ازدواج از جمله مراحل مهم در زندگی بشر است كه مبتنی بر نیازهای فیزیولوژیكی و روحی انسان ها است. خانواده یكی از نهادهای اجتماعی در سطح خرد جامعه است. از این رو در صورت هرگونه تغییر و تحول در جامعه، شاهد تغییراتی در نهاد خانواده هستیم؛ افزایش سن ازدواج و بالا رفتن نرخ تجرد در جامعه، در زمره ی این تحولات قرار می گیرد كه بسیاری از صاحبنظران آن را در نتیجه ی تغییرات كلان در جامعه می دانند.
افزایش سن ازدواج در جامعه، یكی از پدیده های اجتماعی است كه در دنیای معاصر به دنبال تغییر در نهادهای مختلف و تغییر در برخی از كاركردهای خانواده بوجود آمده است. اما افزایش سن ازدواج در جامعه كم كم به معضلی به نام تجرد قطعی منجر می شود كه عبارت است از وضعیتی كه پسر یا دختر، رده‌های سنی خاصی را پشت سر می‌گذارند و امكان ازدواج را از دست می‌دهند.
تجرد ممكن است به دو صورت در جامعه اتفاق بیفتد؛ نخست این معضل می تواند ناخواسته یا تحمیلی باشد و دوم اینكه به صورت خودخواسته یا اختیاری صورت گیرد.
«حاتم حسینی» جمعیت شناس و عضو هیات علمی دانشگاه بوعلی سینای همدان در گفت و گو با گروه پژوهش های خبری ایرنا، درباره ی تعریف شاخص تجرد، گفت: نرخ تجرد كه با شاخص تجرد قطعی نشان داده می شود عبارت است از افرادی كه ازدواج نكرده اند و فرض بر این است كه هرگز ازدواج نمی كنند؛ این شاخص نقطه ی مقابل فراگیری ازدواج است.
بر اساس تجزیه و تحلیلی كه از سرشماری سال 1390 صورت گرفت، نرخ تجرد در ایران نسبت به سرشماری دوره ی پیش از آن در سال 1385، دو درصد افزایش پیدا كرده است. هر چند ممكن است كه این نرخ كم و مساله ای به ظاهر جدی نباشد، ولی در سال‌های گذشته به دلیل كاسته شدن از فشارهای فرهنگی برای ازدواج، احتمال مساله ی تجرد اختیاری وجود دارد.
حسینی با تاكید بر افزایش سن ازدواج در كشور، اظهار داشت: آنچه كه امروز در جامعه شاهد آن هستیم افزایش سن ازدواج در ایران است كه می تواند نگران كننده باشد.
*** دلایل
سن ازدواج و تشكیل خانواده از عوامل مختلفی تاثیر می‌پذیرد. از مهمترین دلایل آن می توان به شرایط اقتصادی، تغییر سبك زندگی و اقتضائات دنیای جدید اشاره كرد.
در زمان حاضر بخش زیادی از جوانان كشور به دلیل مشكلات اقتصادی، ناتوانی در تامین هزینه های ازدواج و تامین مسكن نمی‌توانند به راحتی ازدواج كنند.
«غلامعباس توسلی» جامعه شناس و استاد دانشگاه در گفت و گو با گروه پژوهش های خبری ایرنا، ضمن اشاره به وضعیت نامناسب اقتصادی و همچنین اشتغال جوانان، اظهار كرد: با توجه به شرایط كنونی و مشكلات ناشی از بیكاری فارغ التحصیلان دانشگاه، امكان تشكیل خانواده برای این افراد سخت شده است.
حاتم حسینی هم در این زمینه، ضمن تاكید بر مشكلات فارغ التحصیلان كشور در دستیابی به شغل مناسب، گفت: با توجه به مشكلات بازار كار در جامعه و توانایی ضعیف جوانان در تامین هزینه های زندگی، این افراد ترجیح می دهند كه ازدواج و تشكیل خانواده را در اولویت زندگی خود قرار ندهند.
اما تنها مشكلات اقتصادی نمی تواند دلیلی بر ازدواج نكردن جوانان باشد؛ زیرا اگر تنها مشكلات اقتصادی مانع از تشكیل خانواده باشد، به صورت منطقی پدیده ی تجرد گرایی در خانواده های مرفه نباید وجود داشته باشد؛ اما واقعیت این گونه نیست.
«ویلیام گود» از جامعه شناسان آمریكایی در نظریه ی نوگرایی (مدرنیزاسیون) خود، دگرگونی‌های بوجود آمده در خانواده را نتیجه ی اجتناب‌ناپذیر دگرگونی‌های ساختاری جامعه و دگرگونی‌های عقیدتی (ایدیولوژیكی) می‌داند.
به عقیده ی وی زمانی كه دگرگونی‌های ساختاری و عقیدتی در سطح كلان رخ می‌دهد، سازمان‌های سطوح خرد بخصوص خانواده نیز بالاجبار باید خود را با این دگرگونی‌های سطح كلان انطباق دهند.
با توجه به این كه كشور ما در حال گذار از یك جامعه ی سنتی به مدرن است، از این رو تغییرات زیادی در سطوح مختلف زندگی در حال شكل گیری است. علم آموزی و رسیدن به مراحل بالای علمی یكی از لازمه های زندگی در دنیای جدید است. خانواده های ایرانی نیز با علم به اینكه، پیشرفت فرزندانشان وابسته به سواد آموزی است، فرزندان خود را تشویق به این امر می كنند. از نظر بسیاری از صاحبنظران این عامل خود می تواند باعث شود كه جوانان تا پایان دوره ی كارشناسی یا كارشناسی ارشد، همچنان از لحاظ اقتصادی وابسته به خانواده باشند و انگیزه ای برای تشكیل زندگی نداشته باشند.
حاتم حسینی با اشاره به علاقه ی خانواده های ایرانی برای سواد آموزی، گفت: به نظر می رسد كه مهمترین و اصلی ترین دلیل افزایش سن ازدواج، ادامه تحصیل جوانان در دانشگاه های كشور باشد.
وی با تاكید بر علم آموزی و تحصیل می تواند سطح آگاهی های اجتماعی را در جامعه افزایش دهد، گفت: سواد و علم آموزی در ذات خود، خوب و باعث رشد آگاهی افراد جامعه می شود ولی این رویه خود موجب افزایش سن ازدواج و در نهایت كاهش نرخ جمعیت در كشور می شود.
عضو هیات علمی دانشگاه بوعلی سینای همدان در ادامه با اشاره به فرهنگ جهانی و تاثیر پذیری فرهنگ ملی از آن، اظهار داشت: تاثیراتی كه فرهنگ ملی از جهانی شدن می پذیرد سبب گسترش فردگرایی و تغییر تمایلات در افراد است كه این مساله خود موجب كاهش نفوذ نیروهای سنتی در جامعه می شود.
غلامعباس توسلی جامعه شناس و استاد دانشگاه نیز در ادامه ی گفت و گوی خود با ایرنا، ضمن اشاره به تغییر نگرش جوانان در اهداف كلی زندگی، گفت: هدف اصلی جوانان امروز ادامه ی تحصیل است نه تشكیل خانواده.
استقلال اقتصادی زنان یكی دیگر از عوامل تاثیر گذار بر افزایش سن ازدواج و در ادامه تجرد قطعی است. در شرایط كنونی كه زنان و دختران با توجه به نیاز جامعه، مشاغل مختلفی را در جامعه اداره می كنند و از لحاظ اقتصادی در استقلال كامل بسر می برند، این امر موجب می شود كه مسیر زندگی و انتخاب مشاغل عالی، آنها را از ازدواج دور یا از اولویت اصلی خارج كند.
عوامل موثر دیگری نیز وجود دارند كه در افزایش سن ازدواج و تجرد نقش بازی می كنند. یكی از این عوامل نهادینه و عادی شدن روابط آزاد و بدون ضابطه دوستی بین دختران و پسران است كه خود می تواند نوعی بی اعتمادی در افراد ایجاد كند.
توسلی در ادامه با اشاره به تغییر فضای اجتماعی جامعه از نظر روابط دختر و پسر، گفت: با توجه به اینكه فرهنگ رابطه ی دختر و پسر در جامعه رواج پیدا كرده است طبیعی است كه میل به ازدواج هم كمتر شود.
از دیگر عوامل موثر بر افزایش سن ازدواج در جامعه، می توان به تاثیر منفی فیلم‌ها و سریال‌هایی اشاره كرد كه بیشتر از راه شبكه های ماهواره ای پخش می شوند. در این فیلم ها پیام های غیر اخلاقی و ضد خانواده مانند مشكلات زندگی زناشویی، لذت‌های تجرد، منفی نشان دادن چهره و نقش شوهر و مسخره كردن مستقیم و غیر مستقیم ارزش‌های دینی و اخلاقی به مخاطبان عرضه می شود.
حاتم حسینی عضو هیات علمی دانشگاه بوعلی سینای همدان در ادامه ی گفت و گو با ایرنا به تاثیر رسانه ها به ویژه شبكه های ماهواره ای در افزایش سن ازدواج اشاره كرد و گفت: بین تماشای كانال های ماهواره ای و افزایش سن ازدواج رابطه ی خاصی وجود دارد؛ زیرا تماشای برخی از این شبكه ها سبب كاهش تمایل افراد به ازدواج می شود؛ چرا كه این رسانه ها الگوهای خاصی از زندگی مانند تجرد گرایی و یك سری از انحراف های اخلاقی را تبلیغ می كنند.
«امان الله قرایی مقدم» صاحبنظر در مسایل خانواده هم در گفت و گو با گروه پژوهش های خبری ایرنا با اشاره به نقش رسانه در ترویج زندگی مجردی، گفت: تجرد گرایی پدیده ی جدید و قرن بیست و یكمی است كه زیر تاثیر فرهنگ و رسانه های غربی شكل گرفته است.
این مدرس دانشگاه در ادامه ضمن اشاره به تضعیف قداست خانواده در جامعه، گفت: پشت كردن به سنت و باور هایی كه پیش از این در جامعه ی ما درباره ی خانواده، وجود داشته است یكی از دلایل اصلی توجه نكردن جوانان به مقوله ی ازدواج و تشكیل خانواده است.
*** پیامدها
زندگی مجردی و استمرار تجرد در هر جامعه ای پیامدهای منفی زیادی ممكن است بر جای گذارد. نخستین و شاید مهم ترین پیامد افزایش سن ازدواج در جامعه، كاهش نرخ رشد جمعیت است.
حاتم حسینی با اشاره به پیامدها و آسیب های افزایش سن ازدواج، گفت: نخستین و مهمترین پیامد این پدیده در جامعه كاهش نرخ جمعیت و زاد ولد است؛ زیرا كه دوره ی فرزندآوری در زنان از سن 15 تا 49 سالگی است و در صورت افزایش سن ازدواج، شرایط برای تعدد باروری در افراد فراهم نمی شود.
وی افزود: اگر سن ازدواج در جامعه بالا رود، نرخ رشد جمعیت كاهش پیدا می كند، گفت: با توجه به سن یاد شده برای باروری زنان، در صورت افزایش سن ازدواج، فرصت كمی برای تولید مثل وجود دارد و امروزه این پدیده به پاشنه ی آشیلی برای جمعیت كشورمان تبدیل شده است.
بروز آسیب های اجتماعی و افزایش فساد اخلاقی و روابط نامشروع می تواند یكی دیگر از پیامدهای افزایش تجرد گرایی در جامعه باشد.
قرایی مقدم در ادامه ی گفت و گو با ایرنا ضمن اشاره به بعضی از ذهنیت های منفی جامعه درباره ی دختران مجرد، اظهار كرد: بیشترین ضرر این مساله برای دختران است كه با بالا رفتن سن آنها، نگاه جامعه نیز نسبت به دختران تغییر كند.
وی افزود: برخی از پسرهای ایرانی به محض شنیدن واژه ی دختر با زندگی مجردی از وی ذهنیت بدی پیدا كرده و این پدیده برای دختران یك نوع سم محسوب می شود.
توسلی در این ارتباط با اشاره به رواج بسیاری از ناهنجاری ها در جامعه، گفت: بسیاری از بزه های صورت گرفته در جامعه نتیجه ی تجرد جوانان است.
نهادینه شدن فرهنگ مجردی و كم رونق شدن زندگی خانوادگی از دیگر پیامد های بالا رفتن سن ازدواج و تجرد گرایی است.
قرایی مقدم در این زمینه گفت: افزایش سن ازدواج و رواج تجرد گرایی سبب می شود اقتدار خانواده از بین برود و این رویه ممكن است در آینده برای نسل های دیگر ادامه داشته باشد.
*** كلام آخر
پدیده افزایش سن ازدواج و در ادامه آن بروز تجرد قطعی یكی از مسایل اجتماعی در كشور است كه باعث اختلال در كاركرد طبیعی نهاد خانواده می شود و به دنبال این امر، به طور طبیعی نابسامانی‌هایی در سطح جامعه بوجود می آید.
تشویق جوانان به تشكیل خانواده و زدودن این تفكر كه هدف ازدواج تنها برطرف كردن نیاز های جنسی در افراد نیست می تواند راه حل مناسبی برای جلوگیری از رواج تجردگرایی باشد.
هر چند امروزه بسیاری از رسانه ها در جهان، میل جنسی را تنها عامل اصلی گرایش زن و مرد به یكدیگر معرفی می‌كنند؛ ولی در مقابل این تفكر، آموزه های دینی ما تاكید فروانی بر تشكیل خانواده دارند؛ چنانكه در قرآن آمده است: «هُوَ الَّذِی خَلَقَكُم مِّن نَّفْسٍ وَاحِدَهٍ وَجَعَلَ مِنْهَا زَوْجَهَا لِیَسْكُنَ إِلَیْهَا»( اوست خدایی كه همه شما را از یك تن بیافرید و از او نیز جفتش را مقرر داشت تا با او انس و الفت گیرد). بنابراین قرآن عامل اصلی علاقه‌ی زن و مرد به یكدیگر را آرامش و سكونی معرفی می‌كند كه در پرتو ازدواج به آن دست می‌یابد.
برای مبارزه با شیوع تفكر زندگی مجردی و ترویج ازدواج جوانان، رسانه ها نقش مهمی دارند. حاتم حسینی در ادامه ی گفت و گو با ایرنا، از رسانه به عنوان یكی از ابزارهای مهمی یاد كرد كه می توان از طریق آن فرهنگ ازدواج را در جامعه گسترش داد.
فراهم كردن شرایط برای ازدواج جوانان به وسیله ی دولت نیز یكی دیگر از راه های جلوگیری از افزایش سن ازدواج در كشور می باشد.
حسینی از كارشناسان جمعیت شناسی كشور با اشاره به راهكارهای مختلف در جامعه برای جلوگیری از افزایش سن ازدواج، گفت: دولت اگر بتواند راهكارهایی برای تسهیل ازدواج جوانان فراهم كند و برای قشر جوان امنیت شغلی ایجاد كند این افراد از آینده خود اطمینان پیدا كرده و به طرف ازدواج گرایش پیدا می كنند.
*گروه پژوهش های خبری
پژوهش**2052**2054
تاریخ انتشار: ۱۵ بهمن ۱۳۹۲ - ۰۹:۱۰
تهران-ایرنا-افزایش سن ازدواج در كشور و در ادامه ی آن بروز پدیده ی «تجرد قطعی»، یكی از مسایل اجتماعی است كه می تواند ضمن اختلال در كاركرد خانواده، نرخ رشد جمعیت در كشور را منفی كند.