تلاش برای تشکیل اتحاد جماهیر آفریقا، اقدامی بی نتیجه

تلاش برای تشکیل اتحاد جماهیر آفریقا، اقدامی بی نتیجه # خبرگزاری جمهوری اسلامی 88/01/29 سیاسی.اجلاس سران.اتحادیه آفریقا پرتوریا - ازعلی نصیری - نشست فوق العاده اتحادیه آفریقا که با هدف تشکیل مقام اجرایی این اتحادیه در طرابلس لیبی برگزار شد ، پنجشنبه گدشتبه درحالی پایان یافت که اهداف اصلی برگزاری آن هنوز محقق نیست. به گزارش ایرنا، هدف اصلی برگزاری این نشست که چهارشنبه و پنج شنبه گذشته با حضور بیش از 60 کشور عضو اتحادیه آفریقا و نمایندگانی از اروپا، آسیا ، آمریکا و چین به عنوان ناظر ، به ریاست دوره ای معمر قذافی رییس جمهور لیبی برگزار شد، تشکیل اتحادیه آفریقای به سبک اتحادیه اروپا بود. معمر قذافی با لابی گری در میان 53 کشور عضو این اتحادیه و کشورهای هم پیمان سعی کرد ابتکار عمل انجام این کار را به نام خود ثبت کند چرا که مدعی تشکیل نوعی اتحاد جماهیر آفریقا به سبک اتحاد جماهیر شوروی (سابق ) است. البته طرح تشکیل چنین اتحادیه ای سه دهه عمر دارد و صاحب اصلی آن قوام نکرومه رییس جمهور وقت غنا است که سه دهه گذشته بارها در مجامع منطقه ای و بین المللی پیشنهاد تشکیل ایالات متحده آفریقا و یا اتحاد جماهیر افریقا را ارایه کرده بود. نکرومه در آن عصر در کتاب آفریقا باید متحد شود راه اندازی پول واحد، ارتش واحد و گذرنامه واحد به سبک امروزی برای همه شهروندان قاره آفریقا را نیز پبش بینی کرده بود. اما دستور کار نشست اخیر اتحادیه آفریقا که با پیشنهاد قدافی برای ایجاد مقام اجرایی اتحادیه آفریقا شبیه آنچه که در بروکسل برای اتحادیه اوروپا مترتب است، طراحی شده بود ، پیش از برگزاری نشست با برخی انتقادات و تردیدها از سوی برخی کشورهای عضو اتحادیه آفریقا مواجه شده بود. قاره آفریقا همچون هر قاره دیگری چشم بر توسعه خود برای برون رفت از بحران های اقتصادی، سیاسی و زیست محیطی دارد، اما از آنجایی که سازمان وحدت آفریقای سابق پیش از این به عنوان یک نهاد صرفا سیاسی نتوانسته بود برحی اهداف توسعه ای این قاره را محقق سازد، این اتحادیه با 17 رکن اصلی و فرعی با هدف رهایی از ویژگی دولت محوری، فقدان مشارکت مدنی، کاهش منازعات و ارایه راه حل های توسعه آفریقا در سال 2001 شکل گرفت. البته تاکنون بسیاری از این ارکان همچون پارلمان آفریقا، شورای صلح و امنیت و طرح ایجاد حکومت مطلوب در راه شکل گیری کامل خود هستند. امروزه برخی از اعضای اتحادیه آفریقا با توجه به ژئوپلیتیک منطقه و پیشرفت های نوین در نظریه های سیاسی و اقتصادی بین الملل به ویژه در عصر جهانی شدن همه جانبه امور اجتماعی انسانی، پیشنهادهای جدیدی را برای تکمیل ساختار شکلی و محتوایی این اتحادیه مطرح می کنند. بطور مثال ، برخی کشورهای افریقایی از جمله آفریقای جنوبی به عنوان عضو کشورقدرتمند سیاسی و اقتصادی این اتحادیه پس از ارایه طرح تشکیل مقام اجرایی اتحادیه جماهیر آفریقا از سوی قذافی، درباره تمامیت ارضی کشورهای عضو پس از شکل گیری سریع این مقام اجرایی تشکیک و تردیدهایی را مطرح کردند . آیاندا تسالوبا مدیرکل اطلاعات و مطبوعات وزارت خارجه آفریقای جنوبی دوشنبه گذشته پیش از عزیمت خانم دلامینی زوما وزیر خارجه این کشور به طرابس در جمع خبرنگاران درباره موفقیت طرح تشکیل این مقام اجرایی و یا انتقال کمیسیون فعلی اتحادیه آفریقا به یک مقام اجرایی مستقل و قوی، تردیدهایی را ایجاد کرد. تصمیم به تشکیل مقام اجرایی آتحادیه آفریقا پیش از این نیز در در ژانویه گذشته (بهمن ماه ) در اجلاس سران این اتحادیه در آدیس آبابای اتیوپی مطرح شده بود که در همان زمان نیز تعدای از کشورهای عضو ایرادهایی را برمحتوای طرح و نحوه عملکرد آن وارد کرده بودند. در آن زمان میان اعضای اصلی اتحادیه آفریقا اختلاف ایجاد شده بود که سرانجام در پایان اجلاس به دلیل مصالحه ای که میان دو دسته از کشورهای طرفدار تحکیم کمیسیون موجود اتحادیه و آن دسته از طرفداران توسعه فوری این اتحادیه تا حد تشکیل دولت واحد اتحادیه آفریقایی ایجاد شده بود، آن جمع تصمیم سریع درباره تشکیل این مقام را جایز ندانست و لذا بررسی بیشتر درباره آن را به برگزاری یک نشست فوق العاده در این خصوص واگذار کرده بود. این نشست فوق العاده سرانجام به مدت دو روز در طرابلس برگزار شد و دستور کار آن با هدف و طراحی خاص بر الزامات انتقال کمیسیون اتحادیه افریقایی به مقام اجرایی، نحوه عملکرد آن، اندازه این تشکیلات اجرایی، عملکرد دبیرخانه و الزامات مالی این مقام اجرایی تمرکز یافت. اما از آنجایی که ماده قانونی تشکیل مقام اجرایی پبش از این در اساسنامه آن پیش بینی نشده بود و اجرایی کردن دفع الوقت این طرح براحتی امکان پذیر نبود این امر محقق نشد. چرا که خود اساسنامه اتحادیه آفریقا حکایت از آن دارد که هرگونه تغییر در کمیسیون باید براساس تصمیم سران کشورهای عضو و مطابق با مفاد و چارچوب قانون اساسی اتحادیه صورت گرفته باشد، که البته این تصمیم جمعی پیش از برگزاری نشست طرابلس اتخاذ نشده است. *** پیشینه موضوع تشکیل مقام اجرایی در اتحادیه آفریقا اتحادیه آفریقا که از دل سازمان وحدت آفریقا که در سال 1963 میلادی با تلاش رهبران کشورهای تازه استقلال یافته آفریقا، به ویژه قوام نکرومه، هایله سلاسی و حبیب بورقیبه تاسیس شد، هدف تحکیم دموکراسی و تقویت زیرساخت های اقتصادی آفریقا را برای ایجاد یک بلوک سیاسی و اقتصادی قوی منطقه ای، نظیر اتحادیه اروپایی دنبال می کند. موضوع وحدت کامل کشورهای آفریقا در سال های پس از استقلال آفریقا، همواره به عنوان یکی از جنجالی ترین موضوعات آفریقا مطرح بوده است، چرا که گرچه رهبران سیاسی آفریقا درباره اصل وحدت آفریقایی از اشتراک نظر برخوردار هستند، ولی ملاحظات سیاسی و چالش های اجتماعی و اقتصادی آفریقا همچنان موانع اصلی دستیابی به این هدف به شمار می آید. در این میان برخی از دولت های آفریقایی نیز راه میانه را ترجیح می دهند و معتقدند، وحدت آفریقا نباید به طور الزامی به معنای قربانی کردن حاکمیت ملی کشورهای این قاره برای دستیابی به یک اقتدار مشترک تلقی شود، مثلا در جولای 2006 )تیرماه 1385) هفت تن از سران آفریقایی گزارش مشترکی را با عنوان مطالعه ای درباره دولت متحد آفریقایی به اتحادیه آفریقا تسلیم کردند. گزارش مزبور خواستار اتخاذ تصمیمات اساسی درباره ماهیت دوره انتقالی به سمت تشکیل دولت واحد آفریقایی شده بود که به طور کلی دو دوره 2009 تا 2012 و در نهایت 2012 تا 2015 میلادی را شامل می شود. در هر حال جامعه جهانی با توجه به تغییرات برای جهانی سازی و یا جهانی شدن، امروزه آبستن یکپارچگی بزرگتر مناطق و قاره ها است و لذا اتحادیه آفریقا در اجلاس خرداد ماه گذشته خود در اکرا در غنا تصمیم های مهمی درباره یکپارچگی سیاسی و اقتصادی این قاره اتخاذ کرده بود که البته برای عملی شدن آنها راه زیادی در پیش است. به گفته کریس لندزبرک مدیر مرکز مطالعات سیاستگذاری در آفریقای جنوبی، در دهه اخیر سه الگوی متفاوت درباره ایده وحدت آفریقایی ارایه شده است که نخستین آن تشکیل ایالات متحده آفریقا توسط معمر قذافی رهبر لیبی ارایه گردیده که بر پایه اندیشه رادیکال استوار است. این الگو برگرفته از نظریه وحدت آفریقا است که نخستین بار توسط قوام نکرومه رهبر اسبق غنا ارایه شده بود، با این تفاوت که طرح جدید خواهان ایجاد یک دولت واحد آفریقایی است. به گفته لندزبرک، الگوی دوم با عنوان دولت اتحادیه آفریقا توسط اوباسانچو رییس جمهوری پیشین نیجریه ارایه شده بود که بر اساس آن 15 نهاد آفریقایی که تاکنون تحت نظارت و قیمومت اتحادیه آفریقا تاسیس شده اند، به مثابه پنجاه و پنجمین دولت آفریقایی محسوب گردیده و دیگر دولت ها و یا به عبارتی 54 کشور آفریقایی (یک کشور هنوز عضو اتحادیه نیست )، بخشی از حاکمیت و وظایف خود را به آن واگذار خواهند کرد. سومین گزینه ایده ای است که توسط تابو امبکی رییس جمهور سابق آفریقای جنوبی ارایه شده بود که بر اساس آن، دولت های آفریقایی باید به مسیر سنتی خود در راستای تلاش های اتحادیه آفریقا، برای تبدیل آن به اتحادیه ای از دولت های آفریقایی ادامه دهند. در خصوص آفریقای جنوبی باید گفت که دولت این کشور همچنان بر ادعای خود استوار است ولی امروزه به دلیل درگیر بودن با مسائل داخلی کشور از جمله وجود حساسیت های بزرگتر برگزاری موفقیت آمیز و حیثیتی بازهای جام جهانی فوتبال 2010 در این کشور، فعلا بطور موقت اهتمام خاصی برای ادعای قبلی خود در سطح آفریقا ندارد. از طرف دیگر رهبران کشورهای دیگر افریقایی نیز به نوعی تشکیل این مقام اجرایی را به چالش کشیده بودند که از جمله آنها آلفا عمر کوناری رییس جمهور سابق مالی و رییس کمیسیون وقت اتحادیه آفریقایی بود که خرداد ماه گذشته در نشست نقش اتحادیه آفریقا در ثبات و امنیت منطقه که در دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت امور خارجه در تهران برگزار شده بود، خواستار ایجاد ایالات متحده آفریقایی غیر از آنچه که قذافی مطرح می کند شده یود. وی حتی در اجلاس سران این اتحادیه در اکرای غنا، با انتقاد تلویحی از نبود اراده جمعی در بین رهبران آفریقایی برای تحقق وحدت این قاره تاکید کرده بود که تا زمانیکه اراده واحد سیاسی برای اتحاد آفریقا به وجود نیامده است، سخن گفتن از دولت واحد آفریقایی بی معنا خواهد بود. از اینرو برخی سران کشورهای آفریقایی برخلاف نظر معمر قذافی تاکید دارند که نباید در تصمیم گیری و اجرایی کردن طرح تشکیل دولت واحد آفریقایی عجله کرد و بیشتر باید بر همبستگی منطقه ای تاکید داشت و لذا باید به اتحادیه آفریقا فرصت بیشتری داد تا کارایی خود را ثابت کند و نباید برای جایگزین کردن یک اتحادیه کشورها با یک دولت واحد شتاب کرد. حتی عمر موسی یارادوا رئیس جمهور نیجریه نیز سال گذشته در این زمینه گفته بود که تشکیل دولت واحد آفریقایی مستلزم سپری کردن یک دوره ادغام تدریجی ، از طریق تفاهم بر سر ساختار و ماهیت واقعی و تشکیل دهنده چنین دولتی، است. ولی با همه این سوابق، قذافی در 10 تیرماه گذشته بار دیگر در غنا خواستار وحدت آفریقا تحت یک دولت واحد شده بود تا این قاره بتواند با سایر قدرت های جهانی رقابت کند. به گزارش خبرگزاری رویترز، وی این مطلب را در جمع دانشجویان، فعالان سیاسی و رهبران مسلمان محلی در دانشگاه آکرا پایتخت غنا بیان کرده بود. گفتنی است که سازمان ملل متحد نیز بیشتر از ایده قدیمی همگرایی آفریقا حمایت می کند که حتی خانم آشا رز میگیرو معاون دبیرکل وقت سازمان ملل نیز سال گذشته در همان زمانی که قذافی طرح خود را ارایه می داد در سخنرانی افتتاحیه کنفرانس سران آفریقا در آکرا گفته بود که سازمان ملل از حامیان قدیمی همگرایی آفریقا محسوب می شود و خود را به مساعدت در این باره متعهد می داند. در هر حال تلاش ها برای ایجاد دولت متحد آفریقایی همواره مورد توجه جامعه