این روستای مصفا كه از سكونتگاه های دوره مادها بوده هنوز بر سینه خود یادگارهای اصیلی را حفظ كرده كه یكی از آنها گویش خاص وفسی از شاخه زبانی موسوم به «تاتی» است.
این گویش از قدیمی ترین گفتار ایرانی است كه سه هزار سال سابقه دارد و اكنون فقط چند منطقه محدود در منتهی الیه استان مركزی، همدان و قزوین به آن تكلم می كنند.
در شهرستان كمیجان از توابع استان مركزی چهار روستای «وفس»، «چهرقان»، «فرك» و «گورجان» گویش تاتی یا ووسی دارند كه واژگان آن برای هر فارسی زبان به طور كامل غریب است.
ابراهیم دهگان در كتاب فقه اللغه گویش وفس را از لهجه‌های قدیم پارسی باستان و شاخه‌ای از تاتی نامیده كه دارای ویژگی های دستوری و واژگانی منحصر به فرد است.
در فصلنامه شماره 15 و 16 راه دانش استان مركزی نیز آمده كه گویش تاتی در بخشی از نواحی روستایی استان مركزی از جمله وفس به عنوان «جزیره زبانی» مطرح است كه به لحاظ مردم شناسی و زبان شناسی بسیار اهمیت دارد و نشانگر حفط درون مایه های اصیل فرهنگی در برابر تغییرات وسیع حوزه جغرافیایی اطراف است.
در این فصلنامه آمده كه نمونه هایی از گویش تانی نیز در روستاهای «آمره» و «كهك» در تفرش «شاهوروق» فراهان «دستجرد» و «پوگرد» در تفرش باقی است كه تفاوتهایی در آنها مشاهده می شود اما بن مایه آنها یكی است و حكایت از دیرپایی فرهنگی این خطه دارد و نشان می دهد كه تمام این گویش ها شاخه هایی از یك ' مادر زبان ' هستند.
دامنه های ارتفاعات سرسبز اطراف وفس دارای نوعی بافت رسوبی و آهكی است كه در بسیاری از لایه های آن بقایای موجودات زنده به وفور دیده شده و این نیز سرمایه ای ارزشمند در حوزه گردشگری علمی و طبیعی است كه می طلبد مسوولان با برنامه و آگاهانه از آن بهره ببرند.
سنگواره های موجود در كوههای اطراف وفس به عنوان سندی محكم حكایت از این دارند كه در گذشته های دور این نواحی بخشی از مناطق كم عمق دریایی به نام تیس بوده كه طبق تحقیقات زمین شناسان، تا اوایل دوران سوم زمین شناسی(میوسن) در منطقه هایی از ایران مركزی از جمله وفس، گسترده بوده است.
این دریای كم عمق به مرور زمان و با تغییرات و تبدیلات بسیار و ته نشین شدن املاح دریایی، به تدریج از بین رفته و كوههای رسوبی ایجاد شده كه بقایای آن امروز بر سینه كوههای وفس چرخه زندگانی گذشته را روایت می كند.
یكی از دیگر از جاذبه های خاص روستای وفس طبیعت منحصر به فردی است كه در كمتر نقطه ای از قلب ایران یافت می شود.
طبیعت این روستا همچون تابلوی نقاشی بی نظیری از رنگ و لطافت است كه در جای جای باغات، كشتزارها، سایه درختان میوه دار و كوچه باغهای مصفای آن هر گردشگری را به وجد می آورد و به عنوان ظرفیت قوی اكوتوریسم مطرح است.
كوهنوردی و غارنوردی با وجود ارتفاعاتی نظیر كوه «قلنجه» با ارتفاع حدود دو هزار و 745 متری در زاویه جنوبی روستا و مناطق پست اما سرسبز و زیبا در شمال وفس با ارتفاعی كمتر از یكهزار و 550 متر نیز از ظرفیت های طبیعی بالقوه این خطه است كه می تواند موجب رونق كردشگری ورزشی شود.
پس از كوه قلنچه، ارتفاعات «هرسهول»، «دی نسا»، «قلعه كهنه»،« گااول»،
«ماندر»، «گاپو»، «حاجی رضوان»، «كله موشمای»، «دبرین»، «خیبر» و «آبی رنك» به عنوان ارتفاعات مهم این منطقه با طبیعتی زیبا خودنمایی می كند.
گسترش سازه های آهكی و دولومیتی در طول زمانی بس دراز در منطقه وفس خالق یكی از اعجاب انگیز ترین كلكسیون های طبیعی در مجموعه غار قلعه جوق شده كه این ظرفیت گردشگری نیز به عنوان جاذبه ای قوی باید در كانون توجه قرار گیرد.
روستای وفس به لحاظ بافت كالبدی روستا و نوع معماری خانه ها، ابنیه مذهبی و خدمات عمومی بسیار جذاب و دیدنی است خانه های مسكونی روستا با بافتی متراكم در یك طبقه با ایوانی در پیش و پوشش بام مسطح بر دامنه كوهها ساخته شده اند و در یك نگاه در توازن مصالح طبیعی و چینش آنها معماری روستای ماسوله در ذهن تداعی می شود.
زیبایی كم نظیر معماری روستا با اصالت برج و باروهای قدیمی ، نوع معماری مسجد جامع ، طراحی اعجاب انگیر دالان های زیرزمینی (دست كن های زیرزمینی) ، زاغه ها و كوچه باغ های پیچ در پیچ آن با درختان سایه دار موقعیتی استثنایی برای هر گردشگر است كه برای همیشه فصلی از خاطرات ماندگار را در دفترچه یاد خود حك كند.
این زیبایی ها وقتی كامل می شود كه باغات پرمیوه گسترده بر پهنه دشت «انجمن» و زمین های زراعی در شیب كوهپایه ها و میان دره ها نیز به آن افزوده شود و این صحنه های چشم نواز در هنگام طلوع و غروب خورشید تابلویی است كه شاید در كمتر جایی بتوان نظیر آن را یافت.
وفس، از منظر گردشگری مذهبی نیز جاذبه های قوی دارد و وجود 16 مسجد در این روستا به ویژه مسجد جامع كه هفت قرن است صلابت خود را حفظ كرده حال و هوایی روحانی و معنوی برای گردشگران ایجاد می كند .
در روستای وفس علاوه بر مساجد، بارگاه امامزاده حسین موسوم به (حاج رضوان)، امامزاده اسماعیل و امامزاده یحیی نیز، هر یك علاوه بر كارویژه های قوی دینی و معنوی به عنوان كانون همگرایی و وحدت ساكنین نیز مطرح هستند و به عنوان فضاهای اجتماعی و فرهنگی مهم روستا تلقی می شوند.
زیارتگاه حاجی رضوان وفس متعلق به شاهزاده حسین(ع) از نوادگان امام موسی كاظم (ع) است كه دارای كرامات بسیاری است وهرساله افراد زیادی را از شهرهای دور و نزدیك به خصوص اراك، تهران، قم، كمیجان، همدان و روستاهای اطراف به سمت خود می كشاند.
حاجی رضوان نام كوهی در شمال كمیجان است كه برای مردم كمیجان از نظر اعتقادی و معنوی از جایگاه خاص و مهمی برخوردار است و واقع شدن این امامزاده بر فراز این كوه موجب شده كه در اصطلاح محلی این زیارتگاه به حاجی رضوان شهرت یابد.
تعزیه گردانی و عزاداری یكی دیگر از جاذبه های قوی روستای وفس است كه به نظر می رسد خاستگاه آن به بیش از 220 سال قبل برسد.
تعزیه خوانان وفسی هر سال در محرم و صفر مراسم و آیین های پرشور مذهبی برپا می كنند وظرافت و لطافت طبع و اجرای تعزیه ها به گونه ای است كه آوازه هیات های عزاداری این روستا به سراسر ایران رسیده و هر سال تعداد كثیری برای دیدار این نمایش های آیینی و مذهبی به وفس سفر می كنند.
یكی از ویژگی های تعزیه وفس حفظ نمادها و علایم و رنگ ها، خواندن اشعار نغز و حركت كاروان های ملبس و نشان های عاشورایی است.
یكی دیگر از قابلیت های گردشگری در روستای وفس دركنار جاذبه برداشت انگور در فصل شهریورماه و درو گندمزارها، صنایع دستی و سوغات آن است.
در وفس از دیرباز صنایع دستی به عنوان بخشی از زندگی روزمره مردم این دیار مطرح بوده به ویژه قالیبافی از بیش از یك قرن قبل به عنوان بخشی از برنامه اقتصادی و درآمدزایی خانواده ها مطرح است.
دیدن كارگاه های بافت قالی و تجربه گره زنی خامه بر تارهای دار قالی شاید یكی از جذابیت ها و آرزوی هزاران گردشگری است كه روستاگردی را می پسندند و این بار در وفس این گردشگران قالی هایی را می بینند كه باغ هزار رنگ و نقش است.
هنر گیوه بافی و ساخت تخته گیوه نیز از مدتها قبل در وفس رواج داشته به طوری كه گیوه وفسی در بین كسانی كه این پاپوش سنتی را می پسندند نامی آشنا است.
بافت تخته كشی گیوه حرفه ای ظریف و خاص است كه در وفس شغلی ویژه محسوب می شود و عده ای در تابستان و زمستان به آن اشتغال دارند.
علاوه بر این بافت انواع دستكش ها و جوراب های پشمی رنگین و سوزن دوزی ، سبد بافی، نمدمالی و جاجیم بافی از دیگر صنایع دستی و سوغات این دیار است .
گردشگرانی كه به وفس سفر می كنند می دانند كه انواع خشكبار و میوه های فرآوری شده، كشمش و لبنیات تازه و طبیعی، شیره انگور و غذاهای محلی را نباید از دست بدهند.
وفس، دیار مردان علم و ادب نیز هست و از شخصیت های آن می توان آیت الله شیخ عبدالنبی وفسی عراقی (مرجع تقلید) ، سید عبدالحمید (اولین شهید مشروطیت)، حاج محمد خان دارابی (حكیم گیاهی، سید محمود نبوی (اولین وكیل دادگستری ایران) محمدرضا اشراق (اولین قاضی دیوان عالی كشور را نام برد كه احیای مكان تولد و زندگی آنان و ایجاد موزه مفاخر این بزرگان در روستا می تواند بعد دیگری از جاذبه های گردشگری باشد.
سرپرست میراث فرهنگی ، گردشگری و صنایع دستی استان مركزی گفت: بازیهای محلی، متل ها، آیین های سنتی فرهنگی و مذهبی در كنار سایر ظرفیت های خاص وفس را به منطقه ای با كارویژه های قوی گردشگری تبدیل كرده به طوری كه مسوولان میراث فرهنگی با تهیه طرح مطالعاتی این خطه را به عنوان روستای هدف گردشگری و منطقه نمونه تعریف كرده اند.
«محسن رحمتی» افزود: ثبت ملی بافت تاریخی وفس مانند 12 روستای خاص گردشگری كشور زمینه تقویت زیرساخت های گردشگری در این خطه را تسهیل و تسریع می كند.
وی ادامه داد: برآوردهای اولیه برای آماده سازی زیرساخت های ضروری در این روستای نمونه گردشگری 13 هزار و 387 میلیون ریال است كه برای ایجاد اماكن اقامتی، تفریحی ، پاركینگ، آلاچیق، فضای سبز و سایر تاسیسات ضروری نیاز است.
وی عنوان كرد: یكی از كاستی های مهم این روستا برای رونق گردشگری، نبود مراكز خرید و فروشگاه های محصولات تولیدی و صنایع دستی و مایحتاج ضروری گردشگران و ضعف در امكانات اقامتی است.
وی بیان كرد: یكی از نیازهای ضروری این منطقه آموزش اهالی و اشاعه فرهنگ پذیرش توریست است به طوری كه هر یك از اهالی این روستا باید با مبانی پایه راهنمای گردشگری، پذیرایی و مشاغل جانبی این حرفه آشنا شوند.
كارشناسان و دست اندركاران امور فرهنگی و گردشگری در استان مركزی بر این باورند كه وفس با بافت تاریخی و گویش دوره مادها و استعدادهای فرهنگی و طبیعی و مذهبی متعدد نیارمند حمایت ویژه كمیسیون فرهنگی یونسكو و مراجع مهم فرهنگی بین المللی و ملی است چرا كه به عنوان فصلی مهم از تاریخ و هویت ایرانی حیات زنده فرهنگی دارد.
شاید كوچكترین انتظار از مسوولان فرهنگی استان مركزی این باشد تا با ساختن برنامه مستند قوی قابلیت های خاص این روستای استثنایی را از طریق رسانه ها معرفی كنند و داشته های این خطه را با راه اندازی سایت موزه ای درخور تاریخ و شان تاریخی این خطه حراست و جمع آوری كنند.
روستای وفس با مساحت تقریبی 20 كیلومتر مربع و ارتفاع دو هزار و 100 متر از سطح دریا دارای 509 خانوار با یكهزار و 607 نفر است و به گفته اهالی، سالانه به طور متوسط حدو ده هزار گردشگر از نقاط مختلف ایران بویژه تهران ، اصفهان و همدان از آن دیدن می كنند كه بیشتر آنان در فصول بهار و تابستان و ایام عزاداری های ماه محرم و آیین های سوگ و تعزیه به این روستا می آیند.
روستای وفس از شمال به شهرستان ساوه، از جنوب به كمیجان، از غرب به همدان و از شرق به تفرش محدود می شود و با حصاری از ارتفاعات زیبا احاطه شده كه با گونه های متنوع زیستی و سبز این خطه را به گوشه ای از بهشت تبدیل كرده است.ك/4
560/559
تاریخ انتشار: ۵ آبان ۱۳۹۲ - ۱۲:۲۹
اراك - یادگارهای به جا مانده از دوران ماد، در كنار سایر ظرفیت ها، روستای وفس در شهرستان كمیجان استان مركزی را به یكی از قطب های گردشگری تبدیل كرده است.