سابقه تاریخی شهر تفرش كه به قبل از اسلام برمی گردد، با مجموعه ای از جاذبه های تاریخی، طبیعی و فرهنگی می تواند به عنوان یكی از قطب های گردشگری استان مركزی پذیرای دوستداران فرهنگ، هنر و تاریخ ایرانی باشد.
یكی از جاذبه های بكر این شهرستان راه های مخفی هزارتو موسوم به « دستكن های زیرزمینی» است كه به تازگی در زیر این شهر كشف شده و قابلیت تغییر كاربری و تبدیل به مكان های هنری و تفریحی را دارد.
شهرستان تفرش در مستندات و كتب به جای مانده از قبل از اسلام با عنوان «گبرش» به معنی زرتشتی بوده كه با حاكمیت اعراب و زبان عربی در ایران به «طبرس» و پس از آن به «تفرش» تغییر نام یافته است.
این منطقه از كانون های جمعیتی در مسیر جاده قدیم ابریشم بوده كه از دیرباز طبیعت بكر، چشم اندازهای كم نظیر، مفاخر و اندیشمندان علمی، فرهنگی و دینی ، تنوع زیستی و آثار و جاذبه های تاریخی آن زبانزد بوده و امروز با كشف دستكن های زیرزمینی وارد مرحله جدیدی از ظرفیت های گردشگری شده است.
سرپرست نمایندگی میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهرستان تفرش گفت: كشف راه های زیرزمینی دستكن در تفرش اواخر پارسال با گزارش های مردمی مبنی بر رویت حفره های عمیق در چندین نقطه شهر در دستور كار قرار گرفت و با طرح این موضوع در كارگروه گردشگری شهرستان دستور حفاری در 20 نقطه با حضور كارشناسان باستان شناسی صادر شد.
علی حیدری افزود: در مراحل اجرایی این پروژه در سه نقطه ورودی راه های دستیابی به دستكن های زیرزمینی كشف شد كه مهم ترین آن در ضلع شرقی میدان شهرداری قدیم واقع شده و بیشتر گزارش های مردمی نیز در حفاری ها و ساخت وسازها مربوط به تونل های زیرزمینی در این منطقه است.
وی ادامه داد: در گمانه زنی های اولیه توسط باستان شناسناسان مشخص شد این دستكن ها مربوط به دوره پس از اسلام و به حدود 300 سال پیش برمی گردد كه با هدف ایجاد سرپناه و محافظ جان ساكنان شهر در ناملایمات محیطی و خطر حمله دشمنان تعبیه شده است.
سرپرست نمایندگی میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی تفرش اظهار كرد: این دستكن ها بدون استفاده از مصالح انسان ساخت و فقط با ابزارهای كندمان در قالب مسیرهای تنگ و تاریك با شاخه های متعدد ایجاد شده ست.
حیدری گفت: ارتفاع این دستكن ها با توجه به سراشیبی طبیعی محل بطور متوسط پنج متر و به شكل پایین رونده است و در طول مسیر ارتفاع خود را با سطح زمین حفظ كرده است.
حیدری ادامه داد: در معماری این دستكن ها اماكنی بصورت حفره های تخم مرغی شكل در بدنه در دو سوی مسیر تردد به چشم می خورد كه ابعاد آن به اندازه ای است كه چهار تا شش انسان بالغ به راحتی در آن جای می گیرد بدون آنكه مجرای اصلی آن را مسدود كند.
وی گفت: این مسیر دستكن زیرزمینی شرایط تهویه مناسب ندارد و مشخص است این اماكن برای فعالیت روزانه تعبیه نشده و تنها برای شرایط اضطرار بوده كه ساكنان شهر با رفتن به راه های پیچیده آن پناه می گرفتند و جان خود را برای مدت زمانی محدود از خطرات اطراف حفظ می كردند.
وی افزود: با توجه به نمونه های موفق كسب درآمد از مسیرهای دستكن تاریخی در سایر مناطق ایران بویژه شهر زیرزمینی كاریز در جزیره كیش و مجموعه زیرزمینی تفریحی فرهنگی نوش آباد كاشان ، كشف راه های زیرزمینی دستكن تفرش می تواند با كمك سرمایه گذاران بخش خصوصی به یكی از پرجاذبه ترین اماكن گردشگری این خطه تبدیل شود.
كارشناس باستان شناسی میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان مركزی نیز در این باره گفت: سابقه معماری دستكن زیرزمینی به دوره پیش از اسلام در زمان اشكانیان بر می گردد.
شراهی افزود: نمونه های دیگری از معماری دستكن زیرزمینی ایرانی در دوره اسلامی با تغییر كاربری مذهبی به پناهگاه، ظهور یافته كه غالب این دستكن ها متعلق به دوره ایلخانیان و مغول است كه سراسر ایران دستخوش ناملایمات ، شورش و جنگ بود و مردم بشدت به سر پناه های مستحكم و مخفی نیاز داشتند.
وی اظهار كرد: این دستكن های زیرزمینی بیشتر در زمین هایی با تركیبات مقاوم و با بافت محكم ایجاد و برای تعبیه آنها در خاك خیلی سفت از ابزار تیشه و قلم و در خاك نسبتا سفت از كلنگ استفاده می شد.
وی خاطرنشان كرد: وجود چنین راه های زیرزمینی مستحكم نشان از بصیرت و علم بالای مردم آن زمان از دانش خاك شناسی و زمین شناسی دارد كه امروز اطلاعات كمی از سازندگان و راهبران این نوع معماری در دست داریم.
این كارشناس باستان شناسی گفت: علاوه بر راه های زیرزمینی دستكن در شهر تفرش ، دو نمونه مشابه از مسیرهای دستكن در روستاهای «رباط آغاج» و «تهیق» شهرستان خمین نیز كشف شده كه این دو نمونه نیاز به بررسی و مطالعه بیشتر دارد.
شراهی افزود: اتاقك های كوچك دوار یا حفره های تخم مرغی شكل كه در برخی راه های زیرزمینی در بدنه دستكن ها جانمایی شده به احتمال زیاد برای مقاصد خاص بوده و با توجه وجود آثار سیاهی در برخی جاهای این اتاقك ها احتمال استفاه از پیه سوزها برای روشنایی می رود.
سرپرست اداره كل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان مركزی نیز گفت: ایرانیان از دیرباز در معماری زیرزمینی تبحر خاص داشته اند و خلاقیت و تیزهوشی خود را در قالب شهرهای زیرزمینی، دستكن ها و مسیرهای پناهگاهی، حفر قنوات و كاریزهای هزارتو و برخی خانه های سنگی در دل كوه ها و تپه ها به یادگار گذاشته اند.
«محسن رحمتی» افزود: نوع زیبایی از مجموعه انسان ساخت كه توسط باستان شناسان استان مركزی از دل زمین خارج شده از وجود شهری پویا در زمان خود خبر می دهد كه در 40 كیلومتری جنوب شرقی اراك با عنوان زلف آباد قرار داشته و در دو فصل كاوش یافته های عظیمی را با زبان اشیا و نوع معماری آشكار كرده است.
وی اظهار كرد: شهر زیرزمینی آوه در شهرستان ساوه از توابع استان مركزی نیز به عنوان یكی از شهرهای زیرزمینی مطرح كشور در سه طبقه در زمین احداث شده كه نبوغ و پختگی فرهنگی مردمان پیشین از لابه لای یافته های كاوش های آن هویداست.
سرپرست اداره كل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان مركزی گفت: راه های زیرزمینی دستكن كه در برخی شهرهای بزرگ و كوچك و مناطق روستایی استان به چشم می خورد شكلی از كاربری های محیطی بر مبنای نیازهای روز مردم است كه با كمترین ابزار، بدون طراحی و آرایه معماری ایجاد شده و تاریكی و تنگی مسیرهای پیچ دار، هراس مردمان گذشته را منتقل می كند.
رحمتی خاطرنشان كرد: برخی بناهای قدیمی خاص مانند كاروانسراها و قلعه های جنگی نیز كه از دوره های مختلف تاریخی به یادگار مانده دركنار نوع معماری و عظمت هنر ایرانیان در ساخت بنا و سازه، دارای مسیرهای زیرزمینی مخفی برای ورود و خروج در مواقع اضطراری است كه می تواند نوعی از میراث كهن در حوزه دستكن های زیرزمینی باشد.
وی گفت: راه های زیرزمینی در تفرش كه سال ها دست نخورده باقی مانده و امروز پس از سال ها دوباره پای انسان به دالان ها و مسیرهای تاریك آن باز شده با اندك اشیای بازمانده و سكوت معنادار هویت خود را به رخ كشیده و فرصتی ایجاد كرده تا در سایه خوش فكری مسوولان و سرمایه گذاران به محیطی فرهنگی و جذاب برای حضور گردشگران تبدیل شود.
این مسوول گفت: شهر تفرش زادگاه پدر علم فیزیك ایران پروفسور حسابی است و در كنار آن از مواهب و جاذبه های طبیعی آب معدنی گراو، كوه باران، غارهای زیبا و اعجاب انگیز، باغ های گردو و جاذبه های تاریخی و مذهبی نظیر مسجد ششناو، آب انبارهای قدیمی و مرقد امامزاده محمد(ع) برخوردار است.
وی ادامه داد: تبدیل راه های زیرزمینی دستكن تفرش به فضایی مفرح با آرایه هایی از فرهنگ و پیشینه مردم این دیار دركنار 13 اثر تاریخی ثبتی در فهرست آثار ملی كشور، می تواند تفرش را به قطبی نام آور در صنعت گردشگری تبدیل كند.
وی بیان كرد: با تكمیل مطالعات پایه و استفاده از شیوه های جذاب و با مشاركت سرمایه گذاران، می توان این مكان های تاریخی را به كانون های گردشگری تبدیل و ارزش های فكری، زیستی و رفتاری پیشینیان را در سایه برنامه ای هدفمند معرفی كرد .ك/4
7110/560/ 556/605
تاریخ انتشار: ۱۴ مهر ۱۳۹۲ - ۱۲:۰۵
اراك - راه های زیرزمینی در كنار مناطق خوش آب و هوا، ظرفیتی بالقوه برای توسعه صنعت گردشگری در تفرش در استان مركزی است.