پرده پندارعرفان ادبي

' سیمرغ ' در عبور از هدهد خوش خبر از طرفه باغ، اكنون به مرغ سی ام رسیده است تا ققنوس وار بر آتش شاعرانه بیت ها فرود آید.

شیخ صنعا ، زاد بلد هفت شهر عشق است كه ' گم شدم در خود چنان كز خویش ناپیدا شدم ' اما چراغ منطق الطیر بر در خانقاه او همیشه بر افروخته است.

بر پرده پندار عطار برآمده است روزگاری خوش، آنچنان كه نیشابوریان را فراخواند و ندا داد ' نآمد گه آن آخر كز پرده برون آیی/آن روی بدان خوبی در پرده نهان تاكی ' و حال نشسته است بر سراپرده اسرار و دنبال گر آن '‌ روی بدان خوبی' است.

فریدالدین ابوحامد محمد بن ابوبكر ابراهیم بن اسحاق عطار نیشابوری، در هفت وادی عشق ، با سمبل قرار دادن سیمرغ كه در اصل سالكان راه حق اند، راه پرتلاطم عشق را پیمایش می كند و با راهنمایی هدهد، به منزلگاه سیمرغ كه همانا ذات حضرت حق است، می رسد.

نیشابور زاده ادبیات،‌ به لطیف روح بلند مرتبه سنایی در كالبد واژه سرایی دست می زند، آنچنان كه نظر داشت، ' عطار روح بود و سنایی دو چشم او / ما از پی سنایی و عطار آمدیم ' و انگار كه هنوز چشمی از سناء بر شعر او پلك می زند.

عطار از جمله شعرا و عارفان نام آور ایرانی است كه در قریه كدكن یا شادیاخ در اواخر قرن ششم و اویل قرن هفتم هجری قمری به دنیا آمد و پدرش در شهر شادیاخ به شغل عطاری كه همان دارو فروشی بوده مشغول بود و بعد از وفات پدر، كار او را ادامه می دهد.

او در این هنگام علاوه بر عطاری، طبابت نیز می كرد كه ناگهان بر اثر حادثه ای انقلاب روحی و درونی رویه زندگی او را كاملا تغییر داد و از آن پس بود كه عطار پا در وادی عشق می نهد و عشق ورزی را تجربه می كند.

عطاراز شاعران بزرگ اهل متصف است و از مردان نام آور تاریخ ادبیات ایران كه با سخنی ساده، دست عرفان را می گیرد و در كوچه باغ های ادبیات می چرخاند، به گونه ای كه برای بیان مقاصد عرفانی خود بهترین راه را كه همان آوردن كلام ساده و بی پیرایه و خالی از هرگونه آرایش است، انتخاب می كند.

آثار عطار نیشابوری بر گرفته از نگرشی عرفانی اوست در تفاوت با سنت دوران و نوعی تفكر ویژه در آثار عطار وجود دارد كه هنوز ناشناخته است.

در عرفان شناسی عطار همان بس كه این شاعر سخندان بر آن است تا با تزكیه نفس بر مصائب روزگار خویش فائق آید و در مقوله شناخت و معرفت، علاوه بر آموختن آموخته ها در پالایش نفس خویشتن است تا عرفا و عارفان زمان عطار احساس كنند آنچه كه جامعه آن دوران را فراگرفته نیازمند تجدید نظر است كه خود كاری سخت و ضد عادت است.

قهرمان های شخصیت عطار حكمای سرزمین دل اند كه بر ارتیكه احساس نشسته اند و عرفان ادبی را در كوچه های شهر عشق دست گردانی می كنند.

عطار در منطق الطیر خویش داستان پرندگان را نگارش كرد تا نگرش و انتقادات خود را به سنتهای موجود در این قالب كنایه بیان دارد كه عرفا، خارج از ضابطه و در كنایه سخن گفته اند.

بر پرده پندارعطار نقشی بسته است كه هر جا كه وجه نظری عرفان به عملی تبدیل شود عرفا به خیال پردازی روی می آورند و از این رو منطق الطیر حركتی برای بازسازی یك اندیشه به معنای اشراقی آن است.

در آثار عطار تفاوت میان نگاه عرفانی و دینی به معنای مرسوم موجود است و عطار در منطق الطیر این فلسفه را جا انداخت و با زیركی نكته ها و نقطه های مبهمی را در آثار خود باقی گذاشت تا تناقض آمیز حرفی زده باشد.

دیدگاههای عطار را می توان سخنی میانه بر اندیشه مولوی و شعر حافظ دانست و مدل انسان عطار، نه ' فرشته ' است و نه ' شیطان' بلكه ' آدم ' است.

روح كمال در نظر عطار، رسیدن به مرتبه فرشتگی نیست، بلكه آدم بودن و خطا كردن را بخشی از وجود انسان می داند و در این شرایط است كه كنترل نفس و وجود، امری ارزشمند می شود.

بیست و پنجم فروردین ماه در تقویم فرهنگی ایران به نام پر افتخار یكی از مفاخر و نوادر شعر و ادب و عرفان میهن اسلامی شیخ فریدالدین عطار نیشابوری زینت یافته است و عطار شاعر بزرگ و عارف بی بدیلی است كه عطر سخن نغز و پر مغزش مشام جان هر صاحبدلی را نوازش داده و سیمرغ برشكوه نامش بر قله قاف معرفت انسانی نشسته است.

عطار ، آن روشن ضمیر و آگاه دل ، هفت شهر عشق را به گام های شور و وجد عارفانه خویش در نورید و در این طریقیت روحانی، مرشد و راهنمای عشاق جهان، چونان مولانا جلال الدین محمد بلخی شد.

ادبیات عرفانی عطار در قالب ابیات شعری پس از حكیم سنایی غزنوی از جلوه های درخشان برخوردار است و در مهمترین منظومه خود یعنی منطق الطیر، بیان تازه و بدیعی از مقامات عرفانی ارایه كرد.

داستان شیخ صنعان كه در دل منطق الطیر جای دارد به روشی عبرت آموز، گناه و سقوط و نجات دوباره را به زیباترین وجهی بیان كرده است.

هفت وادی سلوك كه عطار در منطق الطیر مطرح می كند، برداشتی تازه است از هفت خان رستم حكیم ابوالقاسم فردوسی در شاهنامه ، كه این بار با زبان عرفان بیان می شود.

زاده اندیشه خلاق و بدیع عطار نیشابوری همان هفت شهر عشق است و از این منظر بی شك می توان آن را در میان نظریه پردازان عرفان اسلامی دانست.

در وصف زندگی این عرفان گوی ایرانی افسانه سرایی های بسیاری شده است، چنانكه روایت می شود، عطار به سال 618 به دست مغولان كشته شد و مصیبت نامه ، عطارنامه ، مختارنامه ، تذكره الاولیا ، الهی نامه ، منطق از جمله آثار این شاعر گران سنگ سرزمین پارسی گویان جهان است.

به گزارش ایرنا،روز عطار ، روز مهر ادبیات عرفانی ایران زمین است كه نسل به نسل و سینه به سینه تا به امروز جاودان مانده است.

از محمود رییسی

7359