شهرستان دماوند با وسعتی حدود 175 هزار هکتار، 155 هزار هکتار مرتع و جنگل دارد که با وجود ارتفاعات البرز در شمال، قره قاج در جنوب و شرایط اقلیمی ویژه، زمینه را برای تولید انواع گیاهان مرتعی فراهم آورده است.
وجود بیش از 300 نوع گیاه مرتعی و تنوع گیاهی شرایط ویژه ای را برای پرورش زنبور عسل در شهرستان دماوند فراهم آورده است. همچنین وجود حدود 17هزار هکتار زمین کشاورزی و تولید انواع میوه هسته دار و دانه دار از جمله سیب، هلو، گیلاس، آلبالو، گردو، آلو، زردآلو، انجیر، انار و .... امکان استفاده زنبورعسل از گرده و شهد گل درختان فوق را تامین کرده و از طرفی باعث بارور شدن هرچه بیشتر گیاهان زراعی شده است.
دانش بومی، سنتی و تجربه تاریخی و کهن مردم دماوند در پرورش زنبور عسل نیز از ویژگی های منحصر به فرد زنبورداری در این شهرستان است.
به گفته رییس جهاد کشاورزی شهرستان دماوند، طبق سرشماری سال 88 تعداد 31 هزار و 988 کلنی زنبور عسل با 189 نفر بهره بردار در سطح شهرستان دماوند وجود داشت که این آمار در سال 89 به 35هزار و 620 کلنی و 193 نفر بهره بردار رسید.
بر اساس سرشماری سال 90 و 91 حدود 39 کلنی زنبور عسل با 270بهره بردار و تولید کننده در سطح شهرستان وجود دارد که 10 درصد آنها غیر بومی هستند.
'رضا خدادادی'، مسوول اداره امور دام جهاد کشاورزی شهرستان دماوند با اعلام برداشت بیش از 206 تن عسل در سال جاری توسط زنبورداران شهرستان دماوند، علت کاهش تعداد کلنی زنبور عسل در منطقه را تغییر در شیوه سرشماری از سوی استان دانست و افزود: در سال های گذشته جهاد کشاورزی استان از چند ماه قبل نسبت به سرشماری اقدام می کردتا زنبورداران کوچنده فرصت اعلام تعداد کلنی خود را داشته باشند.
وی افزود: اما امسال به دلیل فرصت محدود برای اعلام سرشماری رسمی، تعداد کلنی زنبورداران مشخص نیست در حالی که این میزان کلنی نسبت به سال های گذشته افزایش داشته و یکی از شاخص های این بخش در دماوند، نمونه شدن زنبورداری شهرستان در استان و حتی کشور است.
خدادادی گفت: شهرستان دماوند دارنده بزرگترین ایستگاه پرورش ملکه زنبور عسل در کشور و حتی خاورمیانه است.
طبق اعلام جهاد کشاورزی دماوند، این شهرستان از سال 87 به مدت سه سال موفق شد با تلاش یکی از زنبورداران دماوند بزرگترین ایستگاه پرورش ملکه زنبور عسل در خاورمیانه را با تعداد 13 هزار فروند ملکه زنبور عسل تولید و بین زنبورداران کل کشور توزیع کند.
'مسعود رضایی' که حرفه اصلیش زنبورداری است در کنار تولید ملکه به تولیدات اصلی زنبورداری از جمله عسل، موم، گرده، ژله و شت نیز پرداخته است.
وی درباره فرآورده های عسل گفت: عسل از جمله ماده های شفا بخشی است که در قرآن نیز به آن تاکید شده و می توان گفت غذای بسیار کاملی است که زنبورعسل شهد و پیاله گل ها را در داخل کیسه های موجود در بدن ذخیره می کند و بعد از تغییرات شیمیایی و ادغام آنزیم ها به داخل شانه های عسل می ریزد و با بال زدن مداوم زنبور، رطوبت کافی به آن تزریق و عسل تولید می شود.
این زنبوردار نمونه نقش زنبور عسل را در احیای مراتع و باغ خت بسیار موثر دانست و ادامه داد: بردن کلنی زنبور به مزارع و باغات موجب احیای مراتع و جنگل ها می شودو با وجود آنکه بسیاری از مراتع کشور به علت خشکسالی و ورود بی رویه انسان ها در حال نابودی و از طرفی توسط عده ای سودجو در شرایط تهدید ساخت و سازها نیز قرار دارد، وجود زنبورعسل به احیای مجدد گل ها و باغات کمک می کند و این مهم خود باعث احیای طبیعت در جهان می شود.
رضایی تاکید کرد: به موجب پیش بینی دانشمندان، اگر زنبور عسل در کشور از بین برود حیات از بین خواهد رفت که این نشان می دهد زنبورها با گرده افشانی می تواند در کنار احیای مراتع و جنگل ها موجب رشد و توسعه محصولات کشاورزی در کشور شده و حافظ آن در جلوگیری از توسعه بیابان شود.
**در کندوهای زنبور عسل چه می گذرد؟
نخستین نکته‌ای که هر پرورش‌دهنده زنبور عسل باید بداند، انواع زنبور و محتویات کندو است؛ پرورش‌دهندگان سنتی زنبور عسل که معمولا از دوران کودکی در کنار پدر خانواده با این کار آشنا می‌شوند می‌دانند در کندو چه زنبورهایی زندگی می‌کنند و مواد اولیه ساخت عسل از کجا می‌آید.
در کندو سه نوع زنبور کارگر، نر و ملکه زندگی می‌کنند، ملکه معمولا مادر تمامی زنبورهای کندو به شمار می رود و مهمترین وظیفه ملکه تخم‌گذاری است.
ملکه خرطوم توانایی برای جمع‌آوری شهد گل‌ها ندارد و می‌تواند بیشتر از پنج سال زنده بماند.
'مهدی علمداری'، از زنبورداران فعال و با سابقه دماوند می گوید: در زنبورداری تجاری به‌علت کاهش تخم‌ریزی ملکه، بیش از 2 سال از یک ملکه استفاده نمی‌شود.
وی افزود: زنبورهای نر در کندو فقط وظیفه بارور کردن ملکه را دارند و توانایی جمع‌آوری شهد و گرده را ندارند و تنها 24 روز زنده می‌مانند.
علمداری با بیان اینکه جنسیت زنبورهای کارگر هم مانند ملکه ماده است، افزود: در یک کندوی قوی با بیش از 10 قاب، حدود 70 هزار زنبور کارگر وجود دارد؛ زنبورهای کارگر با اینکه ماده هستند، توانایی بارور شدن ندارند.
وی به انواع نژادهای ملکه زنبور عسل اشاره کرد و گفت: هیبرید و خالص از جمله نژاد هایی هستند که متشکل از کارنیولن یا کارنیکا، کوکازین یا سیاه قفقازی، زرد ایتالیایی، نژاد آفریقایی، نژاد سیاه و خود نژاد ایران و هیبرید از دو نوع میدنایت و استارنالین تشکیل شده است که نسبت به هر مکانی متفاوت است، ولی بهترین نژاد که می تواند در تمامی شرایط آب و هوایی فعالیت داشته باشد کارنیکا یا کارنیولن است.
علمداری در ادامه با اشاره به کندوهای زنبور در سال های گذشته بیان کرد:در گذشته های بسیار دور که زنبورداری به سبک سنتی انجام می گرفت زنبور عسل در کندوهای طبیعی در شکاف کوه‌ها و تنه خالی درختان زندگی می‌کرد و بشر اولیه هم از همین کندوهای طبیعی برای به‌دست آوردن عسل استفاده می‌کرد، اگرچه هنوز هم گاهی در مناطق مختلف پرورش زنبور عسل این مهم دیده می شود.
وی افزود: بتدریج زنبورداری پیشرفت کرد و به جایی رسید که کندوهای امروزی ساخته شدند و به این ترتیب از هر کندو عسل بیشتری تولید شد؛ عسلی را که زنبورها تولید می‌کنند دارای انواع مختلفی است ولی عسلی که از شهد گل‌ها به دست آمده باشد، کیفیتی 10 برابر کیفیت عسل حاصل از آب و شکر خوردن زنبورها دارد.
علمداری با اشاره به خواص عسل طبیعی برای تهیه خوراکی و لوازم آرایشی و بهداشتی، گفت: بسیاری از مواد آرایشی و داروهای پوستی از عسل به دست می‌آید.
این زنبوردار ادامه داد: عسل، ماده غذایی بسیار غنی و انرژی‌بخشی است که حدود 80 درصد از وزن آن از قندهای ساده ساخته شده و هر100 گرم آن 320 کالری تولید می‌کند، این قندهای ساده بسرعت جذب می‌شوند و اثر انرژی‌بخشی خود را آشکار می‌کنند.
وی درزمینه ویتامین های عسل نیز گفت: همچنین عسل دارای ویتامین‌های متعددی از قبیل تیامین، ریبوفلاوین، پیریدوکسین و ویتامین 'کا' است و از نظر فیزیکی، عسل اثر ضد‌باکتریایی دارد و از قدیم، انسان از خاصیت ضد‌میکروبی آن در درمان ناراحتی‌های پوستی از قبیل زخم‌ها و سوختگی‌ها استفاده کرده است.
عسل در درمان بیماری‌های دستگاه تنفسی و عفونت‌های ناحیه حلق به کار می‌برند و برای بهتر شدن ناراحتی‌های قلبی، رفع اسهال و کمک به بیماران دیابتی نیز بسیار مؤثر است.
اثرات ضد‌سرفه و خلط آور عسل هم به توانایی آن در رقیق کردن ترشحات راه‌های هوایی و بهبود عملکرد سلول‌های پوششی دستگاه تنفسی مربوط می‌شود.
**افزایش کیفیت عسل با کوچ زنبور
'مجید مرندی'، دیگر زنبوردار شهر دماوند درباره کوچ زنبور توسط زنبورداران نیز معتقد است: برای زنبوردار از سوی اتحادیه هیچگونه ضوابط قانونی در زمینه کوچ زنبور در نظر گرفته نشده و زنبورداران بدون توجه به فاصله و به سلیقه خود کوچ می کند.
وی با اشاره به اهمیت کوچ برای زنبوردار در افزایش تاثیر کیفیت محصول نیز گفت: کوچ کندوهای عسل بستگی به تولید زنبوردار دارد که ممکن است در طول سال کوچی صورت نگیرد ولی ممکن است بیش از 10 مکان کوچ داده شود که این مهم نسبت به سبک و مدل کار و هدف زنبوردار متفاوت است.
این زنبوردار ادامه داد: هدف اصلی زنبوردار از کوچ توجه به رویش گل در آن مناطق است که به همراه گل و بهار کوچ صورت می گیرد و این امر نیز به نوع عسل و طعم آن نسبت به گل و مکان کوچ متفاوت خواهد بود.
**بهترین عسل در جهان، عسل آویشن است
'علی اصغر علیمحمدی' از زنبورداران با سابقه شهرستان که به مدت هشت سال متوالی به عنوان زنبوردار نمونه در کشور معرفی شده است، درباره شناخت طعم، بو و نوع عسل گفت: تولید عسل بطور طبیعی هیچ گونه امکان طعم دار کردن را از سوی زنبوردار ندارد اما با وجود کوچ هایی که صورت می گیرد خود موجب ایجاد طعم ها و رنگ های متنوع از نظر دارویی و خوراکی می شود.
وی گفت: به طور مثال در مناطق مرکبات عسل روشن و رقیق و با طعم بسیار خوب تولید می شود و عسل جنگل هم همین ویژگی را دارد و عسل دماوند غلیظ تر و قرمز تر و بوی عطر آویشن دارد که نشان می دهد نسبت به نوع گل، دما و رطوبت عسل تولید می شود و خواص خاص خود را دارد.
این زنبوردار با اشاره به اینکه بهترین عسل در کشور یا حتی در جهان عسل آویشن است، گفت: یکی از ویژگی های آب و هوایی شهرستان دماوند مربوط به تولید عسل آویشن در این منطقه است که با داشتن مرغوبیت عالی، مخاطبان زیادی در کشور و حتی در جهان دارد.
رییس جهاد کشاورزی شهرستان دماوند نیز با بیان اینکه زنبورداری در دماوند یک سنت، سابقه و پیشینه قدیمی دارد، افزود: این حرفه در دماوند چه به صورت مستقیم و چه به صورت غیرمستقیم ایجاد اشتغال خوبی داشته و هم اکنون نیز از تمامی گروه های سنی با بهره گیری از اطلاعات روز مشغول به کار هستند.
'حمیدرضا خلیلی' فراهم کردن جایگاه مناسب برای این قشر از اصناف شهرستان را در کشور و حتی جهان مهم دانست و خاطر نشان کرد: توجه به این قشر از جامعه هم می تواند بسیاری از مشکلات زنبورداران را رفع کند و هم به اقتصاد شهرستان و این قشر کمک کند.
وی زنبورداری را فعالیتی سودآور و اشتغالزا دانست و گفت: در صورت وجود شرایط آب و هوایی مناسب، زنبورداری فعالیتی بسیار سودآور است و می تواند زمینه بسیار خوبی برای اشتغالزایی در سطح شهرستان باشد.
رییس جهاد کشاورزی شهرستان دماوند از جمله محدودیت های توسعه این زیر بخش را تامین ملکه زنبور عسل عنوان کرد و گفت: زنبورداری در شهرستان دماوند به عنوان نمونه در کشور شناخته شده و با وجود آنکه دماوند دارنده بزرگترین ایستگاه پرورش زنبور عسل در کشور و حتی در خاورمیانه است، زمینه گسترش و توسعه در این بخش را دارد.
زنبورداری در دماوند یک سنت و پیشینه قدیمی است و ویژگی و شرایط اقلیمی دماوند به لحاظ شرایط آب و هوایی امکان مناسبی را برای پرورش زنبور عسل ایجاد می کند.
اما آنچه در شرایط کنونی بسیار مغفول مانده توجه به این هنر ارزشمند یعنی زنبورداری است که موجب شده زنبورداران در کنار قابلیت های خوب این حرفه برای رسیدن به توسعه و پیشرفت با مشکلات متعددی مواجه شوند که اگر بیش از این مورد حمایت قرار گیرند در اقتصاد شهرستان و این قشر کمک شایانی شده است.
تهرام/7246/1396
تاریخ انتشار: ۳۰ مهر ۱۳۹۱ - ۱۶:۳۶
دماوند- زنبورداري يكي از حرفه هاي ارزشمند و ماندگار در شهرستان دماوند است كه به علت حفظ اين حرفه، شاهد احياي مراتع و باغ هاي اين منطقه از گذشته هاي دور تاكنون هستيم.