گره های جهانی بارده

دو پیرمرد، قالی های خود را برای شخصی می برند كه هنر را می شناسد و این را می توان از رشته تحصیلی اش فهمید كه خوب و بد كالای دست بافت را از نامرغوب آن تشخیص می دهد.

آنها دو قالیچه را رو می كند، پر از گل های خفته در دست رنج های یك تمدن ماندگار، كه اسلوب های این تمدن پشت گره های ریز و نازك قالی بارده نهفته است.

بارده روستایی است در چهارمحال و بختیاری با مردمانی ترك زبان اما خوش بیان، كه گره قالی آنان اكنون برندی جهانی یافته است.

شاید یكی از دلیل ریزبافی قالی بارده به دلیل خاصیت روش و نوع 'بی بی بافی' آن است، كه زنان ماهر این روستا رج به رج و گره به گره هزاران نقش را كنار هم نقاشی كرده اند بی انكه قلمویی به دست گیرند.

انگشتان زنان ماهر ، یكی یكی تارها قالی را می نوازد بر هر پود و گره ای می اندازد، گره ای كه پیشینه آن به تمدن قالی بافی ایران برمی گردد.

انگشت های زنان در مسیر هنر زمینی ایران آثار چشم نوازی را رقم زده است، اثری هنری بر روی حاشیه های سفید، متن سرخ، روی ماندگارترین گل ها كه هیچ خزانی آن را نمی تكاند.

زنان زیرین پنجه، انگشتان خود را با چشم های در حال ضعیف شدن، خط به خط روی نقشه قالی می چرخانند، تا مبادا نقطه ای در سرزمین هزار رنگ فرش، جا بماند.

هنری قالی بافی، هنری ایرانی است كه در همه شهرهای ایران بروز و ظهور دارد و این نقش های ماندگار، تمدن فرش بافی شرق را رقم زده است.

تاریخ تمدن قالی بافی ایران شكوفایی خود را در دوره های تاریخی سبك بافت قالی تبریز، تركمن، كرمان و كاشان رقم زد تا آنجا كه دامنه سلسله قالی بافی ایران در چالشتر چهارمحال و بختیاری هم طرحی به یادگار نقش زده است.

قالی ایرانی دارای منحصر به فردترین و اصیل ترین نقشه هاست كه به صورت ذهنی بافته می شود و رنگ و طرح و نقشه این نوع هنر زمینی، در تمدن قالی بافی بی نظیر بوده است.

نقوش اسلامی و اسلیمی ها، افشاری ها، شاه عباسی ها و خزایی ها از امتیازات جایگاه فرش و قالی ایرانی است.

فرش ایرانی، هنری است كه تاریخ را همواره با خود به روزگار معاصر می آورد و آن را مانند مجموعه ای به هم گره خورده، پیش پای انسان مدرن قرار می دهد.

بافت و طراحی فرش ایرانی سخنی شاعرانه دارد و از قدیم و ندیم، بافت فرش ایرانی در بافت شهری با ˈدو پودˈ یا ˈلول بافˈ در سبك های فارسی باف و تركی باف تقسیم شده است.

این میراث دو پود و لول باف از سوی هنرمندان بافنده گره های فرش، شبیه غزل های پارسی در قالب های موزون است كه چشم ها را به تغزل می كشاند.

بافت های فرش ایرانی شامل بافت هونه جان، شهرضا، تركمن، تركمن(قوم تكه)، رفسنجان و راور، چالشتر، فردانبه، ملایر و بافت خراسان(نیشابور، بجنورد) می باشد.

فرش چهارمحال و بختیاری به ویژه دو نوع ˈبافت نقشˈ و ˈچالشتریˈ با گل های ترنج، لچكی، سرو كاج، گل مینا و با قاب های تركیبی و خشتی های چهار ضلعی، یكی از زیباترین آثار هنری ماندگار در این سرزمین است.

اما در سال های اخیر گرایش به بافت طرح های غیراسلیمی و فرش های ماشینی، باعث ضربه زدن به نقوش اصیل این هنر شده است.

روزگاری بود كه بی بی های چیره دست برای بافت فرش چهارمحال و بختیاری، از عصاره ها و افشانه های رنگین برگرفته از برگ مو، رناس، پوست انار، پوست گردو، افشانه حنا، رنگ دانه، دوده زغال و سقز بنه استفاده می كردند.

فرش دستباف چهارمحال وبختیاری به دلیل استفاده از رنگ های طبیعی و گیاهی، دارای رنگ ثابت و اصیل است، به همین دلیل مورد توجه كارشناسان فرش دنیا در نمایشگاه دموتكس قرار گرفت.

زنان درگذشته برای بافت فرش، آداب ویژه ای داشتند و آیین گره زنی نوعروسان، رسمی بود كه هر نوعروس تازه وارد به خانه، آن را افتخار خود می دانست.

در این آیین، نوعروسان با ذكر آیه و حدیث، گره ای بر رخ دار قالی می انداختند، یعنی عضوی از خانواده هنر هویت بخش به فرهنگ ایران زمین شده اند.

زنان جوان در گذشته نقش مهمی در تهیه مواد اولیه قالی چالشتر داشتند و زنان مسن تر نیز روش های رنگ اندازی و رنگرزی را به جوان ترها می آموختند.

آنان برای تهیه ˈخامه ˈ ابتدا پشم چیده شده گوسفندان را به صورت دستی می تابیدند و برای رنگرزی آن از پوست گردو، جوهر لیمو، روناس، پوست انار، قهوه و برگ مو استفاده می كردند.

تاریخ هشتصد ساله فرش چهارمحال و بختیاری را می توان در ترك های دست بی بی های دست طلا مروركرد و دستان هنرور بی بی ها، كتابی گشوده از هنری است كه از سرپنجه های زنان چهارمحال و بختیاری جریان یافته است.

برخی طرح های به جا مانده قالی چالشتر از دوران صفویه، الهام گرفته از طبیعت و حیوانات است.

قالی چالشتر در طرح های خشتی، لچك ترنج، شكارگاهی، كف ساده، سرو و كاج، حقه ای، قابی و گل مینا بوده كه امروزه گل خشتی آن شهرتی جهانی دارد و بافت های ریز بارده نیز اكنون به شهرت جهانی رسیده است.

این روزها اما، انگار بی بی های فرش باف چالشتری كمتر میل به بافتن دارند و خانه های مردم نیز كم كم دارد مزین به فرش های هزاران شانه ماشینی می شود.

فرش بی بی باف در چهارمحال و بختیاری در برخی از مناطق از جمله چالشتر، دزك ، دستگرد امامزاده، سورك و بارده رواج داشت كه كمك رو به فراموشی است.

قالی های بی بی باف، فرش های بزرگی بودند كه برای خانه های عیانی، سفره خانه ها و آیینه خانه ها بافته می شد.

بی بی ها، فقط كار نظارت بر بافت فرش را داشتند و نظارت آن بر مراحل چله كشی، تهیه خامه مرغوب، بافت و برش قالی بود و این نظارت باعث بافت قالی های بی نظیر می شد.

یكی از این دو پیرمرد بارده ای ' حسین پیرمحمدی 'است كه قالیچه ریز نقش او چنان زیباست كه انگار این پیرمرد روستایی تابلوی از طبیعت بی جان را در مكتب رئالیسم با خود حمل می كند.

وی در گفت وگو با ایرنا اعلام كرد:هم اكنون حدود 500تا 600نفر در روستای بارده به فرش بافی مشغول می باشند.

پیرمحمدی افزود:ویژگی ها فرش بارده در تعداد گره های آن است كه هیچ فرش دیگری این تعداد گره ندارد.

به گفته وی،فرش بارده دارای 800گره در 100گره در هر دریف می باشد كه این ویژگی منحصر به فرد قالی بارده در جهان است.

وی یاداور شد :این تعداد گره در قالیچه های دست بافت بارده به 900گره در 100گره می رسد كه باعث می شود استحكام فرش بارده طولانی تر از سایر فرش های ایرانی باشد.

پیرمرد دیگر بارده ای نامش 'علی اصغر قائدی ' است كه سررشته ای در فرش دست بافت دارد و راز این ماندگاری فرش بارده را در رنگرزی طبیعی این هنر دستی می داند.

به گفته وی،رنگرزی خامه های فرش در بارده به مدت دو ماه با مواد طبیعی مانند پوست گردو،رناس ،پوست انار است و در قالی بارده 12رنگ طبیعی با طیف های مختلف به كار گرفته می شود.

وی گفت:اكنون قالی بارده از سوی تجار و بازرگانان اصفهانی خریداری می شود و به اسم قالی اصفهان یا قالی بختیاری به سایر كشورهای جهان صادر می شود.

به گزارش ایرنا، هم اكنونی 90 هزار بافنده در چهارمحال و بختیاری بر روی 45 هزار دار قالی سالانه به طور متوسط یك صد هزار مترمربع فرش دستباف تولید می كنند كه بیش از 85 درصد از فرش تولید شده استان به كشورهای مختلف جهان صادر می شود.

عمده فرش های چهارمحال و بختیاری را ˈ یلمهˈ شهرستان بروجن ، ˈ گبه ریزباف ˈ شهرستان اردل، فرش ˈ بختیاری ˈ مناطق عشایری و مناطق بختیاری نشین و فرش چالشتری در شهرستان شهركرد تشكیل می دهد.

براساس برخی از نظریات محققان، طرح فرش ˈ سرو و كاج ˈ چهارمحال و بختیاری به عنوان اصیل ترین طرح آریایی مطرح است.

فرش نقش چالشتری چهارمحال و بختیاری در استان های مختلف كشور و در كشورهای حوزه خلیج فارس، اروپا، آمریكا و كانادا طرفداران فراوانی دارد.

گزارش از محمود رییسی

7359/558/