قلعه شمیران دژی ناشناخته در بخش طارم سفلی قزوین

به گزارش ایرنا، برای رسیدن به این قلعه باید جاده كنار سد سفیدرود را از منجیل با مسیری نامناسب پیش گرفت و پس از طی مسیر سنگلاخی، به پای دیوار استوار قلعه رسید.

پیشینه بنای آن را به دوران قبل از اسلام نسبت می دهند و در طول سالهای سده چهارم هجری تختگاه كنگریان (آل مسافر) بوده است.

عظمت و شكوه بی نظیر این دژ را می توان در نوشته های جهانگردان و جغرافی دانان مسلمان همچون ابودلف (331 ه. ق)، یاقوت حموی در ابن حوقل به سال 376 هجری قمری و ناصر خسرو (438 ه. ق) پی برد.

دژ شمیران نزدیك به دو قرن جزو قلعه های اسماعیلیان بوده و پس از هجوم هلاكو تا پایان دوره صفوی نیز در كشمكش های سیاسی اهمیتی بسزا داشته است.

طرح كلی بنای قلعه به شكل مستطیل و ارتفاع برج ها و دیوار نزدیك به 15 متر می رسد كه تمام آن را با كمك سنگ های لاشه و گچ به ضخامت هشت پا ساخته اند.

در فاصله های یك متری بنا كلافی چوبی در دل دیوار بكار برده اند كه علاوه بر استحكام و همبستگی اجزا، نظمی منطقی به بنا بخشیده و از دور به صورت یك رج سنگ خودنمایی می كند.

در دیوار شمالی قلعه دو برج شكوهمند وجود دارد كه در قسمت بالا دارای پنجره های بلند مستطیلی شكل با قوس نیزه دار تعبیه شده كه بیشتر برای نگهبانی پایین قلعه از آنها استفاده می شده است.

طرز ساختمان دیواره غربی قلعه با جانب شرقی تفاوت دارد و به جای برج های مدور، دیواری صاف برآورده اند كه نمای خارجی ساختمانهای این بخش قلعه بشمار می رود و به تمامی از گچ پوشش یافته و به خوبی حفظ شده است.

قسمت جنوبی دژ نیز دیواری صاف دارد كه به خاطر رود قزل اوزن از امنیت بیشتری برخوردار بوده و نیازی به استحكامات دفاعی بیشتر احساس نمی شود.

ناصرخسرو قبادیانی درباره این قلعه می نویسد:'به كنار شهر، قلعه ای بلند بنیادش بر سنگ خاره نهاده است، سه دیوار بر گرد آن كشیده و كاریزی به میان قلعه فرو برده تا كنار رودخانه، كه از آنجا آب برآورند و به قلعه برند.

هزار مرد از مهتر زادگان ولایت در آن قلعه هستند تا كسی بیراهی و سركشی نتواند كرد و گفتند آن امیر را قلعه های بسیار در ولایت دیلم باشد و عدل و ایمنی تمام باشد چنانكه در ولایت او كسی نتواند كه از كسی چیزی ستاند و مردمان كه در ولایت وی به مسجد آدینه روند همگی كفش ها را بیرون مسجد بگذارند و هیچ كس كفش آن كسان را نبرد'.

ابودلف ینبوعی جهانگرد عرب كه در سال 331 هجری قمری از قلعه شمیران دیدن كرد و در این باره می نویسد:'به دژی از سرزمین دیلمان موسوم به سمیران رسیدم، ابنیه و عماراتی را كه در این دژ دیدم تاكنون در هیچ یك از مراكز حكومت و سلطنت ملوك ندیدم. '

در این قلعه دو هزار و هشتصد و پنجاه و اند خانه كوچك و بزرگ بود، صاحب دژ محمدبن مسافر بود و هر وقت اثری ظریف و یا كار هنری دقیقی می دید، از سازنده آن خبر می گرفت و نشان او را می جست تا می یافت، مال فراوانی برای او می فرستاد و او را به محل خود دعوت می كرد و متعهد می شد در صورت آمدن، چندین برابر آن مال را بدو بدهد.

هنگامی كه هنرمند به خدمت او را می رفت، او را در دژ می نشاند و نمی گذاشت باقی عمر از آنجا بیرون رود، روستا زادگان را نیز در دژ می نشاند و به آموختن هنر و صنعت وا می داشت'.

این روایتگری نشانگر تاریخ با عظمت این خطه بوده و علاوه بر ارزش های تاریخی، اهمیت معنوی این میراث را نشان می دهد.

از دیگر بناهای پیرامونی این قلعه آرامگاه بزرگ یا قلعه ساسان است كه با طرحی هشت ضلعی از مصالح سنگ و آهك و بر قله كوهی ساخته شده است.

با فاصله اندكی بنای تاریخی آرامگاه كوچك نیز طرحی همچون قلعه ساسان دارد و امامزاده قاسم نیز پلانی مستطیلی متشكل از چند فضای مجزا بوده و به تدریج گسترش یافته است.

بنای امامزاده قاسم از سنگ لاشه ساخته شده است و فضاهای مختلف آن دارای پوشش گنبدی، طاق و تویزه و كاربندی است.

اسلوب بنای امامزاده شبیه قلعه ساسان است اما باید خیلی متاخر از دیگر بناهای این مجموعه باشد و به نظر می رسد متعلق به دوره ایلخانی یا صفویه است.

بنای چهار طاقی نیز كه از مجموعه بناهای مجزای قلعه شمیران است به شیوه چهار طاقی های ساسانی ساخته شده و در كنار آثار ویرانه دو برج دیگر كه شبیه قلعه ساسان می باشد، خودنمایی می كند.

متاسفانه با شروع فصل زمستان به دلیل قرار گرفتن این مجموعه در حوضه آبگیر سد سفید رود، بخشی از مناره ها و پلكان های دو سویه محوطه شمیران تا اوایل فصل بهار در زیر آب قرار می گیرد.

همچنین قلعه شمیران، آرامگاه بزرگ ساسان و قسمتی از آرامگاه كوچك كه بالای صخره قرار دارند به صورت جزیره در وسط آب قرار می گیرند و راه رسیدن به آن مسدود می شود.

7389/ 614