'ايرج قادري'؛ بازيگر - كارگرداني از جنس سينماي گيشه

وی در دهه 30 و 40 شمسی بسیار پركار شد و علاوه بر بازیگری روی صندلی كارگردانی نیز قرار گرفت.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی، ایرج قادری تا پیش از ممنوع الكار شدن، سه فیلم ساخت كه هر سه آنها، به شكلی جریان ساز شدند.

این كارگردان هنگامی كه عراقی ها تحركاتی را در مرزهای كشور آغاز كرده بودند، 'برزخی ها' را با قصه هجوم دشمنان به خاك ایران ساخت و با بهره گیری از تكنیكی قابل قبول، این اثر را به پرفرش ترین فیلم سال و یكی از پربیننده ترین های تاریخ سینمای ایران تبدیل كرد.

البته حضور تعدادی از هنرمندان و چهره های سینمای پیش از انقلاب در این امر نقش پررنگی داشت و گیشه 'برزخی ها' را تضمین كرد.

فئودالیسم و سیستم ارباب و رعیتی كه سال های سال، ظلم بسیاری را به كشاورزان در دوران ستمشاهی تحمیل كرده بود، دستمایه بسیاری از فیلم های سینمایی انقلابی ایران شد كه از آن میان 'دادا' ساخته ایرج قادری بهتر و جذاب تر از بقیه از كار درآمد و با فروش چشمگیری مواجه شد.

وی این داستان كهنه شده را با بهره گیری از بازیگرانی همچون 'جمشید مشایخی' و 'فخری خوروش' به فیلمی قابل تحمل در زمان خود تبدیل كرد كه فیلمبرداری چشم نوازی هم دارد.

در واقع این دو فیلم نشان داد كه در درجه نخست، قادری به تحولات سیاسی و اجتماعی بی توجه نبوده و همگام با زمان پیش می رود و دیگر آنكه هیچگاه فیلم های وی از یك سطح متوسط استاندارد فنی پایین تر نمی رود.

قادری در 'تاراج' نیز به سراغ موضوعی داغ با عنوان مواد مخدر و اعتیاد رفت و جنبه حادثه ای آن را پررنگ تر ساخت.

پخش مواد مخدر در سطح وسیع توسط افراد وابسته به رژیم طاغوت كه همیشه مطرح بوده، در دستان این كارگردان باهوش، به اكشنی خوش ساخت و سرگرم كننده به نام 'تاراج' تبدیل شد كه پیام كمرنگ خود را نیز در لابه لای آن به مخاطب منتقل می ساخت.

تم رفاقت كه تم مورد علاقه قادری است در 'تاراج' به عامل پیش برنده داستان تبدیل شد و تا حدود زیادی دوستی افسر پلیس و 'زینال بندری' - با بازی جمشید هاشم پور(آریا) - با توجه به زمینه چینی های صورت گرفته، باورپذیر جلوه می كند.

فروش فوق العاده 'تاراج' و استقبال مخاطبان در اكران های تكراری، فیلم یاد شده را در زمره 10 فیلم پرمخاطب تاریخ سینمای ایران قرار داد و نام قادری را بیش از پیش بر سرزبان ها انداخت.

همین امر نیز موجبات ممنوع الكار شدن مجدد وی را فراهم كرد و سینمای ایران را به مدت 10سال از وجود كارگردانی باتجربه در بدنه خود محروم ساخت.

قادری در جشنواره فیلم فجر سال 1373 و در حضور بزرگانی همچون مسعود كیمیایی و داریوش مهرجویی با فیلم 'می خواهم زنده بمانم' بازگشت باشكوهی به سینما داشت و صف های طویلی را جلوی سینماهای نمایش دهنده بوجود آورد.

این فیلم كه با نگاهی به فیلمی به همین نام با بازی 'سوزان هیوارد' و پرونده جنجالی 'پدرام تجریشی' ساخته شد و مهر و امضای قادری را پای خود داشت، ساختاری حرفه ای و جذاب دارد.

بازی ها نیز در سطح خوبی قرار داشته و 'فریبرز قریبیان' و 'فاطمه گودرزی' به خوبی در نقش های خود جا افتاده اند.

مهمترین نكته ای كه از این فیلم به یاد مخاطبان مانده، تعلیق كشنده سكانس پایانی فیلم است كه در برخی سینماهای نمایش دهنده به واكنش های جالبی ختم شد.

قادری در دهه 70 شمسی با درام 'طوطیا' نیز توانست مخاطبان بسیاری را به سالن های سینما بكشاند و در ایام نوروزی قطره اشكی را از آنها بگیرد.

با این حال 'طوطیا' به لحاظ كیفی پایین تر از 'می خواهم زنده بمانم' قرار گرفت و به همین خاطر نیز ماندگار نشد.

وی پس از توقیف فیلم 'شهرت'، با توجه به فضای عمومی جامعه و رفتن سینمای ایران به سمت فیلم های جوان پسند، 'سام و نرگس' را ساخت و 'محمدرضا گلزار' را به سینمای ایران معرفی كرد.

فیلمی با همان تم رفاقت، كه تمامی مولفه های سینمای قادری را با خود داشت و اغراق بیشتری نیز در بیان آن به كار رفت.

با این حال، فیلم در زمره پرفروش های سال قرار گرفته و محمدرضا گلزار جوان را در مسیر ستاره شدن قرار داد.

كاری كه قادری در اغلب فیلم های خود انجام داد و 'جمشید هاشم پور(آریا)' شاخص ترین نمونه آن محسوب می شود.

این فیلمساز در دهه 80 شمسی نیز پنج فیلم ساخت كه آخرین آن با نام 'شبكه' به نمایش عمومی درنیامده است.

از میان آنها 'آكواریوم' كیفیت بهتری داشت و از فیلمنامه قابل قبول تری برخوردار بود.

فیلمی با تم مهاجرت كه رفاقت تلفیق شده و درامی جاندار و در عین حال سرگرم كننده را شكل داده است.

مهمترین نكته این فیلم، حضور قادری جلوی دوربین پس از ربع قرن است كه جذابیت های آن را دوچندان كرد.

قادری در این فیلم با موهای جوگندمی با صدایی خش دار، به خوبی در قالب قهرمان یكه و تنهای فیلم فرو رفت كه صحنه مرگش تاثیرگذار از كار درآمد.

'آكواریم' بواسطه همین امر و نیز ساخته شدن در خارج از ایران، به شدت در گیشه موفق بود و مخاطبان بسیاری را به سالن های سینما كشاند.

دو فیلم آخر به نمایش درآمده از این فیلممساز تازه درگذشته 'محاكمه' و 'پاتو زمین نذار'، متاسفانه از نازل ترین ساخته های وی به حساب می آیند كه با بی حوصلگی تمام ساخته شدند.

فیلمنامه به عنوان ركن اصلی هر فیلم در اینجا به نقطه ضعف اصلی فیلم تبدیل شد و لطمه سنگینی به پیكره آن وارد كرد.

بخصوص ملودرام 'پاتو زمین نذار' كه از هرحیث ضعف های بسیار داشت و بازی قادری در یكی از نقش های اصلی، دردی را از آن دوا نكرد!

ایرج قادری از معدود فیلمسازانی بود كه نام وی مخاطبان بسیاری را به سالن ها می كشاند و خود ستاره فیلم هایش بود.

اما در عین حال از كشف بازیگران جدید نیز غافل نبود و بازیگران بسیاری را به سینمای ایران معرفی كرد.

سینمای ایران با وجود برخورداری از وجود فیلمسازان بزرگ، تا سال های سال فقدان ایرج قادری را به عنوانی كارگردانی آشنا به گیشه، در بدنه خود كاملا حس خواهد كرد.

فراهنگ ** 9173 ** م.ج ** 1071