عشایر نمونه های عینی كهن ترین شیوه زیست بشری بر كره خاكی هستند، یادگاران 12 هزار سال قبل، آنگاه كه انسان ها برای نخستین بار رمه ها را رام كردند و برای یافتن مراتع و چراگاه های غنی از مكانی به مكان دیگر كوچیدند.
ایلات و عشایر ایران زمین، همان هایی هستند كه رنج كوچ را در سخت ترین شرایط اقلیمی به جان خریده، تا چرخه اقتصادی ایل و تبارشان از حركت بازنماند.
كوچ نشینی در ارتفاع زاگرس براساس یافته‌های تاریخی به دوران عیلامی‌ها باز می گردد و عیلامی‌ها مردمی آزاده بودند كه همواره در كوچ بسر می‌بردند و آنها تمامی كسانی را كه در كوه زندگی می‌كردند، عیلامی برمی شمردند.
قدیمی‌ترین گورستان باستانی دنیا با تاریخ هزاره پنجم پیش از میلاد، متعلق به منطقه عیلام است و كوچ نشینی عیلامی‌ها از دشت به كوه بوده است.
كوچ نشینان عیلامی‌ها در دو طرف سرزمین كوچ خود دارای سكونت گاه‌های موقت بودند.
كوچ نشینان عیلامی در ییلاق و قشلاق خود كه هم اكنون نیز در بین عشایر بختیاری وجود دارد، محصولات زراعی شان را در زمین چال می‌كردند و در بازگشت از آن بهره می‌جستند.
انشانی‌ها، مرعشی‌ها و عیلامی‌ها سه قدرت عمده كوچ نشین در ایران باستان بودند كه میراث تاریخی گونه زیست آنان اكنون در بین عشایر ایران به خصوص ایلات بختیاری باقی مانده است.
فرهنگ كوچ نشینی به اقوام عیلامی اجاره پرداختن به زرق و برق و مادیات زندگی را نمی‌داد و زندگی آنها به صورت ساده اداره می‌شد.
اكنون نیز نهاد اجتماعی عشایر بنیان مستحكمی است كه سالیان بسیار این بنیان چونان دژی محكم استوار هم چنان پا برجاست.
ایلات و عشایر یا همان مردمان كوچ رو، خودكفا ترین قوم در ایران اند كه نان از عمل خویش می خورند و با مشقت و سختی فراوان تولید كننده بخش عمده از غذای مردم سرزمین خویش اند.
عشایر این سرزمین نشان داده اند كه چگونه با كمترین امكانات بیشترین بهره وری را در امور اقتصادی دارند و نان سفره خود را تامین می كنند.
تغییرات زندگی عشایر و پرداختن به دامپروری مدرن در دنیا، باعث از بین رفتن این گونه زیست مبتنی بر طبیعت، پایین آمدن كیفیت تولید گوشت و افزایش قیمت آن شده و این درحالی است كه گونه بهره برداری عشایر از طبیعت مشروط بر برقراری موازنه تعداد دام و ذخایر مراتع، باعث حفظ كوهستان‌ها و مراتع خواهد شد.
مال كنون (كوچ) عشایر از جلوه های مهم اكوتوریستی است كه تاثیر عمیقی بر مولفه های مختلف فرهنگ عشایر مانند ادبیات، موسیقی، سبك زندگی و حتی پوشش آنان برجا گذاشته است.
جمعیت عشایری كشور در آخرین سرشماری حدود یك میلیون و 200 هزار نفر اعلام شده در این مدت بخشی از جمعیت عشایری تخته قاپو (یكجانشین - ساكن) شده اند.
عشایر به عنوان نیروی مولد سالانه بیش از 180هزار تن گوشت از طریق پرورش دام ، تولید و روانه بازار می كنند و 20 درصد محصولات پروئتینی و فرآورده دامی كشور توسط این قشر تولید می شود.
برنامه ریزی و راهبرد سازمان عشایری كشور نشان می دهد كه این سازمان در تلاش است عشایر كشور تنها تولیدكننده یك محصول نباشند و به فراگیری مهارت های دیگر از جمله صنایع دستی، زنبورداری، پرورش ماهی و گلخانه داری سوق داده شوند.
راهكارهای كسب درآمدهای جدید به واسطه آموزش مهارت های مختلف در بین عشایر كوچرو كشور نقش مهمی در توسعه اقتصاد عشایر خواهد داشت.
در چهارمحال و بختیاری نیز در مجموع عشایر استان افزون بر یك میلیون و 500 هزار راس دام سبك دارند و معادل 25 درصد تولیدات دامی استان را عشایر تولید می كنند.
بخش عمده عشایر چهارمحال و بختیاری زمان 'ییلاق' را در شهرستان های كوهرنگ، لردگان و اردل سپری می كنند.
بر اساس آمار آخرین سرشماری، جمعیت عشایر استان بیش از 90هزار نفر در قالب 14هزار خانوار عشایری است كه 95 درصد عشایر استان را قوم بختیاری تشكیل می دهد.
عشایر چهارمحال وبختیاری اقوام 'بختیاری'، 'قشقایی' ، 'چهرازی'، 'عرب نصرآبادی' و'دهكردی' را شامل می شود كه پنج طایفه ، 44 زیر طایفه و32 تیره را تشكیل می دهند.
چهارمحال و بختیاری با 17 درصد جمعیت عشایری كشور دومین استان عشایرنشین بعد از استان فارس است.
زاگرس مركزی، خاستگاه بیشترین جمعیت عشایری كشور بوده و این محدوده جغرافیایی و سیاسی در چند استان فلات مركزی و زاگرس مركزی پراكنده است.
تاریخ همواره از حماسه عشایر به نیكی یاد می كند چه این كه در دوران مبارزه با استبداد قاجار و پهلوی، عشایر همپای علمای دینی در انقلاب مشروطه نقش آفرین شدند و با استبداد رضا خان مبارزه كردند.
رییس بنیاد ایران شناسی چهارمحال وبختیاری، درباره ساختار اجتماعی عشایر گفت: آن گونه كه تغییرات شهرهای بزرگی بر شهرهای كوچك یا روستاها تاثیرگذار بوده، بر روی زندگی عشایر اثرگذار نبوده است.
دكتر'عباس قنبری عدیوی' در گفت وگو با ایرنا افزود: نزدیك به 60 درصد جمعیت ایران تا قبل از انقلاب عشایر و روستایی بود كه اكنون سهم جمعیت عشایری بین دو تا سه درصد جمعیت كشور است.
وی یادآوری كرد: زندگی شهرنشینی هرگز در تقابل با زندگی عشایری قرار نداشته است ولی ممكن است در برخی موارد زندگی شهرنشینی بر روی خرده فرهنگ های عشایر تاثیرگذار بوده باشد.
قنبری، عشایر را جامعه مولد عنوان كرد و گفت: در برخی مناطق روستایی، روستاییان ممكن است مایحتاج خود مانند گندم را دیگر تولید نكنند، اما عشایر هنوز جامعه مولد به حساب می آیند كه بخش عمده نیازهایشان را خود برآورده می كنند.
یك كارشناس جامعه شناسی و محقق جغرافیایی اجتماعی نیز گفت: زندگی عشیره ای در طول تاریخ پویاترین گونه زیست در كشورها محسوب می شده و اكنون در بسیاری از كشورها از جمله فرانسه این نوع زندگی رو به افول است.
'طناز رضایی 'در گفت وگو با ایرنا افزود: اسكان عشایری تواند آثار مثبت و منفی به همراه داشته باشد به گونه ای كه یكجانشینی و اسكان عشایر باعث می شود، بسیاری از خرده فرهنگ های آنان در طول تاریخ كم رنگ شود و مولفه های روستا نشینی جایگزین خرده فرهنگ های زندگی كوچروی شود.
به گفته وی، بافت اجتماعی و دورن گرای عشایر، باعث تقویت بنیان های همگرایانه در بین آنان شده و ممكن است به دلیل اسكان و یكجانشینی این بافت دچار تزلزل شود.
این كارشناس جامعه شناسی گفت: خانواده عشایر پس از اسكان ارتباط خود را با خانواده‌هاي كوچرو از دست خواهند داد و گسست این ممكن است در طرح های اسكان شكل بگیرد.
وی تاكید كرد: اگر اسكان عشایر هدفمند نباشد و شهرك های عشایرنشین به روستا تبدیل شوند، در گذر زمان ممكن است ،عشایر نیز به جای مولد بودن به جامعه مصرف گرا تبدیل شوند.
رضایی افزود:از سوی دیگر كاهش تعداد خانوارهای عشایری و افزایش هزینه های كشور، ضرورت اسكان عشایر كوچرو را نسبت به گذشته تقویت می كند.
مدیركل امورعشایر چهارمحال و بختیاری نیز گفت: براساس آخرین سرشماری جمعیت عشایر استان 90 هزار نفر است كه ییلاق خود را در این استان و قشلاق را در استان های خوزستان، فارس و اصفهان می گذرانند.
'خالد طاهری' در گفت وگو با ایرنا افزود: از نظر فرهنگی صد درصد جمعیت عشایر استان پیرو مذهب تشیع می باشند و به دلیل بافت زندگی، بر مشكلات كوچ و سختی مسیر فائق آمده اند و این جامعه پركار و كم توقع ساختار ایلی خود را حفظ كرده اند.
وی درباره تاثیر شهرنشینی بر روی زندگی عشایر نیز گفت: عشایر فرهنگ ناب و غنی خود را در طول سال های مختلف حفظ كرده اند و به دلیل زندگی ایلی و عشایری، ساختار اجتماعی خود را به نسل های بعدی انتقال داده اند.
به گفته وی،عشایر چهارمحال وبختیاری، پاسدار باورهای دینی و اعتقادات خود می باشند و این نشان از فرهنگ ناب عشایر و فرهنگ اصیل این اقوام است.
مدیركل امور عشایر چهارمحال و بختیاری درباره اسكان عشایر گفت: طرح اسكان عشایر یكی از پروژه ها و طرح های اصلی در بخش عشایری است كه چندین زیر شاخه دارد.
طاهری یادآوری كرد: برای اسكان عشایر باید ابتدا برای شغل و تامین معیشت رفاه آنان برنامه ریزی كرد و اولویت اول برای اسكان، توانمندسازی آنان است.
به گفته وی، برای اسكان عشایر باید زیرساخت های لازم از جمله تامین آب را فراهم كرد و زمینه تبدیل دام سبك به سنگین ایجاد شود.
طاهری گفت: با توانمندسازی عشایر در امر اسكان، ایجاد كشت و توسعه بخش كشاورزی برای آنان باید فراهم شود و صنایع دستی عشایر نیز توسعه یابد.
وی گفت:طرح اسكان عشایر در استان به صورت حمایتی و خودجوش در حال انجام است و مكانی كه برای اسكان عشایر در نظر گرفته شده در درجه اول زیستگاه اجدادی آنان و سپس شهرك های عشایرنشین است.
طاهری اظهارداشت: در طول سال های گذشته هفت شهرك عشایرنشین دراستان ایجاد شده و بخشی از جمعیت عشایری استان در این شهرك ها اسكان یافته اند.
وی، درباره تاثیر عشایر بر روی اقتصاد كشور نیز گفت :به دلیل این كه جامعه عشایری یك جامعه مولد است ،نقش مهمی در پویایی اقتصاد دارند و هم اكنون 25 درصد پروتئین و گوشت قرمز مورد نیاز بازار را عشایر استان تولید می كنند.
عشایر چهارمحال و بختیاری در امر خودكفایی و جهاد اقتصادی و اشتغال خودمولد می توانند الگوی بی بدیل برای اشتغال در الگوی اقتصادی كوچك یا اقتصاد خانگی باشند.
ماشینی شدن زندگی و غلبه ماشین بر زندگی انسان بر نوع كوچ های عشایر نیز بی تاثیر نبوده و اكنون كوچ سنتی در بین عشایر رو به اضمحلال نهاده و كوچ ماشینی جایگزین آن شده است و بخشی از عشایر اكنون از كامیون برای جابجایی رمه بین ییلاق و قشلاق استفاده می كنند.
گویا كتاب كوچ تاریخی عشایر به برگ ها و صفحه های پایانی خود نزدیك می شود.
7359/558/
تاریخ انتشار: ۲۸ فروردین ۱۳۹۲ - ۱۳:۳۰
شهركرد- كوچ حركتي است كه بر طبق جدول زماني مشخص بين دو محيط مشخص با طبيعت متفاوت انجام مي‌گيرد و بيشتر در تعيين زمان كوچ، تغييرات اوضاع طبيعي ، تغييرات درجه حرارت، زمان بارش‌ها و كيفيت بارش هاي جوي و رويش گياهان، نقش تعيين كننده‌اي دارد.