختن سمنو یكی از سنت‌های زیبا و شیرین مردم قزوین به شمار می‌آید كه جنبه اعتقادی و مذهبی نیز دارد.

'اسداله بیرانوند' در گفت وگو با خبرنگار ایرنا افزود: با گذشت سال‌های متمادی هنوز هم در محله های تاریخی كهن شهر قزوین این سنت زیبا اجرا می‌شود.

وی با اشاره به برگزاری برنامه سمنوپزان در سال 91 افزود: پخت سمنو آداب و مراسم خاصی دارد كه زنان قزوینی با همراهی هم در هفته‌های پایانی سال به آن مبادرت و به صورت نذری و در فضایی مملو از معنویت و خلوص پخته می‌شود.

بیرانوند اظهار داشت: امسال هم میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان قزوین در ایام نوروز در بنای تاریخی دولتخانه صفوی (عالی قاپو) اقدام به پختن سمنو و برگزاری مراسم سمنو پزان خواهند كرد و در دیگر جاذبه های تاریخی به توزیع آن خواهد پرداخت.

وی یادآور شد: مراسم سمنوپزان در سال 89 در فهرست میراث معنوی كشور به ثبت رسید و امیدواریم با ساماندهی و همراهی مردم خوب قزوین بتوانیم این مراسم را در نوروز 91 برگزار و نسبت به معرفی آن در سراسر كشور اقدام كنیم.

7389/ 614/ 1644