از بنیاد سینمایی فارابی چه مانده است؟

بنیاد سینمایی فارابی امروز به یكی از نهادهای مورد مناقشه در سینما تبدیل شده تا جاییكه بسیاری از كارشناسان، انحلال این بنیاد و یا تغییر سیاست های آن را دور از ذهن نمی دانند.

بنیاد سینمایی فارابی طبق اساسنامه، سازمانی است غیردولتی و غیرانتفاعی كه زیر نظر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و به عنوان بازوی اجرایی وزارتخانه در زمینه سیاستگذاری و جهت‌گیری‌های سینمایی فعالیت می‌كند.

این بنیاد كه در سال 1362 تشكیل شد، علاوه بر تولید و توزیع فیلم در داخل و خارج از كشور، سرمایه‌گذاری و پشتیبانی تولید و ارائه خدمات فنی (از جمله لابراتوار، تدوین، استودیوی صدا، دوبله و...) را برعهده دارد و در زمانی - پس از انقلاب - تاسیس شد كه سینما تقریبا وجود نداشت و این بنیاد به منظور احیای سینمای نوین ایران ایجاد شد.

كارشناسان معتقدند كه دولتی شدن سینمای ایران با بنیاد سینمایی بنا نهاده شد و این روند تا امروز ادامه دارد.

فارغ از این موضوع كه وجود بنیاد سینمایی فارابی به عنوان بازوی اجرایی دولت در عرصه سینما نیاز امروز سینما است یا نه، عملكرد این نهاد سینمایی در چهار سال اخیر با اما و اگرهای بسیاری روبرو بوده است.

كارشناسان معتقدند كه سوءمدیریت ها در بنیاد سینمایی فارابی، آسیب های جبران ناپذیری را به سینما وارد كرده، بطوریكه نطفه رویكرد «خودی» و «غیر خودی» در سینما از این بنیاد گذاشته شد و در عین حال حرف وحدیث های گسترده ای درباره این بنیاد وجود دارد.



** ابهام در بودجه بنیاد سینمایی فارابی

در سال های اخیر آثار متعددی در بنیاد سینمایی فارابی به تولید رسیده و این سووال با شنیدن ارقام نجومی در ذهن مخاطب متبادر می شود كه به راستی بودجه بنیاد سینمایی فارابی چند میلیارد است؟

این بودجه هیچگاه از سوی «سیداحمد میرعلایی» مدیر عامل كنونی این بنیاد اعلام نشد تا ابهام درباره نحوه هزینه كرد آن همواره نزد سینماگران روشن شود.

البته میرعلایی در 19 آبان سال 1391 در برنامه تلویزیونی «هفت» اعلام كرد كه بودجه این نهاد سینمایی در سال 90 حدود 25 میلیارد بوده است كه با تجمیع بودجه های این بنیاد در سال های 89، 90، 91 می توان به رقمی برابر با 75 میلیارد تومان دست یافت.

این رقم دو برابر گردش متوسط مالی سینمای ایران در یكسال است و به عبارتی دو برابر درآمد سالانه سینمای ایران، طی سه سال در بنیاد سینمایی فارابی هزینه شده است.

با این حساب این پرسش مطرح می شود كه این بودجه كلان در سال های اخیر صرف تولید چه آثاری شده؟ كدام امكانات و ابزار فنی نوین با این بودجه وارد سینمای ایران شده است؟ چه ساز و كاری برای حمایت عمومی از فیلمسازان برای ساخت آثارشان در بنیاد سینمایی فارابی فراهم شد؟

پاسخ به این پرسش ها نیازمند شفاف سازی است و به نظر می رسد مدیریت جدید بنیاد سینمایی فارابی برای روشن شدن این ابهام می تواند هزینه عملكرد این بنیاد در چهار سال اخیر را به سینماگران ارائه كند.

این در حالیست كه نباید از فرصت طلبی برخی افراد از وضعیت نابسامان سینما طی سال های اخیر گذشت و شفاف سازی درباره وضعیت مالی بنیاد سینمایی فارابی مشخص می كند كه چه افرادی به چه بهانه های واهی، از فارابی وام های كلان بنام تولید فیلم دریافت و خرج هزینه های شخصی كردند.



** سردرگمی در تولید فیلم های به اصطلاح فاخر

«بودجه فیلم های پرهزینه و فاخر، از تولیدات رایج بنیاد سینمایی فارابی مجزاست. این بودجه در طول سال های گذشته تامین شده است. برخی تصور می كنند بودجه معمول سینما صرف این تولیدات شده است، در حالی كه این تولیدات ردیف بودجه مجزایی دارند. هم اكنون نیز ما از آن، در زمینه تولیدات فاخر سینمای كشور استفاده می كنیم.»

این بخشی از اظهارات سیداحمد میرعلایی مدیرعامل بنیاد سینمایی است كه كمی وضعیت تولید پروژه های به اصطلاح فاخر سینمایی را پیچیده می كند و نگرانی ها از بابت نحوه عملكرد در بخش هزینه ای بنیاد سینمایی فارابی را بیش از پیش آشكار می شود.

بر اساس اعلام بنیاد سینمایی فارابی فیلم های «ملك سلیمان»، «عصر روز دهم»، «شور شیرین»، «گلوگاه شیطان»، «گام های شیدایی»، «عقاب صحرا»، «فرزند چهارم»، «ملكه»، «چ» و «33 روز» از جمله فیلم های به اصطلاح فاخری هستند كه بودجه تولید هریك از این آثار چند میلیارد بوده است و گمانه زنی ها درباره ساخت این فیلم ها همچنان ادامه دارد.

فارغ از 10 اثر یاد شده فیلم های «هیس دخترها فریاد نمی زنند»، «دربند» و «پایان نامه» نیز از دیگر فیلم های میلیاردی هستند كه با بودجه بنیاد سینمایی فارابی ساخته شده اند.

در این میان، انبوهی از فیلم های سینمایی وجود دارد كه با مشاركت حداكثری این بنیاد به تولید رسیده و امروز در آرشیو این بنیاد خاك می خورند كه از جمله آنها می توان به ساخت بیش از 30 اثر سینمایی بنام كودك ونوجوان اشاره كرد.

همچنین درباره تامین بودجه تولید فیلم هایی همچون «شاباش» حامد كلاهداری و «عبور از مه» به تهیه كنندگی روح الله شمقدری و داود بیدل نیز ابهامات اساسی وجود دارد و شنیده ها حاكی از آن است كه جواد شمقدری رسما خود در مراحل فیلمبرداری این اثر، این فیلم را هدایت كرده و به سرانجام رسانده تا جاییكه بسیاری از صحنه ها پس از تایید شمقدری فیلمبرداری می شدند.

اینكه بودجه پروژه های یاد شده از كجا تامین شده و بودجه این بنیاد در اصل چقدر بوده جای تحقیق و تفحص دارد.



** فیلم هایی فاخری كه نفروختند

فارابی در سال های اخیر فقط به صرف بودجه های میلیاردی برای تولید فیلم های سینمایی توجه كرده تا جاییكه بسیاری از فیلم های میلیاردی تولید شده در این بنیاد اكران موفقی نداشته و كارشناسان استقبال مخاطبان از این تولیدات را اسفناك خواندند.

فارغ از فیلم های «هیس دخترها فریاد نمی زنند» و «دربند» كه به نوعی فروش این دو اثر تامین كننده بودجه تولید خود بود، باقی فیلم های به اصطلاح فاخر تولید شده در این بنیاد حتی پول تبلیغات خود را تامین نكردند.

آثاری همچون «گلوگاه شیطان»، «فرزند چهارم»، «ملكه»، «33 روز»، «عصر روز دهم» و «شور شیرین» از جمله آثاری هستند كه مجموع فروش آنها به 400 میلیون تومان هم نرسید و به عبارتی این آثار حتی نتوانستند بخش ناچیزی از هزینه تولید خود را تامین كنند.

اتفاق ناگوارتر آنكه مدیریت فارابی پس از روی كار آمدن میرعلایی، اهتمامی به اكران فیلم های تولید شده در این بنیاد همچون «كیمیا و خاك» با موضوع انقلاب اسلامی و «راه آبی ابریشم» - اثری با بودجه بیش از 10 میلیارد تومان - نداشت و این امر در خاك خوردن بسیاری از سرمایه های بنیاد سینمایی فارابی اثرگذار بود.



** مرگ سینمای كودك

بنیاد سینمایی فارابی با ایجاد هیجان كاذب در عرصه سینمای كودك، مدعی شد كه این سینما را در سه سال اخیر احیا كرده اما فقدان نگاه كارشناسانه به این نوع سینما نتیجه ای جز ساخت فیلم بنام كودك و برای بزرگسالان در این بنیاد و آرشیو فیلم های یاد شده نداشت.

تولید سالانه 15 اثر سینمایی برای رقابت در جشنواره فیلم كودك و آرشیو این فیلم ها در بنیاد سینمایی فارابی از نگاه مدیران این رویداد، احیای سینمای كودك تلقی می شد.

بسیاری از كارشناسان معتقدند كه فیلم های تولید شده بنام كودك ونوجوان هدر دادن سرمایه و بودجه بنیاد سینمایی فارابی بود تا جاییكه بسیاری از كودكان در بیست وهفتمین جشنواره فیلم كودك، تاب تماشای این آثار را نداشته و به فضای بیرونی محل برگزاری این رویداد سینمایی پناه می بردند.

نكته اساسی آنكه باید بررسی شود كه چه كسانی با چه بودجه هایی برای كودكان فیلم ساختند و فارغ از فیلمسازان، چه افرادی در حاشیه برپایی این رویداد فربه شده و هزینه های كلان به جیب زدند.



** تورهای گردشگری مدیران فارابی

«فیلم های ایرانی در چتر سینمای ایران در بازار كن و بازار فیلم برلین، به نمایش درآمدند و مورد استقبال متخصصان بازاریابی و خرید و حتی نمایندگان جشنواره جهانی قرار گرفتند!»، این جمله مدیر بنیاد سینمایی فارابی برای اغلب اصحاب رسانه و سینماگران آشنا است.

كارشناسان بر این اعتقادند كه در چهار سال اخیر بازارهای جشنواره های جهانی به محملی برای گردشگری مدیران سینمایی و افراد نزدیك به آنان تبدیل شد تا جاییكه این افراد تا چند روز پیش و پس از برگزاری این بازارها در رویدادهای یاد شده حضور می یافتند.

در تمامی سال های گذشته بنیاد سینمایی فارابی به اصطلاح چتر خود را در بازارهای جهانی پهن كرده و در این رویدادها همواره خریدار فیلم های سینمایی بوده است.

نكته اساسی آنكه در سال های اخیر حق اكران برخی فیلم های خارجی همچون «ما یك پاپ داریم» و «درخت زندگی» همانند دیگر بودجه های صرف شده از سوی فارابی بصورت غیر شفاف و سری خریداری و در نهایت این آثار بصورت تك نوبت در برخی سینماهای تهران به نمایش عمومی رسید كه نتیجه ای نداشت.

همچنین در همه این سال ها گزارشی مبسوط از عملكرد بنیاد سینمایی در بخش بین الملل ارائه نشد و درهای این بخش فقط به روی برخی رسانه های نزدیك به مدیریت فارابی باز بود و این مهم بر همه اصحاب رسانه مبرهن است و بیان آن در این كلام نمی گنجد.

در عین حال حاشیه هایی نیز درباره سفر 800 روزه مدیران فارابی به جشنواره های خارجی به وجود آمد كه قائم مقام بنیاد سینمایی فارابی این ارقام را شوخی دانست اما در عین حال یادآور شد كه اگر این تعداد روز سفر انجام گرفته، حتما الزامی وجود داشته است!



** قطع حمایت های عمومی از فیلمسازان

فیلمسازان در همه این سال ها از قطع حمایت عمومی از تولید آثار سینمایی انتقاد داشتند. بنیاد سینمایی فارابی در این سال ها خواسته یا ناخواسته به دام تولید فیلم های به اصطلاح فاخر افتاد و حمایت عمومی از تولید آثار سینمایی به دست فراموشی سپرده شد و صدای فیلمسازان معترض در این بخش نیز به جایی نرسید.

در این شرایط، وام های پرداخت شده به فیلمسازان برای ساخت آثار سینمایی مشترك بلای جان سینماگران شد تا جاییكه فارابی به این فیلمسازان پیشنهاد كرد كه بدون درنظر گرفتن هزینه ای كه برای ساخت اثرشان داشته اند در قبال تسویه وام، امتیاز اثرشان را به این بنیاد واگذار كنند كه از جمله این موارد می توان به فیلم «چتر سبز» ساخته ناصر رفایی اشاره كرد.



** استفاده از كارگردانان بی تجربه برای ساخت فیلم های میلیاردی

تولید فیلم های فاخر با استفاده از كارگردانانی كه در كارنامه آنان آثار درخور توجهی دیده نمی شود، از دیگر اتفاقاتی بود كه رویكرد خودی و غیرخودی نزد مدیران این نهاد سینمایی را بیش از پیش مطرح كرد تا جاییكه حضور جوانان برای ساخت آثاری با بودجه چند میلیارد تومانی از نگاه فیلمسازان و كارشناسان اتفاقی غیر منطقی بود و این افراد به تجربه اندوزی بیشتری نیاز داشتند.

در عین حال اختصاص بودجه های میلیاردی به افرادی كه در كارنامه كاری آنان انبوهی از آثار شكست خورده دیده می شود، رویكرد خودی و غیرخودی مدیران بنیاد فارابی را بیش از پیش تقویت كرد تا جاییكه فیلمسازان بزرگ راهی به بنیاد سینمایی فارابی پیدا نكردند.



** خودی و غیرخودی رسانه ای

حذف رسانه های منتقد و خبرنگارانی كه حاضر نبودند به روابط عمومی بنیاد سینمایی فارابی تبدیل شوند به مزاج دست اندركاران این بنیاد در چهار سال اخیر نیز خوش نیامد تا جاییكه مدیریت این نهاد سینمایی بسیاری از رسانه های معتبر را از حضور در برنامه های خود حذف و در جلسات خصوصی بر حضور نداشتن نماینده رسانه های منتقد تاكید داشتند.

همچنین این بنیاد به جولانگاهی برای افرادی تبدیل شد كه در ابتدا با گرفتن پز منتقد، نگاه مدیران فارابی را به خود معطوف كرده و سپس با نشستن پای میز مذاكره و گرفتن امتیازهای مشخص، به غلام حلقه به گوش فارابی تبدیل شدند.

این افراد نیز تلاش می كنند با گرفتن پز منتقد و طرح انتقادهای بی پایه و اساس خود از برخی مدیران كنونی، به روال گذشته ادامه دهند؛ هرچند كه با حضور مدیریت جدید سینما در دولت «تدبیر و امید» به نظر می رسد تلاش های این افراد به ثمر نخواهد نشست و دیگر خبری از دادن باج به این افراد رسانه ای نما نیست.

فراهنگ(5) ** 1983 ** 1071