25 فروردین ماه روز بزرگداشت شیخ 'فرید الدین عطار نیشابوری' بهانه ای است برای پرداختن به زندگی و ویژگی های این شاعر بلند آوازه در حوزه ادب و عرفان؛ عطار شاعری است كه اساتید ادب فارسی از وی به عنوان مركز ثقل ادبیات عرفانی یاد می كنند.
عطار واسطه 'سنایی' و 'مولوی' است و می توان او را نقطه مركزی ادبیات عرفانی دانست. عطار در همه دریافت های عرفانی خود به مبانی شریعت توجه داشت و دریافت های وی بر بنیان های دینی استوار بود؛ او در اشعارش از كتاب آسمانی بهره گرفت و به عرفان با تاویلی بازتر توجه كرد.
ادبیات عرفانی ایران در جهان با شاعرانی چون 'سنایی' آغاز شد، با 'عطار' هموار گشت و با 'مولانا' به اوج خود رسید؛ شاید اگر عطار نبود، امیدی به ظهور حافظ و مولوی نمی رفت؛ او منشا تغییر و تحول بود، بگونه ای كه مولوی را پرورده عطار می دانند.
عطار در ادب عرفانی پیشتازتر از دیگر شاعران است. آنچه كه عطار به عنوان میراث گرانقدر از خود برجای گذارده، آنقدر ارزشمند است كه شاعران را تا كنون، از ادب آنسوی مرزها بی نیاز ساخته است.
مهمترین ویژگی عطار دنیا گریزی، پرهیز از تعصب و پرداختن به مباحث عرفانی بود.
خبرنگار فرهنگی ایرنا به مناسبت فرارسیدن روز بزرگداشت عطار نیشابوری گفت وگویی با یكی از اساتید ادب فارسی انجام شده كه در ادامه ارائه می شود.
** عطار، طریقت و شریعت را در اشعار خود تركیب كرد
استاد ادبیات دانشگاه شیراز با بیان آنكه شاعران زیادی در حوزه ادبیات مذهبی و عرفانی در طول تاریخ ورود كرده اند، افزود: برخلاف برخی شعرا كه فاصله زیادی از شریعت گرفتند، عطار شخصیت منحصر بفردی است كه توانست طریقت و شریعت را در سروده های خود با یكدیگر تركیب كند.
'زرین تاج داوری' افزود: به لحاظ ساختار كلامی، عطار نخستین كسی است كه در فضای سمبولیك شعر گفت و می توان وی را بنیانگذار ادبیات سمبولیك در جهان دانست؛ این نوع ادبیات در اروپا در قرن 19 و 20 شكل گرفت، در حالیكه 'منطق الطیر' این شاعر نامدار شاخص ترین اثر در ادبیات سمبولیك است كه در قرن هفتم(13 میلادی) خلق شد.
این استاد دانشگاه شیراز با یادآوری آنكه عطار در خانواده ای مرفه و ثروتمند متولد شد، گفت: علیرغم این تمول، او هیچگاه مدح خلفا و حكمای زمانه خود را نگفت و تمایلی به دربار و سلاطین نداشت.
وی اضافه كرد: او طی دوران زندگی به دستگیری از خلق خدا توجه داشت و این ویژگی را می توان در 'مصیبت نامه' و 'اسرار نامه' به خوبی مشاهده كرد.
داوری با تاكید بر موقعیت اجتماعی و جایگاه عطار در میان مردم آن زمان گفت: او از جمله شاعرانی بود كه با سلاطین دربار كاری نداشت و با عامه مردم ارتباط خوبی داشت.
به گفته این استاد زبان و ادبیات فارسی، برپایی برنامه های بزرگداشت بزرگان در یك روز شاید لازم باشد اما كیفیت و بررسی تاثیرگذاری آنان بسیار مهم است؛ امروز باید مراكزی چون استانداری ها، شهرداری ها و مدارس برنامه های خاصی برای چنین مناسبت هایی داشته باشند؛ نصب اشعاری از شاعران در شهر و در فضاهای عمومی و معرفی آنان، می تواند در شناساندن این فرهیختگان به جامعه بویژه نسل جوان نقش بسزایی داشته باشد.
وی بر اختصاص دادن دقایقی از روزهای مناسبتی به این افراد در مدارس اشاره كرد و گفت: می توان با معرفی و اشاره به آثار بزرگان تا حدی زیادی نسل جدید را با آنها مانوس كرد.
داوری با ابراز تاسف از گرایش برخی دانشجویان ادبیات فارسی به ادبیات عرفانی و فلسفی سایر كشورها، گفت: ادبیات عرفانی ایران پیشینه كهنی دارد در حالیكه ادبیات دیگر كشورها پوستی و قشری است.
وی با تاكید بر آنكه نیازمند فراهم ساختن فضای مناسب برای معرفی بهتر ادبیات عرفانی ایران با زبان امروزی هستیم، خاطر نشان كرد: خلاصه كردن آثار این اندیشمندان و بزرگان به زبان ساده و امروزی و نگارش آثار ارزشمند در این زمینه، می تواند گام مهمی در این راستا باشد.
داوری این مهم را وظیفه دست اندركاران فرهنگی كشور و مراكز دانشگاهی و علمی دانست.
** زندگینامه عطار نیشابوری
'شیخ فریدالدین محمد عطار نیشابوری' از بزرگان مشایخ تصوف ایران در قرن ششم و اوایل قرن هفتم هجری است.
وی در سال 537 هجری در قریه 'كدكن' نیشابور دیده به جهان گشود و چون به شغل داروفروشی در آن دوران مشغول بود به او لقب 'عطار' دادند. او در دكان دارو فروشی به درمان بیماران می پرداخت و همواره در پی كسب علوم و درك صحبت مشایخ و بزرگان اهل تصوف از جمله شیخ نجم الدین كبری بود.
وی در دوران جوانی، به شیوه سالكان طریقت، سفری به ماوراءالنهر، هند، عراق، شام و مصر داشت و در این سفرها ملاقاتی با بزرگان ادب و دین داشت. وی در آن دوران به حج رفت و سپس به شهر خود نیشابور بازگشت و در آنجا اقامت گزید.
تخلص شعری وی 'عطار' بود اما گاه در اشعار وی با تخلص 'فرید' نیز برخورد می كنیم.
عطار در مسیر عرفان از مدارج و مراحل زیادی گذر كرد و در پایان سیر وسلوك هفت شهر عشق را طی كرد تا به مقام فنا رسید.
شیخ فرید الدین در این راه تا جایی پیش رفت كه در زمره پیشوایان طریقت قرار گرفت و مقام وی به جایی رسید كه مولانا جلال الدین محمد بلخی(مولوی) در وصف او گفت: 'هفت شهر عشق را عطار گشت ... ما هنوز اندر خم یك كوچه ایم'.
عطار در سال 627 هجری در فتنه مغولان در نیشابور به قتل رسید.
** آثار عطار نیشابوری
تالیفات و تصنیف های عطار در نظم و نثر، به تعداد سوره های قرآن است كه معروفترین آن دیوان قصیده ها و غزل های اوست كه شامل حدود 10 هزار بیت می شود.
'الهی نامه'، 'خسرو نامه'، 'پندار نامه'، 'اسرار نامه' و 'مصیبت نامه' از مثنوی های وی به شمار می رود كه از این میان ''منطق الطیر' آوازه جهانی دارد.
این اثر با حدود هفت هزار بیت به مراتب سیر و سلوك و رسیدن به حق از زبان مرغان كه در طلب سیمرغ حركت می كنند اشاره دارد؛ در این اثر به هفت منزل عشق شامل 'طلب'، 'عشق'، 'معرفت'، 'استغنا'، 'توحید'، 'حیرت' و 'فقر و فنا' پرداخته شده است.
گفت ما را هفت وادی در ره است
چون گذشتی هفت وادی،درگه است
وا نیامد در جهان زین راه كس
نیست از فرسنگ آن آگاه كس
چون نیامد باز كس زین راه دور
چون دهندت آگهی ای ناصبور؟
چون شدند آن جایگه گم سر به سر
كی خبر بازت دهد ای بی خبر؟
هست وادی 'طلب' آغاز كار
وادی 'عشق 'است از آن پس، بی كنار
پس سیم وادی است آن 'معرفت'
پس چهارم وادی 'استغنا' صفت
هست پنجم وادی 'توحید' پاك
پس ششم وادی 'حیرت' صعبناك
هفتمین وادی 'فقر است و فنا'
بعد از این روی روش نبود تو را
در كشش افتی روش گم گرددت
گر بود یك قطره قلزم گرددت
از تالیف های مهم شیخ عطار به نثر فارسی نیز می توان به 'تذكره الاولیاء' اشاره كرد.
صحبت از شاعرانی از جمله عطار نیشابوری در یك گزارش و مقوله نمی تواند زوایای پنهان فكری و اخلاقی آنها را بیان و پیشینه فرهنگ و ادب كشور را برای جامعه بویژه نسل جوان بازگو كند.
اساتید زبان فارسی معتقدند پرداختن تخصصی به زندگی و آثار چنین بزرگانی و نیز برپایی برنامه های بزرگداشت، كارگاه های شناسایی و میزگردهای تخصصی در رسانه ها با حضور فرهیختگان می تواند گام های موثری در باب این آشنایی باشد.
برخی اساتید شعر فارسی معتقدند پیشینه شعر ایران زمین با وجود این ذخایر ارزشمند، ظرفیت و جای كار فراوان دارد، بگونه ای كه می توان برای هر یك از این شعرا یك واحد درسی تخصصی دانشگاهی ایجاد كرد.
از: مریم زباندان
فراهنگ ** 1630 ** 1071
تاریخ انتشار: ۲۵ فروردین ۱۳۹۱ - ۱۱:۱۷
تهران - 'عطار نيشابوري' را مي توان شاعري پيشتاز در ادبيات عرفاني توصيف كرد؛ شاعري كه عرفان معتدل، ميل به شريعت و ساختار سمبوليك اشعار، شاخص ترين ويژگي هاي آثار اين پديده بلند آوازه زبان و ادب فارسي است.