سازمان های امنیتی غالبا با اهداف و ساختارهای متنوعی از سوی دولت های ملی طراحی و ایجاد می گردند كه از میان این ساختارها بویژه در آسیای مركزی و قفقاز، تنها پیمان امنیت دسته جمعی است كه در ابتدا با اهداف كاملا نظامی تاسیس شد. 'پیمان امنیت دسته جمعی' (CSTO) كه در سال 1992 (1371) در كشور ازبكستان و شهر تاشكند و با عضویت 9كشور (روسیه، بلاروس، تاجیكستان، ازبكستان، گرجستان، آذربایجان، قرقیزستان، ارمنستان و قزاقستان) تشكیل شد. در سال 2002 (1381) با خروج جمهوری آذربایجان و گرجستان به هفت عضو كاهش پیدا كرد. بیستمین نشست سران كشورهای عضو سازمان پیمان امنیت جمعی روز سه‌شنبه بیست و ششم اردیبهشت در مسكو پایتخت روسیه و با حضور روسای جمهوری كشورهای عضو برگزار شد .
دستوركار این نشست بحث و بررسی در باره چالش‌های امنیتی جهانی و منطقه‌ای برای كشورهای عضو سازمان و همچنین گفت و گو بر سر گسترش و افزایش همكاری های نظامی و فنی و ارتقای هماهنگی در سیاست خارجی اعلام شد. 'نیكولای باردیوژا' دبیر كل سازمان پیمان امنیت جمعی، در این نشست در مورد نتایج و عملكرد سازمان و تهدید‌های احتمالی گزارشی ارایه كرد. این سازمان كه پیش از این با عنوان پیمان و با هدف گردآوری كشورهای استقلال یافته از اتحاد جماهیر شوروی تشكیل شده بود امروز در سیاست خارجی پوتین نقشی محوری یافته است به نحوی كه وی در حكمی با عنوان 'اقدامات برای تحقق خط مشی سیاست خارجی فدراسیون روسیه' به وزارت امورخارجه این كشور اصولی را مطرح ساخت كه در یكی از این اصول، مشاركت فعال روسیه در سازمان پیمان همكاری های دسته جمعی را خواستار شده است. براین اساس و در قالب رویكرد روسیه به این سازمان، این سوال را می توان مطرح ساخت كه سازمان مزبور چه كاركردهایی دارد و دورنمای آن در دوران پوتین چه خواهد بود؟
** سازمان پیمان امنیت دسته جمعی؛آینده و دورنما
---------------------------------------------------------
سازمان پیمان امنیت دسته جمعی اگرچه با عضویت كشورهای مختلف استقلال یافته تاسیس گردید اما از همان ابتدای تشكیل با محوریت روسیه و نقش برجسته این كشور تعریف گردید. مسكو در قالب چنین سازمانی اهدافی همچون؛ حفظ نفوذ و كنترل سنتی خود بر منطقه، جلوگیری از گسترش نفوذ و قدرت یابی رقبای خود مانند آمریكا، ناتو و حتی چین از طریق ایجاد روابط نظامی گسترده تر و طرح تعهدات بیشتر وجدی تر، كنترل تاسیس پایگاههای نظامی از سوی آمریكا و ناتو در منطقه با جلب همكاری كشورهای عضو به فعالیت بیشتر در این پیمان را جست جو می كرد اما با تحولات رخ داده پس از یازدهم سپتامبر 2001و نیز با تغییر در سیاست خارجی این كشور در دوران 'دمیتری مدودیف'- تمایل به غرب- سیاست بازگشت به خارج نزدیك یعنی مناطق اروپای شرقی و آسیای مركزی و قفقاز كمتر دنبال شد. در دوره سوم زمامداری پوتین، اما شاید بتوان اقدام در این منطقه را از طریق ساز و كارهای پیشین از جمله اولویت های اصلی سیاست خارجی وی دانست كه در حكم پوتین به وزارت امورخارجه روسیه انعكاس یافته است. در این چارچوب، روسیه پیش از این در اجلاس مسكو در آذرماه1390 و در گام اول، با ایجاد اجماع در میان اعضای پیمان تلاش كرد تا از ایجاد پایگاه نظامی در منطقه خارج نزدیك خود ممانعت بعمل آورد. در این اجلاس و براساس تصمیم جمعی اعضا، ایجاد پایگاه نظامی كشورهای دیگر در قلمرو اعضای پیمان منوط به جلب موافقت همه كشورهای عضو پیمان خواهد بود. آمریكا از حدود سال 2001 (1380) و در جریان اشغال نظامی افغانستان، دو پایگاه هوایی دوران اتحاد جماهیر شوروی را در كشورهای ازبكستان و قرقیزستان اجاره كرد تا از آنها برای پشتیبانی عملیات در افغانستان استفاده كند . در نوامبر 2005 (آبان1384) پایگاه هوایی 'خان آباد' ازبكستان را تخلیه كرد اما هم‌چنان پایگاه هوایی خود را در 'ماناس' در بیشكك پایتخت قرقیزستان حفظ كرده است.
بنابراین روسیه تلاش می كند با ایجاد اجماع و عملیاتی كردن سیاست 'نفوذ گام به گام' طرح های خود را به سرانجام برساند چراكه دولتمردان روسی به این درك ژئوپلتیكی رسیده اند كه الزام منافع راهبردی و اقتصادی باعث گردیده تا این كشورها به سمت آمریكا گرایش داشته باشد و بهره گیری از دو مسیر اجماع و ارایه مشوق های اقتصادی می تواند علاوه بر ممانعت از رسوخ رویكرد غربی، روندهای همگرا را میان اعضای پیمان تقویت كند. در این زمینه، روس ها تلاش می كنند تا علاوه بر تقویت پایگاه های نظامی خود در بلاروس و ارمنستان پایگاه های خود را در قرقیزستان و تاجیكستان نیز تاسیس و یا تقویت كنند. چنین رویكردی از سوی روس ها به ویژه در دوران پوتین نشان می دهد كه مسكو به دنبال بازگشت به خارج نزدیك و ایجاد مجموعه های امنیتی پایدار برای مقابله با حضور نظامی آمریكا است.
** جمع بندی
----------------
تلاش روسیه به ویژه در دوران پس از اتحاد جماهیر شوروی همواره معطوف به این رویكرد بوده كه كشورهایی را كه پیش از این در اردوگاه روسی بوده اند بار دیگر در یك مسیر هماهنگ و هم افزا قرار دهد. در چنین چارچوبی سازمان هایی همانند سازمان پیمان امنیت دسته جمعی را شاید بتوان از جمله این مكانیسم ها توصیف كرد كه روسیه از سال 1992 تلاش كرده تا با ایجاد آن، ارتباط ساختارمند خود را با این مناطق و كشورها حفظ كند. در این زمینه اگرچه در دوره های مختلف رفتار روسیه در قبال این سازمان و رویكردهای آن از فراز و نشیب برخوردار بوده اما با نظم یابی بیشتر برگزاری نشست ها و اجماع بر سر نقطه نظرات مشترك، توانسته تا چهره عملگراتری به نمایش بگذارد. براین اساس، سازمان پیمان امنیت دسته جمعی در قالب رویكرد عضو غالب آن یعنی روسیه تلاش خواهد كرد تا ابتدا در فضای منطقه ای كاركرد عملیاتی تری پیدا كرده و سپس در دورنما، سیاست خارجی روسیه را در گستره بین المللی ارتقا دهد.
تحقیق**2040**1358
تاریخ انتشار: ۲۷ اردیبهشت ۱۳۹۱ - ۱۴:۳۲
گروه تحقيق و تفسير خبر- حضور 'ولاديمير پوتين' رييس جمهوري روسيه در بيستمين اجلاس سران 'سازمان پيمان امنيت دسته جمعي' و تاكيد بر همگرايي بيشتر حاكي از دورنماي كاركردي اين سازمان با رويكردهاي عملياتي تري است .